Królowie wyklęci

R1ATtGSzCdka91

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Jest to młody mężczyzna o groźnym wyrazie twarzy. Spogląda w prawo. Ma niewielką brodę oraz mały wąs, ciemne, kręcone włosy. Na ramionach pelerynę.

System urzędów, który funkcjonował w republice rzymskiej, mający korzenie w poprzednim ustroju – monarchii – odzwierciedlał obawy mieszkańców Wiecznego Miasta przed powrotem tej formy rządów. Z czasów królewskich Rzymianie pozostawili różnego rodzaju zgromadzenia oraz radę starszych, czyli senat. Twórcom republiki przyświecała jednak myśl, aby system władzy skonstruować w sposób uniemożliwiający powrót jednowładztwa. Stąd pomysł zastosowania zasady kolegialności – sprawowania tej samej funkcji jednocześnie przez dwóch lub większą liczbę urzędników („kolegów”) – co powstrzymałoby nawet najbardziej rzutkie jednostki przed skupieniem w swoich rękach zbyt dużej władzy. Rzymianie dbali przy tym, aby skutecznie rozkładać karierę polityków w czasie, utrudniając zbyt wczesne awanse. W 180 r. p.n.e. ujęto tę „drabinę (ścieżkę) awansów” (cursus honorum) w ramy prawne na mocy tzw. ustawy Wiliusza (lex Villia).

Drabina zaszczytów

Przyjęcie ustawy Wiliusza było reakcją elit republikańskich na szybką karierę Korneliusza Scypiona Afrykańskiego w czasie drugiej wojny punickiej (218–201 p.n.e.). Aby nie dopuścić do podobnych sytuacji w przyszłości, Rzymianie postanowili przekuć zwyczajowe do tej pory normy w obowiązujące prawo. Odtąd o stanowisko pretorapretorpretora mógł się starać tylko taki obywatel, który wcześniej piastował któryś z niższych urzędów – kwestorakwestorkwestora, edylaedyledyla bądź trybuna ludowegotrybun ludowy (trybun plebejski)trybuna ludowego – oraz ukończył 40. rok życia. Kolejny stopień awansu – funkcję konsula – można było osiągnąć dopiero w wieku minimum 43 lat, a na ponowienie konsulatu prawo zezwalało dopiero po 10 latach. Byłym konsulom zezwalano jeszcze na ubieganie się o stanowiska cenzorówcenzorcenzorów, co w zasadzie stanowiło zwieńczenie kariery politycznej na szczeblu urzędniczym. Natomiast szczególne znaczenie miał urząd dyktatoradyktatordyktatora, powoływanego tylko w wyjątkowych sytuacjach – zagrożenia bytu państwa. Na okres sześciu miesięcy osoba wyznaczona na to stanowisko przejmowała nieograniczoną władzę (summum imperium) w Rzymie. Wzorcem osobowym dyktatora został Lucjusz Kwinkcjusz Cyncynat, wybrany w 458 r. p.n.e., podczas wojny z ludem Ekwów.

RS38g2Tp9pBx5

Ilustracja przedstawia scenę rozmowy grupy czterech mężczyzn. Mężczyźni stoją w kole, pierwszych z nich po lewej stronie jest nagi ma jedynie chustę na biodrach oraz sandały. Prowadzi dwa woły zaprzęgnięte do wozu. Przed nim po prawej stronie stoi grupa trzech mężczyzn ubranych w długie szaty , którzy gestykulują rękami, dwóch z nich trzyma w rękach kartki papieru zwinięte w rulon. Z tyłu za mężczyznami stoi grupa ludzi. W oddali widać góry i niewielkie zabudowania.

Pro publico bono

RRIXdlepUva04

Ilustracja przedstawia panoramę miasta z lotu ptaka. Na panoramie widać liczne uliczki, domy mieszkalne, duże zabudowania w kształcie półkola, rzekę, mosty.

Pomimo istnienia w republikańskim Rzymie licznych zgromadzeń, nadających państwu pozory demokracji, kariera polityczna zarezerwowana była tylko dla najbogatszych. Wiązało się to z nieodpłatnością funkcji publicznych. Mieszkańcy miasta oczekiwali wręcz od urzędników świadczeń finansowych na rzecz wspólnoty: przekazywania środków na budowę mostów, akweduktów czy świątyń, organizację świąt religijnych albo igrzysk. Nagrodą miał być przede wszystkim szacunek członków wspólnoty wobec byłych urzędników. W rzeczywistości jednak, szczególnie u schyłku republiki, byli urzędnicy czerpali olbrzymie (i nie zawsze uczciwe) dochody pochodzące z eksploatacji podbitych prowincji.

R1MBohqx2eMq3

Zdjęcie przedstawia rzeźbę umięśnionego mężczyzny wykutą w kamieniu. Mężczyzna jest nagi, jedynie głowę oraz prawą stronę ciała przykrywa udrapowaną tkaniną. W lewym ręku trzyma zwój papieru. W prawym rękojeść miecza.

Na możliwość rozpoczęcia kariery politycznej należało cierpliwie poczekać. Dopiero dysponując odpowiednim kapitałem, po odbyciu dziesięcioletniej służby w armii można było w wieku ok. 30 lat poważnie myśleć o urzędniczych awansach. Służba w administracji, zgodnie z cursus honorum, zaczynała się od wyboru na stanowisko kwestorakwestorkwestora. Kolejnym krokiem był edylatedyledylat, szczególnie kosztowny, gdyż związany z organizacją własnym sumptem igrzysk. Poza tym edylowie dbali o zaopatrywanie miasta w żywność. Znaczące wyróżnienie stanowił już awans na stanowisko jednego z dwóch pretorówpretorpretorów. Zewnętrznym wyrazem prestiżu, jaki Rzymianie wiązali ze sprawowaniem tej funkcji, było prawo do sześciu liktorów – zaopatrzonych w pęki rózg (fasces) funkcjonariuszy poprzedzających najważniejszych urzędników. Pretorzy odpowiadali w Rzymie za bezpieczeństwo. KonsulomkonsulKonsulom, najwyższym urzędnikom republiki, przysługiwało prawo do 12 liktorów. Najważniejszym uprawnieniem konsulów było dowodzenie armią. Poza regularną drabiną zaszczytów znajdowała się jeszcze funkcja trybunów ludowych, którzy mieli za zadanie bronić praw ludu przed samowolą możnych. Ich wysoka pozycja wynikała głównie z posiadania prawa weta oraz nietykalności osobistej.

R1DOlcjzc5dL1

Ilustracja przedstawia scenę rozgrywającą się na placu miejskim. Przez plac maszerują mężczyźni niosący drewniane patyki w zatkniętym w nie toporem. Za nimi idzie mężczyzna w długiej szacie z kapturem. Po bokach stoi skandujący tłum. W tle widać kontury zabudowań miejskich. Pod jednym z budynków stoi żołnierz z koniem.

Najgodniejsi mężowie republiki

RssWEL5ug9t8I1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Jest to starszy, łysy mężczyzna o licznych zmarszczkach mimicznych , wydatnym nosie, podbródku z charakterystycznym dołeczkiem.

Republikański Rzym szczycił się posiadaniem licznych zgromadzeń, które nadawały mu pozory demokracji. Najstarsze z nich, komicja kurialne, przyznawały imperium, czyli władzę wojskową i religijną, urzędnikom wybieranym przez komicja centurialne: pretorom, konsulom i cenzorom. Komicja trybusowe, trzecie ze zgromadzeń republiki rzymskiej, były głównym organem ustawodawczym oraz wybierały kwestorów i edylów. Wszystkie opierały swoją działalność na jednostkach organizacyjnych: kuriikuriakurii, centuriicenturiacenturii oraz tribustribustribus. Pomimo ważnych funkcji, jakie pełnili w republikańskim Rzymie liczni urzędnicy oraz zgromadzenia ludowe, rzeczywista władza znajdowała się w rękach senatu. Wobec częstych zmian urzędników instytucja ta zapewniała ciągłość władzy, zaś wchodzący w jej skład byli urzędnicy cieszyli się ogromną estymą; dysponowali wielkim doświadczeniem, rozbudowaną siecią klienteli oraz wpływami. Senat ukształtował się jeszcze za rządów monarchii jako ciało doradcze królów, a po 509 r. p.n.e. zyskał na znaczeniu. Pozycja senatu nie wynikała zatem z formalnych uprawnień, które ograniczały się do spraw kultu religijnego, finansów oraz prowadzenia polityki zagranicznej. W rzeczywistości była raczej wyrazem szacunku, jakim darzono członków tej instytucji, w zasadzie niedostępnej dla osób wywodzących się z ludu.

Słownik

Słowa kluczowe

dyktatura, Etruskowie, Italia, monarchia, republika, komicja, imperium (urzędnika), dyktator, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.

M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2001.

T.R. Martin, Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Poznań 2014.