Tkanka łączna właściwa, tak jak wszystkie pozostałe rodzaje tkanki łącznej, powstaje z mezodermalnej warstwy zarodka. Pierwszą tkanką łączną rozwijającą się w zarodku jest mezenchymamezenchymamezenchyma (tkanka łączna zarodkowa) – linia komórek macierzystych, z której powstają wszystkie tkanki łączne.

Mezenchyma zbudowana jest z komórek gwiaździstych połączonych ze sobą długimi wypustkami tworzącymi sieć. Oczka sieci wypełnia substancja międzykomórkowa, zawierająca galaretowatą, silnie uwodnioną istotę podstawową i włókna prekolagenowe. Komórki mezenchymalne rozproszone w dojrzałej tkance przekształcają się w każdy typ komórek potrzebnych do regeneracji tkanki łącznej, np. fibroblastyfibroblastfibroblasty tkanki łącznej właściwej, chondrocyty tkanki chrzęstnej, osteocyty tkanki kostnej i adipocytyadipocytadipocyty tkanki tłuszczowej.

Mezenchyma występuje także jako tkanka ostateczna u parzydełkowców – jako mezogleamezogleamezoglea oraz płazińców – jako parenchymaparenchymaparenchyma.

R1ZnYaj3wsy9s1
W skład tkanki łącznej właściwej wchodzą różnego typu komórki, które wytwarzają substancję międzykomórkową. Składa się ona z silnie uwodnionej istoty podstawowej oraz włókien białkowych o luźnym lub bardziej zbitym układzie.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

Typy komórek występujących w tkance łącznej właściwej

R1Q7VAuMQXyek1
Fotografia mikroskopowa przedstawia wrzecionowate komórki fibroblastów z hodowli tkankowej obrazowane mikroskopem konfokalnym. Okrągłe jądra komórkowe są wybarwione na niebiesko, aktyna budująca cytoszkielet komórki w formie podłużnych, włosowatych struktur – na zielono, a mitochondria, niewielkie punkty skupione koło jąder – na czerwono.
Źródło: David Gregory, Debbie Marshall, Kevin Mackenzie, Wellcome Collection, licencja: CC BY 4.0.

Pozostałe komórki, np. komórki tuczne, plazmatyczne czy napływające z krwi eozynofile, neutrofile i limfocyty, podobnie jak makrofagi nie są stałymi elementami tkanki łącznej i nie wytwarzają substancji międzykomórkowej. Pełnią one funkcje obronne, a więc występują w tkance szczególnie obficie podczas infekcji.

bg‑pink

Rodzaje włókien białkowych

Włókna kolagenowe

Włókna kolagenowe są zbudowane z kolagenu – białka o niezwykłej odporności na rozerwanie. Są one odpowiedzialne za wytrzymałość tkanek. Występują w wielu miejscach organizmu i stanowią ok. 30% masy wszystkich białek.

Włókna sprężyste (elastyczne)

Włókna sprężyste (elastyczne) występują w postaci sieci w narządach, które wymagają sprężystości, np. w ścianach tętnic, oskrzeli i pęcherzyków płucnych czy w małżowinie usznej. Zbudowane są z elastyny – glikoproteiny podatnej na rozciąganie. Pod wpływem działania siły włókna te mogą zwiększać swoją długość o 150%, a po jej ustąpieniu wracają do wymiarów wyjściowych.

Włókna siateczkowe (retikulinowe)

Włókna siateczkowe (retikulinowe) zbudowane są z kolagenu tworzącego sieć, która pełni funkcję rusztowania dla komórek, tkanek i narządów. Ten rodzaj włókien występuje w błonach podstawnych komórek nabłonkowych, w narządach limfatycznych (węzły chłonne i śledziona) oraz w skórze.

bg‑pink

Funkcje tkanki łącznej właściwej

  1. Stanowi zrąb, podporę i ochronę mechaniczną tkanek i narządów ciała. Otacza je i wiąże ze sobą.

  2. Tworzy rusztowanie dla szpiku kostnego oraz powięzie, ścięgna i więzadła, łączące niektóre kości szkieletu.

  3. Pośredniczy w wymianie substancji odżywczych i metabolitów między komórkami narządów a naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi.

  4. Chroni organizm przed zakażeniem wirusami, bakteriami i innymi ciałami obcymi, dzięki obecności m.in. makrofagów.

  5. Magazynuje materiał energetyczny (w komórkach tłuszczowych).

  6. Bierze udział w procesach regeneracyjnych, dzięki obecności fibroblastów.

bg‑pink

Rodzaje tkanki łącznej właściwej

ROOtS3ojNEzvQ1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: tkanka łączna właściwa
    • Elementy należące do kategorii tkanka łączna właściwa
    • Nazwa kategorii: siateczkowa
    • Nazwa kategorii: włóknista
      • Elementy należące do kategorii włóknista
      • Nazwa kategorii: zbita
      • Nazwa kategorii: luźna
      • Koniec elementów należących do kategorii włóknista
    • Nazwa kategorii: tłuszczowa
      • Elementy należące do kategorii tłuszczowa
      • Nazwa kategorii: żółta
      • Nazwa kategorii: brunatna
      • Koniec elementów należących do kategorii tłuszczowa
      Koniec elementów należących do kategorii tkanka łączna właściwa
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Tkanka łączna siateczkowa
R1dWQyK31gsFc1
Tkanka łączna siateczkowa to szczególny rodzaj tkanki łącznej. Jest zbudowana z dużych fibroblastów o nieregularnym kształcie i licznych wypustkach, którymi komórki łączą się, tworząc przestrzenną sieć. Fibroblasty wytwarzają włókna siateczkowe, które przebiegają na ich powierzchni, stabilizując całą tkankę. Taka przestrzenna struktura umożliwia przepływ płynu tkankowego i przemieszczanie się komórek, np. limfocytów.
Źródło: Flickr, domena publiczna.
Tkanka łączna włóknista
Tkanka łączna włóknista luźna
RfvwfTi55e1rC1
Tkanka łączna luźna (zaznaczona na niebiesko) otacza nabłonek kanalików najądrza (komórki zaznaczone na fioletowo). Występują w niej wszystkie typy komórek tkanki łącznej, m.in. fibroblasty, makrofagi, nieliczne komórki tłuszczowe, a także komórki migrujące z krwi (monocyty, limfocyty, neutrofile, eozynofile), odpowiedzialne za obronę przed drobnoustrojami. W silnie uwodnionej substancji podstawowej znajdują się pęczki włókien kolagenowych, sieć nieregularnie ułożonych włókien sprężystych oraz pojedyncze włókna siateczkowe. Dzięki temu tkanka ta jest elastyczna i giętka, co umożliwia swobodne ruchy sąsiadujących narządów i struktur. Tkanka łączna luźna wypełnia wolne przestrzenie między różnymi częściami ciała, gdzie oprócz pełnienia funkcji mechanicznych magazynuje płyny i sole mineralne.
Źródło: Rollroboter, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Tkanka łączna włóknista zbita

W tkance łącznej zbitej występuje mało fibroblastów, a w niewielkiej ilości substancji podstawowej dominują zwarte włókna kolagenowe. Cechą tej tkanki jest wytrzymałość na rozciąganie. W zależności od przebiegu włókien wyróżnia się tkankę zbitą o utkaniu regularnym i nieregularnym.

RcYcR69bShITS
Tkanka zbita o utkaniu regularnym. Składa się z równoległych do siebie pęczków włókien kolagenowych zatopionych w skąpej istocie podstawowej. Między włóknami leżą nieliczne fibrocyty ułożone w szeregi. Tkanka ta buduje m.in. więzadła i ścięgna.
Źródło: Medical Studies Department of Cell Biology, Yale University, tylko do użytku edukacyjnego.
R1E3gWgoHF003
Tkanka zbita o utkaniu nieregularnym. Zawiera grube pęczki włókien kolagenowych przebiegających w różnych kierunkach oraz niewielką ilość włókien sprężystych, razem tworzących sieć przestrzenną. Buduje skórę właściwą kręgowców.
Źródło: Medical Studies Department of Cell Biology, Yale University, tylko do użytku edukacyjnego.
Tkanka tłuszczowa

Tkanka tłuszczowa zbudowana jest z adipocytów otoczonych niewielką ilością substancji międzykomórkowej. Przechowuje tłuszcz jako rezerwę energii. Występuje w dwóch postaciach: żółtej i brunatnej.

R1FLqtqjBdwul
Tkanka tłuszczowa żółta pełni funkcję amortyzacyjną oraz termoizolacyjną i jest zlokalizowana wokół narządów wewnętrznych, a także pod skórą.
Źródło: Medical Studies Department of Cell Biology, Yale University, tylko do użytku edukacyjnego.
RzaYFPpQZiXxc
Tkanka tłuszczowa brunatna występuje u ssaków, głównie u gatunków zapadających w stan hibernacji (sen zimowy). U człowieka pojawia się w życiu płodowym i utrzymuje do okresu niemowlęctwa, a potem stopniowo zanika, przekształcając się w tkankę żółtą. Uczestniczy w termoregulacji organizmu dzięki wytwarzaniu ciepła powstającego w trakcie rozkładu tłuszczu brunatnego.
Źródło: Medical Studies Department of Cell Biology, Yale University, tylko do użytku edukacyjnego.
Ciekawostka

Tkanka tłuszczowa jest także narządem wydzielania wewnętrznego. Produkuje i wydziela wiele hormonów, takich jak: leptyna – hamująca łaknienie, adiponektyna – uczestnicząca w regulacji metabolizmu kwasów tłuszczowych i glukozy oraz wpływająca na wrażliwość komórek na insulinę, rezystyna – biorąca udział w regulacji procesów zapalnych, a także estrogeny – żeńskie hormony płciowe.

Słownik

adipocyt
adipocyt

komórka tkanki tłuszczowej; wyróżnia się komórki tłuszczowe jednopęcherzykowe tkanki tłuszczowej żółtej (większe, zawierające pojedynczą kroplę tłuszczu) oraz komórki tłuszczowe wielopęcherzykowe tkanki tłuszczowej brunatnej (mniejsze, z licznymi kropelkami tłuszczu)

fibroblast
fibroblast

komórka tkanki łącznej właściwej; produkuje i wydziela składniki substancji pozakomórkowej tkanki łącznej; zwykle ma kształt wydłużonego wrzeciona i dwie wypustki

mezenchyma
mezenchyma

zarodkowa tkanka łączna; rozwijają się z niej wszystkie rodzaje tkanki łącznej oraz część tkanki mięśniowej i tkanki glejowej

mezoglea
mezoglea

śluzowata lub galaretowata struktura zalegająca pomiędzy zewnętrzną i wewnętrzną warstwą ciała u niektórych parzydełkowców, np. u krążkopławów czy  stułbiopławów

parenchyma
parenchyma

środkowa warstwa ciała u płazińców, znajdująca się pomiędzy ektodermą i endodermą; jest prymitywną tkanką łączną; u bezkręgowców tworzy ją zespół luźno rozmieszczonych komórek, często ameboidalnych, występujących w galaretowatej substancji międzykomórkowej

włókna prekolagenowe
włókna prekolagenowe

niedojrzałe włókna kolagenowe