Analizując układ wiejskiej zabudowy, jej położenie względem dróg i pól oraz odległości między zagrodami, można wyróżnić dwa główne rodzaje przestrzennego układu wsi – wsie rozproszone, tworzone przez odizolowane zagrody lub rozproszone budynki mieszkalne, oraz wsie skupione (zwarte), w których wszystkie domy są skoncentrowane w centralnej części obszaru wiejskiego, otoczonego rozłogami. Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi typami mieszczą się liczne typy pośrednie, w których występują zarówno cechy osadnictwa zwartego, jak i rozproszonego.

ROpmkM5reqsnY

Schemat przedstawia przestrzenny układ zabudowy we wsi skupionej. Gospodarstwa domowe są skupione po dwóch stronach drogi przebiegającej przez środek wsi.

R1KjhpywKTE65

Schemat przedstawia przestrzenny układ zabudowy we wsi rozproszonej. Gospodarstwa domowe są nieregularnie rozlokowane, zawsze jednak blisko drogi po jednej lub drugiej jej stronie.

Zasady wydzielania wsi skupionych i rozproszonych różnią się w poszczególnych krajach. Najczęściej przyjmuje się, że minimalna odległość między zagrodami i budynkami, od której zaczyna się osadnictwo rozproszone i powstają tzw. gospodarstwa samotnicze, waha się od 100 do 300 m, jednak miary tej nie można stosować w sposób bezwzględny. Zależy ona bowiem od gęstości osadnictwa w danym kraju i powierzchni gospodarstw. Na przykład w krajach Ameryki Północnej i niektórych krajach skandynawskich odległości minimalne są znacznie większe i wynoszą kilkaset metrów, natomiast w Polsce (zwłaszcza na terenach nizinnych) już odległość powyżej 150 m pozwala wyznaczyć różnice między wsiami rozproszonymi i skupionymi.

R1GBetzBuc7Ll

Mapa przedstawia rozmieszczenie wsi skupionych i rozproszonych w Polsce. Wsie skupione występują: na północno‑zachodniej granicy kraju, okolice Wrocławia, Leszna, Zielonej Góry, Opola, Wałbrzycha, Białegostoku, Łomży, Bielska‑Białej, Tarnobrzegu, Łomży, Krosna, Przemyśla. Wsie rozproszone z domieszką wsi rozproszonych znajdują się praktycznie w całym kraju. Wsie rozproszone są we wszystkich częściach kraju. Tereny zurbanizowane: okolice Warszawy, Poznania, Katowice.

Wsie rozproszone

Wieś rozproszona to wieś, w której odległości między zagrodami są znaczne, ale zabudowania są rozmieszczone w miarę równomiernie na dużym obszarze. Tworzą one stosunkowo gęsty układ osadniczy złożony m.in. z osiedli samotniczych, małych przysiółkówprzysiółekprzysiółków, pojedynczych zagród lub ich drobnych skupień. Zabudowania położone są w pobliżu pól uprawnych, w oddaleniu od centrum wsi. Ich układ przestrzenny ma wyraźne cechy rozproszenia, a nie skupienia.

R1EDZW49bXlkr

Ilustracja przedstawia krajobraz wsi w Belgii. Są na nim niewielkie wzgórza, ale w większości tereny są płaskie. Na środku zdjęcia znajdują się zabudowy mieszkalne.

Wsie rozproszone (samotniczewieś samotniczasamotnicze) mogą powstawać w wyniku samoistnego, indywidualnego osiedlania się ludności lub (rzadziej) planowej kolonizacji, która z reguły prowadziła do ukształtowania się regularnych, skupionych osad. Rozproszenie układu przestrzennego zabudowy może też być pierwotne lub wtórne.

Podstawowe znaczenie dla kształtowania układu przestrzennego zabudowy rozproszonej mają uwarunkowania przyrodnicze – zwłaszcza wysokość terenu nad poziom morza, ukształtowanie terenu, surowość klimatu, jałowość gleb, częste powodzie czy występowanie lasów.

Z tego względu wsie rozproszone występują na terenach, gdzie istnieją przyrodnicze bariery osadnictwa i gospodarki rolnej. Są one rozpowszechnione np. w regionie alpejskim, w Schwarzwaldzie, na obszarze Masywu Czeskiego i w wielu innych regionach górskich i wyżynnych, a także na obszarach nizinnych o dużej lesistości, w miejscach występowania rozległych bagien i torfowisk. Przykładem rozproszenia wsi na terenach pobagiennych, podmokłych są w Polsce np. Żuławy Wiślane, gdzie osadnictwo zostało zapoczątkowane przez mennonitów w XVI wieku. Izolowane przestrzennie zagrody powstawały na płaskich, osuszonych terenach, a także na naturalnych wzniesieniach w pobliżu pól uprawnych, pastwisk i łąk.

Reaty9o46xEds

Ilustracja przedstawia krajobraz wsi w Austrii. W tle znajdują się góry, gdzieniegdzie pokryte śniegiem. Zbocza wzgórz na pierwszym planie pokryte są drzewami iglastymi. Na terenach równinnych znajdują się pola uprawne, między nimi domy.

R3p7apHamzn6d

Ilustracja przedstawia wieś rozproszoną w Finlandii. W oddali znajduje się wielkie jezioro, niewielkie wysepki są na nim pokryte lasem. Na lądzie znajdują się pola uprawne, gospodarstwa domowe nieregularnie rozproszone są przy drogach.

Powstawanie wsi rozproszonych wynikało nie tylko z cech środowiska naturalnego, ale także było uwarunkowane czynnikami społeczno‑gospodarczymi, administracyjno‑politycznymi i kulturowymi. Pojawiały się one także na tych terenach, gdzie duże znaczenie mają historyczne uwarunkowania osadnictwa. Na przykład w Anglii rozproszone osady często znajdują się na obszarach starożytnych zagród poza regionem centralnym — występują np. w Essex, Kent i West Country – a ich układ pozostaje niezmieniony przez wiele setek lat.

Istotne znaczenie dla powstawania wsi rozproszonych ma także specjalizacja produkcji rolnej i powiązana z nią struktura agrarna. W Europie rozproszone wsie występują bowiem często w rejonach hodowli bydła mlecznego bazującej na wolnym wypasie i towarzyszą rozległym obszarom łąk i pastwisk. Jest to spowodowane koniecznością codziennego dojenia krów i ich utrzymania. Zagrody wchodzące w skład wsi rozproszonej często otoczone są niewielkimi polami o nieregularnych kształtach obrzeżonych lasami, zadrzewieniami (rosnącymi także wzdłuż dróg), żywopłotami. Tworzą one charakterystyczny układ przestrzenny określany mianem bocage.

RJOxULhF10sez

Ilustracja przedstawia wieś w Austrii, osadzoną na wzgórzach. Między lasami znajdują się gospodarstwa domowe.

Wsie rozproszone powstawały także w sposób wtórny, w wyniku np. reform agrarnych (komasacji, scalania, parcelacji, nowych pomiarów pól itp.) przeprowadzonych na obszarze dawnych wsi skupionych. Przykładem może służyć Pomorze, gdzie w wyniku tzw. parcelacji niemieckiej sprzed I wojny światowej powstały wsie rozproszone położone wzdłuż (wyprostowanych) dróg. W okresie międzywojennej parcelacji wielkiej własności ziemskiej powstawały małe osady wiejskie, tzw. poniatówki. W okresie tym występowało również scalanie rozdrobnionych pól w celu bezpośredniego powiązania zagrody z obszarem użytków rolnych, co prowadziło do dalszego rozproszenia wiejskiej zabudowy. Wzrost rozproszenia wsi wystąpił również w okresie parcelacji po II wojnie światowej wskutek likwidacji wielkiej własności prywatnej i nowych przydziałów ziemi dla osadników z dawnego folwarku, którzy pobudowali domy w pobliżu pól w sposób dość dowolny.

Rozproszeniu wsi sprzyjało także powstawanie przysiółków i wysiółków powstających wskutek przeniesienia kilku zagród poza zwartą zabudowę na grunty wydzielone działami rodzinnymi (jednak pozostających w granicach obszaru użytków rolnych należących do tej wsi).

Na świecie zwiększa się udział wsi rozproszonych, wypierających niekiedy wsie skupione. Wynika to z faktu, że ten typ zabudowy i jej układ przestrzenny jest lepiej przystosowany do indywidualnie prowadzonej intensywnej gospodarki rolnej. Współcześnie rozproszony układ wsi związany jest bowiem z wielkoobszarowym (farmowym) systemem uprawy ziemi. Związane z nim osiedla samotnicze (jednozagrodowe) dominują np. na rozległych nizinnych terenach Stanów Zjednoczonych i Kanady.

Ten układ przestrzenny powstaje także wskutek migracji mieszkańców miast na tereny wiejskie, budujących swe domy w granicach rozrzuconych działek porolnych. Pewne znaczenie w zwiększeniu rozproszenia dotychczas skupionych wsi ma także zmiana stylu życia mieszkańców polegająca na zanikaniu wielopokoleniowych rodzin zamieszkujących wspólną zagrodę i wznoszeniu przez młodsze pokolenie osobnych zagród w granicach działek rolnych.

R6bajySx6Dzwg

Ilustracja przedstawia wieś we Fryzji Północnej. Domy znajdują się przy biegnącej nieregularnie drodze, pola uprawne mają kształt regularnych pasów.

Wsie skupione

Wsie skupione powstają zwykle wskutek planowej kolonizacji, choć istnieją także liczne przykłady samoistnego zwartego osiedlania się ludności. Te pierwsze są z reguły zorganizowane planowo, a układ i kształt siedlisk odpowiada warunkom społeczno‑gospodarczym, te drugie charakteryzują się nieregularnym układem i kształtem siedlisk, dostosowanym głównie do warunków fizjograficznych.

Na podstawie przestrzennego układu zabudowy i infrastruktury komunikacyjnej wsi tworzonego przez drogi, ulice, place, siedliska (zagrody) oraz ich rozmieszczenia względem rozłogów można wyróżnić co najmniej cztery podstawowe rodzaje układów przestrzennych wsi skupionej:

• powierzchniowy, w przypadku którego siedliska są skupione na powierzchni zwartej i tworzą duży, zagęszczony układ z gęstą siecią dróg; zwykle tego rodzaju wsie leżą z dala od siebie i występują najczęściej na terenach bezleśnych, płaskich, urodzajnych, przy utrudnionym dostępie do wody, w obniżeniach terenu (dolinach, kotlinach) itp.,

• punktowy, powstający z reguły na terenach wykarczowanych z licznymi dolinkami i wilgotnymi zagłębieniami; pozornie przypomina wieś rozproszoną, jest bowiem złożony z małych, rozsianych skupień siedlisk, ale położonych blisko siebie,

• wewnętrzny, w przypadku którego zagrody są skupione wokół placu stanowiącego centrum jednostki osadniczej (lub ulicy spełniającej funkcję placu); jego rangę podkreśla zwykle usytuowanie w tym miejscu kościoła, dlatego wsie takie nazywane są także „kościelnymi”,

• liniowy, powstający z reguły na obszarach położonych wzdłuż doliny rzecznej, czasem zabagnionej, której dno zajmują łąki i pastwiska; zagrody przylegają ściśle do siebie, tworząc rząd wzdłuż głównej drogi; powyżej wsi ciągnie się pas pól uprawnych i lasów.

Wymienione, podstawowe układy wsi skupionej można jeszcze dzielić na różne odmiany w zależności od stopnia zwarcia zabudowy i rozmieszczenia siedlisk.

Powstawanie wsi skupionych jest uwarunkowane różnymi czynnikami przyrodniczymi, społeczno‑gospodarczymi i politycznymi. Do najważniejszych należą: dostęp do ograniczonych przestrzennie zasobów środowiska, względy obronne, wspólnota uprawy ziemi (system otwartych pól), planowy podział gruntów, specyfika produkcji rolnej i wiele innych.

Dlatego zwarte wsie powstawały np. na obszarach nizinnych położonych w dolinach wielkich rzek, na terenach występowania żyznych gleb i źródeł wody powierzchniowej i podziemnej oraz w trudno dostępnych miejscach, na szczytach wzgórz, pośród meandrów rzecznych – w tym przypadku skupienie osady wynikało także z otoczenia jej murem czy ogrodzeniem. Powstawaniu zwartych wsi sprzyjały również miejsca, gdzie obszary o małym zaludnieniu stykały się z pozbawionymi barier osadniczych równinnymi obszarami płaskowyżów lub nizin.

Powstawanie zwartych osad występowało wśród nowo osiadłych społeczeństw, np. w neolitycznej gospodarce rolnej w starożytnym Egipcie i Chinach. Zwarte osiedla wiejskie są także podstawową jednostką osadniczą we wschodniej i południowej Azji, w dolinach wielkich rzek.

Szczególnie wyraźny jest związek układu przestrzennego zabudowy wsi i rozłogów (pól) z czynnikami historyczno‑politycznymi i społeczno‑gospodarczymi. Powstawanie skupionych wsi było związane bowiem z podziałem gruntów i sposobem ich użytkowania. Przykładowo istniejący w Europie od średniowiecza (w Polsce od XII wieku) system trójpolówkitrójpolówkatrójpolówki wymagał od właścicieli posiadania wspólnego pola oraz jednoczesnej i jednakowej jego uprawy (tzw. przymus polny), co wymuszało powstawanie skupionych osad. Podobną rolę odegrała wprowadzona od XVI wieku na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego reforma rolna znana jako pomiara włócznapomiara włócznapomiara włóczna, w ramach której wytyczano ograniczoną przestrzennie niwę siedzibną (mieszkalną), przeznaczoną pod zabudowę.

RMCX9ReTUR9D7

Schemat przedstawia organizację zagród po pomiarze włócznej. Pomiara włóczna polegała na wprowadzeniu nowej organizacji w układzie przestrzennym. Każdemu gospodarstwu przydzielano 1 włókę ziemi, co równało się (w przypadku tej akcji) 21,3 ha[1]. Pozostałe ziemie, które nie wchodziły w skład przydziałów, przeznaczone były na tworzenie folwarków o powierzchni do kilkunastu włók lub oddawane na wspólny użytek wsi (pastwiska, lasy). Obszar wsi dzielono na trzy pola uprawne a przez środek wsi wytyczano niwę siedzibną, przeznaczoną pod zabudowę. Każdy osadnik otrzymywał po jednym zagonie w każdym z trzech pól i jeden zagon pod budowę zagrody. Wszystkich obowiązywała jednolita zabudowa zagród oraz trójpolowy system uprawy ziemi. Założona w ten sposób wieś miała charakter ulicówki. Domy stały w rzędzie (lub dwóch rzędach po obu stronach) przy drodze, za domami były budynki inwentarskie, na końcu stodoły. Często za stodołami była druga, równoległa do głównej droga zastodolna.

W okresie przedfeudalnym (wczesnośredniowiecznym, do połowy X w.), prowadzona była gospodarka jednopolowa z podziałem pól na niwy tworzące szachownicę. Niwy dzielone na pola były ułożone na zewnątrz wsi, często promieniście, przeważał układ pól blokowo‑niwowy. Kształt wsi był dostosowany do warunków obronnych. Powstawały wtedy małe wsie okrągłe, których układ przestrzenny wynikał z warunków fizjograficznych i ustroju rodowego. Działki zagrodowe były ułożone po obu stronach okrężnej drogi. Innym rodzajem układu przestrzennego charakterystycznego dla tego okresu była wieś placowa zwana okolnicą, w której zabudowania były zwarcie rozlokowane wokół okrągłego lub nieregularnego placu, zwanego nawsiem, tworzącego zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi, zamykanymi na noc. Wsie o takim układzie są uważane za najstarsze osiedla prasłowiańskie, z okresu rodowej wspólnoty ziemi. Występują głównie na pograniczu osadnictwa niemieckiego i słowiańskiego z początków IX wieku, np. nad Łabą, w północno‑wschodnich Czechach i na zachodnich krańcach Polski.

R1LAhwKd8l9IF

Ilustracja przedstawia wieś w województwie lubuskim. Jest ona skupiona dookoła zbiornika wodnego.

W okresie wczesnośredniowiecznym feudalnym (X–XIII w.) powstawały wsie o innych układach – owalnice, przydrożnice, ulicówki, wielodrożnice i widlice.

Charakterystyczny dla owalnicy układ przestrzenny wsi polegał na rozmieszczeniu zabudowań wokół podłużnego placu o kształcie wrzeciona, na którym znajdował się staw, kościół, szkoła, kuźnia, karczma i inne ważne dla społeczności obiekty. Owalnice zachowały się przede wszystkim na Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej i na Śląsku, natomiast prawie nie występują we wschodniej i południowej Polsce. Ten układ przestrzenny wsi uległ dość znacznym przekształceniom w połowie XIX w. podczas komasacji i regulowania pól.

Powstająca także w tym okresie przydrożnica, zbliżona układem do późniejszej ulicówki, charakteryzowała się zwartą zabudową usytuowaną wzdłuż głównej drogi. Długość wsi wynosiła 500–2000 m. Cechą tego typu układu przestrzennego wsi, poza zwartym skupieniem zagród, było także ich odległe położenie od należących do nich pól mających układ blokowo‑niwowy (szachownicowy). Przydrożnice występują głównie w Polsce zachodniej i na Podlasiu, natomiast są stosunkowo rzadkie na południu Polski.

Zbliżony do przydrożnic układ przestrzenny mają ulicówki, w których zabudowa jest rozmieszczona po obu stronach drogi i tworzy dwa szeregi zwartych zagród, w których domy mieszkalne usytuowane przy drodze, a budynki gospodarcze i ogrody na tyłach. Dostęp do pól umożliwiały dwie drogi „zapłotne” (gospodarcze), wyznaczające granice siedliska zagrodowego. Ulicówki występują powszechnie na całym obszarze Polski.

R1AnyvHEH4cXN

Ilustracja przedstawia wieś w województwie podlaskim na planie tzw. ulicówki. Domy znajdują się po dwóch stronach drogi biegnącej środkiem.

W okresie wczesnośredniowiecznym powstawały także widlice usytuowane na rozwidleniu dróg i będące typem przejściowym między wielodrożnicą a ulicówką. Występują one m.in. na wschód od Zamościa i na Podkarpaciu, rzadziej w innych regionach.

Do najstarszych układów przestrzennych wsi, powstałych w okresie feudalnym (przed XIII w.) należy także wielodrożnica, nazywana także wsią kupową o zwartym, ale bezładnym i nieco chaotycznym układzie zabudowy oraz nieregularnym przebiegu dróg, zależnym od różnych czynników fizycznogeograficznych, politycznych i społeczno‑ekonomicznych. Wielodrożnicę otaczają pola mające zazwyczaj układ nieregularny, niwowy lub blokowo‑niwowy. Ten typ wsi jest charakterystyczny nie tylko dla Polski, ale dla niemal całej Europy od Wielkiej Brytanii po Ukrainę oraz od południa Skandynawii aż po Włochy. W Polsce obszarami występowania wielodrożnic jest m.in. Lubelszczyzna, Podlasie, Wielkopolska, Podkarpacie i Śląsk.

Charakterystycznym dla późnego średniowiecza układem przestrzennym wsi jest duża, regularna wieś niwowa właściwa dla gospodarki trójpolowej lub dwupolowej. Liczne siedliska o zbliżonej wielkości są zwarcie usytuowane wzdłuż drogi, potoku, placu, jeziora czy stawu. Towarzyszy im regularny układ niwowy pól. Do tego typu wsi należą np. rozległe ulicówki i owalnice na Pomorzu, na Mazurach, w Wielkopolsce, na Śląsku, Ziemi Lubuskiej oraz w innych częściach Polski.

W okresie feudalnym istniały również formy wsi jednodrożnej o regularnym układzie przestrzennym, które powstawały w wyniku karczowania lasu. Były to łańcuchówki, nazywane też wsiami leśno‑łanowymi, które charakteryzuje luźna zabudowa usytuowana po obydwu stronach drogi lub potoku, ciągnąca się na całej długości rozłogu wsi i osiągająca nieraz znaczną długość.

RyKScezBKtjQh

Ilustracja przedstawia tzw. łańcuchówkę, czyli wieś usytuowaną przy drodze. Kościół, najważniejsze budynki urzędowe i sklepy znajdują się wzdłuż ulicy.

Na tyłach siedliska zagrodowego znajdowały się pola uprawne przechodzące w las, sięgający aż do działu wodnego wyznaczającego granice wsi. Łańcuchówki powstawały na obszarach o znacznym zróżnicowaniu ukształtowania terenu, m.in. w Sudetach, w Karpatach oraz na pograniczu Wielkopolski i Śląska, w Małopolsce czy na Wyżynie Lubelskiej. Do dziś większość z tych wsi zachowała dawne układy siedlisk oraz stare układy pasmowe pól. Łańcuchówką jest Zawoja, najdłuższa wieś w Polsce, licząca 18 km.

W okresie demokracji szlacheckiej i oligarchii magnackiej (od połowy XVI do drugiej połowy XVIII w.) w granicach wsi oprócz zabudowy mieszkalnej, gospodarczej i stodół powstawały kościoły, karczmy i towarzyszące im zajazdy (stany). Znajdowały się one najczęściej na placu w środku wsi (tzw. nawsiu), na skrzyżowaniu lub rozwidleniu dróg.

R1XJ1CgxRDnSB

Ilustracja przedstawia tzw. nawsie. Jest to plac, który dawniej pełnił centrum wsi.

Na skutek reform rolnych i wprowadzenia gospodarki folwarcznej, w sąsiedztwie wsi powstały osady folwarczne obejmujące zabudowania dworskie, budynki folwarczne i czeladne w prostokątnym układzie wokół dziedzińca, obok których wznoszono budynki mieszkalne dla zagrodników, chałupników i komorników dworskich (dwojaki, trojaki, czworaki) oraz osady kmiece, młyńskie, leśne, rybackie. Natomiast przy samotniczych obiektach, np. karczmach, znajdujących się w znacznej odległości od głównej zabudowy wsi, powstawały małe skupienia zagród, tzw. zawsia.

RB27RepPdGQhs

Ilustracja przedstawia osadę folwarczną w Kalinowicach Górnych, woj. Dolnośląskie. Budynki pełniły rolę muru dookoła wsi.

Powszechną formą układu przestrzennego nowopowstających wsi tego okresu jest rzędówka o rzędowo‑pasmowym układzie pól rozmieszczonych prostopadle do drogi, na których, z reguły po jednej stronie drogi, stały luźno rozmieszczone zagrody. Długość rzędówek sięgała niekiedy kilka kilometrów. Wsie o takim układzie przestrzennym powstawały na obszarach dolin rzecznych, bagien, wydm, puszcz i innych niezagospodarowanych dotychczas terenów, m.in. w delcie Wisły na Żuławach, na Mazowszu, Kielecczyźnie i na Lubelszczyźnie. Rzędówki były częstą formą wsi zakładaną przez mennonitów.

W tym okresie powstawały również szeregówki, wsie o regularnym układzie przestrzennym składającym się z zespołu ulicówek rozwiniętych przy bocznych drogach i szeregowo ułożonych wzdłuż głównej drogi. Zostały one wprowadzone przez wspomnianą wcześniej pomiarę włóczną, kiedy to dokonano regulacji i komasacji gruntów oraz nowego pomierzenia pól. Wsie o tym układzie przestrzennym występują głównie na Podlasiu. Szeregówki otaczały pola w układzie łanowo‑niwowym.

Intensywny wzrost liczby mieszkańców wsi powodował, że w ich sąsiedztwie powstawały liczne przysiółki, które układem przestrzennym dostosowywały się do warunków środowiska naturalnego.

R1ODbwjdLfWmR

Schemat przedstawia trzy układy przestrzenne przysiółków: bezkształtny, przydrożny, podwórkowy.

W XIX i XX w. powstawały nowe układy przestrzenne wsi. Było to związane m.in. z likwidacją gospodarki trójpolowej i reformą podziału gruntów. W Polsce w wyniku tych działań powstał nowy układ pól i nastąpiła transformacja układu przestrzennego wsi. Powstało także wiele nowych wsi i folwarków o statusie odrębnych osiedli. Zakładano je w postaci liniowych rzędówek, regularnie i luźno zabudowanych. Jednocześnie likwidowano starą szachownicę gruntów odziedziczoną po trójpolówce, zastępując ją pasmowym lub blokowym układem pól.

Po II wojnie światowej obok istniejących wsi powstawały w warunkach gospodarki socjalistycznej osady państwowe (PGR) i spółdzielcze. Były one wkomponowywane w historycznie ukształtowany układ wsi, ale charakteryzowały się zgeometryzowanym układem zabudowy, przypominającym niekiedy miejskie osiedle mieszkaniowe. Przy domach mieszkalnych znajdowały się małe działki przyzagrodowe, na których prowadzono indywidualną gospodarkę rolną. Specyfiką układu przestrzennego tych wsi jest wyraźne oddzielenie części mieszkaniowo‑usługowej od części gospodarczej.

R74zJix21YZu4

Ilustracja przedstawia zniszczony, obdrapany budynek w województwie podkarpackim. Otoczony jest on siatką, obok znajduje się ogórek z uprawami. W tle las.

RsGYGpkFuQSe0

Schemat przedstawia układ przestrzenny wsi z okresu socjalizmu: państwowa – PGR (A) i spółdzielcza (B). Wydzielono: 1 – strefa społeczna, 2 – strefa mieszkaniowa, 3 – ośrodek produkcyjny.

Słownik