W XVII wieku René Descartes, w języku polskim w formie skróconej nazywany Kartezjuszem, wprowadził nowy typ rozważań w obrębie filozofii. Myśliciel wyznaczył sobie jako cel zbadanie granic ludzkiego poznania, aby następnie na podstawie swoich analiz określić fundamenty wiedzy naukowej. Francuski myśliciel, wywodzący się ze szlacheckiego rodu, zyskał przydomek „ojca filozofii nowożytnej” właśnie ze względu na wprowadzenie nowego przedmiotu rozważań filozoficznych.

RLo9dGyoToaxJ1

Zdjęcie przedstawia kartę tytułową Medytacji o pierwszej filozofii Kartezjusza. Strona zapisana jest w języku łacińskim. W centralnej jej części widoczny jest herb w orłem.

Kartezjusz opracował własną metodę nazywaną sceptycyzmem metodycznymsceptycyzm metodycznysceptycyzmem metodycznym, która polegała na poddaniu w wątpliwość wszelkich aspektów rzeczywistości. Należy podkreślić, że akt wątpienia, wynikający z przyjętej postawy sceptycznej, nie był sam w sobie celem filozofa. Za pomocą stworzonego przez siebie narzędzia myśliciel postanowił odkryć twierdzenie, którego w żaden sposób nie da się podważyć. Tok i efekty rozważań podjętych przez Descartes’a zostały przedstawione przez niego w dwóch najbardziej rozpoznawalnych dziełach tego filozofa: Rozprawie o metodzie oraz Medytacjach o pierwszej filozofii.

Przyjrzyjmy się fragmentowi pochodzącemu z Rozprawy, w którym Kartezjusz poprzez posłużenie się sceptycyzmem metodycznym formułuje swoje słynne twierdzenie cogito ergo sum:

Jak widzisz, za sprawą swoich rozważań Kartezjusz powiązał fakt swojego istnienia z procesem myślenia, czyli ujmując to nieco innymi słowami:

Rg3uOrPsm9UuB1

Zdjęcie przedstawia kartę tytułową Rozprawy o metodzie Kartezjusza. Strona zapisana jest w języku francuskim. W centralnej jej części widoczny jest rysunek. Jest na nim przedstawiony mężczyzna kopiący ziemię.

Na podstawie odkrytego przez siebie twierdzenia Descartes wyciągnął kolejne wnioski. Filozof uznał, że należy wyróżnić dwa rodzaje substancjisubstancjasubstancji: rzecz myślącą (łac. res cogitans) oraz rzecz rozciągłą (łac. res extensa), wykazujące odmienne właściwości.

 Pierwsza z nich charakteryzuje się tym, że:

Natomiast rzecz rozciągła, utożsamiana przez filozofa z materią, jest tym, co zajmuje określone miejsce w przestrzeni oraz może być wprawiane w ruch.

W kontekście rozważań Kartezjusza możemy zastanowić się, czym w swej istocie jest proces myślenia? Filozof posługuje się metaforą światła i jasności na określenie procesów rozumowania, czyli dochodzenia do tego, co jest absolutne pewne, a więc prawdziwe i niebudzące żadnych wątpliwości. Wiedza pewna zatem ma być jasna i wyraźna,  czytelna dla każdego. Jednocześnie uczony wskazuje, że wszystkie dane pochodzące od zmysłów są wątpliwe. Nie tylko możemy się mylić co do tego, co postrzegamy zmysłami, ale także co do tego, czy mamy organy postrzegania zmysłowego lub ciało w ogóle.

Kartezjusz wprowadza też podział na różne rodzaje myślenia: idee, chcenia oraz sądy. Idee stanowią wyobrażenia, czy też „obrazy rzeczy”, takie jak na przykład: krzesło, smok czy człowiek. Pragnienia wiążą się z doznawaniem uczuć wobec pożądanych rzeczy.

Ostatnim i najbardziej interesującym naszego filozofa rodzajem myślenia są sądy, czyli rozważania obejmujące sobą różnego rodzaju zagadnienia i wynikające z nich wnioski. W tym kontekście procedura poddania w wątpliwość wszystkich uznawanych do tej pory za prawdziwe twierdzeń i wynikające z niej odkrycie w postaci formuły cogito ergo sum stanowi przykład sądzenia.

Utożsamienie myślenia z faktem istnienia miało dla Kartezjusza jeszcze jedno ważne znaczenie. Z formuły myślę, więc jestem francuski filozof wnioskował, że cechą charakterystyczną człowieka, będącego rzeczą myślącą, jest zdolność rozumowania. Zdaniem tego filozofa jedynie ludzie wykazują się rozumnością. Rośliny i zwierzęta sprowadza on do bycia rzeczami rozciągłymi, maszynami działającymi zgodnie z wpisanym w nie powtarzalnym schematem.

Z formuły cogito ergo sum Kartezjusz wywodzi jeszcze jedno ważne dla niego pytanie: co jest przyczyną istnienia jego samego oraz otaczającego go świata? W toku podjętych  rozważań filozof zwraca uwagę na ideę Boga, która znajduje się w umyśle filozofa. Descartes dochodzi do wniosku, że on sam nie może być twórcą tej idei, jest bowiem istotą o mniejszym poziomie doskonałości, czy też po prostu niedoskonałą,  nie jest więc w stanie stworzyć czegoś, co jest doskonalsze od niej samej lub stanowi byt doskonały. Jak podsumowuje swój wywód Kartezjusz:

Sama idea istoty doskonałej została wpisana w człowieka przez Boga jako rodzaj znaku rozpoznawczego:

Słownik: