Przeciwko królowi

Jesienią 1772 r. ambasadorem rosyjskim w Polsce został Otto Magnus von Stackelberg i w Warszawie został aż do Sejmu Wielkiego (1788–1792). Historycy nazywają ten okres „protektoratemprotektoratprotektoratem rosyjskim” ze względu na uzależnienie polityczne Rzeczpospolitej od Rosji. Ówcześni, zwłaszcza politycy opozycji antykrólewskiej, zdawali sobie sprawę z wpływów Stackelberga i zabiegali o jego sympatię. Znaleźli się wśród nich tacy magnaci jak Stanisław Lubomirski, Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki, Franciszek Ksawery Branicki czy Stanisław Szczęsny Potocki. Ważną rolę w działalności tej grupy odegrały wykształcone i prowadzące aktywne życie towarzyskie kobiety: Izabela z Flemmingów Czartoryska (żona Adama Kazimierza) oraz Izabela z Czartoryskich Lubomirska (właśc. Elżbieta, żona Stanisława).

R1FJuC83zcRsB

Ilustracja przedstawia portret kobiety. Jest to kobieta w średnim wieku elegancko ubrana, uczesana w kok. Kobieta ma siwe włosy ozdobione perłowymi oraz brylantowymi ozdobami. Kobieta ubrana jest w suknię bogato zdobioną falbankami oraz kokardami. Pod szyją kobieta ma zawiązaną kokardę.

R16VozAjahATP

Ilustracja przedstawia portret młodej kobiety siedzącej przy pianinie. Kobieta ubrana jest w obcisłą suknię z dużym dekoltem, na głowie ma dość dużą czapkę. Kobieta ma włosy uczesane do tyłu opadające po prawej stronie w warkocz. Kobieta trzyma w ręku nuty. Prawą dłoń opiera na pianinie, na którym również rozłożone są nuty.

R1d0k4c6WnFt5

Ilustracja przedstawia kilkunastu mężczyzn w różnym wieku, w sali pałacowej. Mężczyźni ubrani są w surduty i eleganckie spodnie oraz męskie zdobione klamrami buty. Stoją w zwartej grupie. Przed nimi leży wywrócone do góry nogami tapicerowane i zdobione krzesło. Jeden z mężczyzn stojący w pierwszym rzędzie, lewą ręką uniesioną do góry wskazuje na drzwi. Przed drzwiami na podłodze, zagradzając zgromadzonym przejście, leży mężczyzna, rozdzierający sobie koszulę na piersiach.

R1OVGx3twNL2T1

Ilustracja przedstawia kilkunastu mężczyzn siedzących przy długim prostokątnym stole w sali z dużymi oknami. Mężczyźni siedzą naprzeciwko siebie. Po prawej stronie na tronie stojącym na podwyższeniu siedzi mężczyzna z koroną na głowie. Przed królem stoją dwaj inni mężczyźni, oboje mają prawe ręce uniesione i wskazują do góry palcami wskazującymi.

Opozycja antykrólewska, występowała przeciwko reformom sejmu rozbiorowego, zwłaszcza utworzonej przez niego Radzie NieustającejRada NieustającaRadzie Nieustającej. Upatrywała w niej narzędzie polityki rosyjskiej, dlatego zwykła o niej mówić Zdrada Nieustająca. Usiłowała doprowadzić do likwidacji Rady, na własną rękę współpracując z ambasadorem. Gdy okazało się, że Stackelberg nie zamierza poprzeć opozycji przeciwko królowi, Franciszek Ksawery Branicki i Stanisław Szczęsny Potocki nawiązali współpracę z politykami w Petersburgu. Hetman Branicki próbował m.in. wykorzystać swoje dobre kontakty z faworytem Katarzyny II Grigorijem Potiomkinem i w 1781 r. poślubił jego siostrzenicę Aleksandrę Engelhardt.

Po stronie dworu

Stanisławowi Augustowi nie było łatwo odnaleźć się w nowej, porozbiorowej rzeczywistości. Musiał borykać się z kuratelą rosyjską i spadkiem zaufania szlachty, gdyż po konfederacji barskiej i I rozbiorze jego autorytet został mocno nadszarpnięty. Król podjął działania mające na celu utworzenie stronnictwa dworskiego składającego się z przedstawicieli średniej szlachty, która cieszyła się dobrą reputacją w swoich prowincjach. Nie mógł co prawda zaoferować im wielu urzędów, ponieważ o ich obsadzie w większości decydowała Rada Nieustająca, ale w sposób przemyślany obsadzał urzędy dworskie i zachował wpływ na obsadę urzędów ziemskichurzędy ziemskieurzędów ziemskich. Chętni do współpracy mogli liczyć także na nawiązanie kontaktu korespondencyjnego z królem oraz ordery podnoszące ich prestiż społeczny. W zamian mieli oni pozyskiwać dla obozu dworskiego szlachtę na prowincji. W Wielkopolsce o poparcie dla Poniatowskiego zabiegał m.in. marszałek nadworny koronny Kazimierz Raczyński, a na Litwie podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz. Po stronie króla zwykle stał również wypromowany przez niego brat, prymas Michał Jerzy Poniatowski. Wpływ na opinię publiczną Warszawy pomagała mu wywierać siostra Izabela Branicka, która prowadziła jeden z najpopularniejszych salonów towarzyskich stolicy.

RV2cWU9kpwvsT

Ilustracja przedstawia młodą kobietę siedzącą przy stoliku na którym rozłożona jest książka. Kobieta ubrana jest w zdobną suknię ozdobioną licznymi falbanami oraz kokardami. Pod szyją kobieta ma zawiązaną kokardę. Na głowie delikatny stroik z kwiatów. Ściany w pokoju w którym siedzi kobieta ozdobione są malowidłami przedstawiającymi drzewa, zielone krzewy, fontannę oraz antyczny budynek.

Płonne nadzieje

RoNYXBpL0B1Iq1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Mężczyzna ubrany jest w siwą perukę z charakterystycznymi lokami po bokach. Ma on pełną twarz, mały ostry nos, wąskie usta, oczy podkrążone otoczone zmarszczkami. Ubrany jest w mundur, pod szyją ma koszulę z żabotem, przez jego prawe ramię przychodzi szarfa.

Dzięki dobrym relacjom króla ze Stackelbergiem sejm 1776 r. zlecił Andrzejowi Zamoyskiemu zadanie kodyfikacjiKodyfikacjakodyfikacji prawa, czyli stworzenie kodeksu, który ujednoliciłby przepisy na terenie całego kraju. Dotąd sądy wydawały wyroki, odwołując się do różnych aktów prawnych, dlatego kodyfikacja była kluczowa dla usprawnienia funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Zbiór praw, który do historii przeszedł pod nazwą Kodeksu Zamoyskiego, miał też wprowadzić zmiany w życiu społecznym zgodnie z duchem oświecenia. Jego autorzy (jednym z nich był Józef Wybicki) chcieli rozwoju handlu i rzemiosł, dlatego zaproponowali szereg ulg dla miast i przewidywali wysyłanie przedstawicieli mieszczan na sejmy. Ponadto dążyli do zmniejszenia zależności Kościoła katolickiego od Stolicy Apostolskiej na rzecz instytucji państwowych. Kodeks Zamoyskiego nadawał wolność osobistą chłopom pod warunkiem uzyskania zgody pana, jak również wprowadzał zasadę, że po roku od ucieczki chłop stawał się wolny. Chociaż projekt nie był rewolucyjny, został odrzucony przez sejm w 1780 roku. Opozycja tradycyjnie działała na przekór królowi, ale też szczerze obawiała się wprowadzenia cenzusu majątkowego, który odebrałby szlachcie nieposiadającej ziemi prawo do czynnego udziału w sejmikach. Drażliwą kwestią były także zapisy dotyczące położenia chłopów. Szczególną akcję przeciw kodeksowi rozwinął nuncjusz apostolski. Ambasador rosyjski stanął po stronie przeciwników Kodeksu. Jego wprowadzenie mogło bowiem skutkować zdobyciem przewagi przez stronnictwo dworskie. Dodatkowo Rosji zależało na przyjaznych stosunkach z Austrią, z którą wielu przedstawicieli opozycji utrzymywało dobre relacje przez wzgląd na posiadane w Galicji majątki.

R12TKoJWoM56K

Ilustracja przedstawia kartę z książki. Na karcie tej zapisane są następujące treści: Zbiór praw sądowych, na mocy konstytucyi roku 1776 przez J. W. Andrzeia Zamoyskiego, Ex- Kanclerza Koronnego, Kawalera Orderu Orła Białego, UŁOŻONY Y NA SEYM ROKU 1778, PODANY W WARSZAWIE ROKU 1778. Nakładem J. W. Zamoyskiego w Drukarni J. K. Mci. Grollowskiey

Słownik

Słowa kluczowe

Rada Nieustająca, afera Dogrumowej, Kodeks Zamoyskiego, Rzeczpospolita w XVIII w., rozbiory Polski, rozbiory Rzeczypospolitej

Bibliografia

Augustyniak U., Historia Polski 1572‑1795, Warszawa 2008.

Cegielski T., Kądziela Ł., Rozbiory Polski. 1772‑1793‑1795*, Warszawa 1990.

Markiewicz M., Historia Polski 1492‑1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.