Przyroda w twórczości Bolesława Leśmiana – tematyka i język

Przyroda w bogatej i różnorodnej twórczości Bolesława Leśmiana jest jednym z kluczowych tematów, przybierającym wielorakie formy, także językowe. Jak zauważa Dorota Bajerlajn:

R19qj1QDZABDG1

Zdjęcie przedstawia okładkę książki. W górnej części znajduje się imię i nazwisko autora, w dolnej części tytuł Łąka.

Poezja Bolesława Leśmiana wymyka się wszelkiej kategoryzacji. Niedoceniana przez jemu współczesnych i uznana za epigońską twórczość „pogrobowca” Młodej Polski, wiersze autora Łąki zawierają jedną z ciekawszych koncepcji języka poetyckiego i sposobu obrazowania w całej polskiej poezji. Według Leśmiana podstawowym sposobem poznania świata nie jest rozum, ale intuicja. Język zastany oddawał świat rozumowy, więc, by oddać ten intuicyjny, konieczne jest stworzenie nowego. Zabiegów stosowanych przez Leśmiana jest bardzo wiele, jednak można zauważyć pewne powtarzające się konstrukcje i środki artystycznego wyrazu.

Leśmianizmy

Bez wątpienia najbardziej charakterystycznym środkiem stylistycznym w poezji autora Sadu rozstajnego są tzw. „leśmianizmy”leśmianizm„leśmianizmy”, czyli Leśmianowskie neologizmy. Są one bardzo bogate ilościowo i treściowo. Można je podzielić na utworzone przez:

• dodanie prefiksówprefiksprefiksów,

• dodanie sufiksówsufikssufiksów,

• kontaminacjękontaminacjakontaminację.

Analizując rzeczowniki będące leśmianizmami, można zauważyć, że w tej pierwszej grupie najliczniejsze są neologizmy związane z niebytem i nicością, zbudowane przez dodanie przedrostka „bez-”, „nie-” lub „przeciw-”, jak np. „bezbrzask”, „bezbyt” czy „niedowcielenie”. W grupie przyrostków nie można mówić o dominacji konkretnego sufiksu. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na bardzo liczną ich grupę. Badacze wyróżnili ich niemal czterdzieści. Jako przykłady można podać wyrazy: „dusiołek”, „zmrocze” czy „oddaleniec”.

Tworzenie ciągów wyrazowych

Bolesław Leśmian bardzo często ze swych neologizmów tworzył ciągi wyrazowe, które nie tylko pozwalają zobaczyć z innej perspektywy słowa, ale także próbują oddać istotę rzeczy. Podobną funkcję będą miały annominacjeannominacjaannominacje.

Przykład takiego ciągu wygląda następująco: „ciało” -→ „cielesny” —> „ucieleśnieć” -→ „bezciełeśnieć” -→ „zbezcieleśnieć” -→ „zbeścieleśniać”

(Informacja na podstawie: Dorota Bajerlajn, Środki artystycznego wyrazu w twórczości Bolesława Leśmiana: zarys problematyki, „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Pedagogika” 2002, t. 11, s. 190).

Środki stylistyczne

Leśmian w swojej twórczości wykorzystywał różne zabiegi językowe, wprowadzał antonimy, tautologie, przypominał rzadkie wyrazy.

AntonimyantonimyAntonimy to wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu. Autor Łąki bardzo często zestawia w ten sposób neologizmy, np. „świat” i „bezświat” czy „błysk” i „niedobłysk”. Trudno o  jednoznaczne wskazanie celu, w jakim jest stosowany ten zabieg. Często służy on wyeksponowaniu kwestii ontologicznychontologiaontologicznych – istnienia i nieistnienia zjawisk i rzeczy.

Bardzo charakterystyczne dla poezji Leśmiana są określenia tautologiczne, czyli powtarzające to, co już było zawarte w wypowiedzi: np. strumień się strumieni. Najczęściej są zbudowane z rzeczownika i czasownika. Takie konstrukcje mają oddawać istotę danej rzeczy, docierać do rzeczy samej w sobie.

Leśmian wprowadza do swych utworów archaizmyarchaizmarchaizmy i dialektyzmydialektyzmdialektyzmy, ale są one na tyle rzadkie i niespotykane, że bez pomocy słowników trudno wyznaczyć granicę między neologizmem a wyrazem notowanym przez polszczyznę. Przykładem może być „półbabek” z utworu Dusiołek: wyraz, który oznacza starą kobietę.

Rytm i dialektyzacja

Leśmian posługuje się wyłącznie wierszem sylabicznymwiersz sylabicznysylabicznym i sylabotonicznymwiersz sylabotonicznysylabotonicznym. Nadaje to utworom melodyjności i melicznegomelicznymelicznego charakteru typowego dla pieśni ludowej.

Autor Przedwieczerza stosuje liczne dialektyzmy, czyli takie wyrazy, które występują w danym regionie. Leśmian korzystał z gwar ze wschodnich regionów kraju, szczególnie z Lubelszczyzny. W jego utworach pojawiają się np. takie wyrazy jak „zniszczota” (zniszczenie), „jaśnisty” (jasny), „gleń” (kawałek), „rozgruch” (hałas) czy „cierpiałka” (krzyż przydrożny, święta figura). Niekiedy dialektyzmy przyjmują formę leśmianizmu.

O autorze

R79Dm0tENYMpi1

Zdjęcie przedstawia prawy profil starszego mężczyzny. Mężczyzna ma rzadkie, krótkie włosy. Wysokie czoło. Jego nos jest wydatny, haczykowaty. Na górnej wardze ma rzadkie wąsy.

Prawdziwe nazwisko Bolesława Leśmiana brzmiało Lesman. Sam poeta twierdził, że urodził się w 1878, ale bardziej prawdopodobne jest, że na świat przyszedł już rok wcześniej w zasymilownej rodzinie żydowskiej. Ukończył gimnazjum filologiczne w Kijowie oraz Wydział Prawny tamtejszego uniwersytetu. Po licznych podróżach w 1918 roku rozpoczął pracę notariusza. Przez oszustwa swojego zastępcy, za którego odpowiadał finansowo, popadł w kłopoty materialne, które prześladowały go do końca życia. Zmarł w 1937 roku w Warszawie na atak serca.

Bolesław Leśmian jest uznawany za jednego z najoryginalniejszych polskich poetów. Tworzył w dwudziestoleciu międzywojennym - okresie obfitującym w interesujące zjawiska poetyckie. W tamtym czasie pisali tacy twórcy jak Julian Tuwim i inni skamandryci, Tadeusz Peiper i poeci skupieni wokół „Zwrotnicy”, Bruno Jasieński i futuryści. Jednak nawet na tle tak oryginalnych poetyk Leśmian był autorem wyjątkowym. Nie wpisał się w żaden nurt, nie podążył za żadną grupą poetycką - wypracował osobny i charakterystyczny styl.

Debiutował w 1895 roku. Przez 5 lat współpracował z młodopolskim czasopismem „Chimera”, co sprawiło, że niesłusznie łączono go z tą twórczością i traktowano jako epigonaepigonepigona. Na pierwszy tomik jego poezji trzeba było czekać aż do 1912 roku, choć Sad rozstajny został całkowicie zignorowany przez środowisko literackie. Rok później wydał Klechdy sezamowe oraz Przygody Sindbada Żeglarza - baśnie arabskie dla dzieci, a w 1920 tomik poetycki Łąka. W 1936 roku ukazał się jeszcze tomik Napój cienisty, a rok po śmierci poety - Dziejba leśna. Twórczość Bolesława Leśmiana została doceniona przez czytelników i krytykę literacką dopiero po II wojnie światowej.

Słownik