Rewolucje przemysłowe (określane też przewrotami przemysłowymi) to okresy gwałtownych przemian związanych z pojawianiem się wynalazków naukowo‑technicznych. Pierwsza rewolucja przemysłowa spowodowała odejście od produkcji manufakturowejmanufakturamanufakturowej na rzecz masowej produkcji fabrycznej i wywołała szereg zmian technicznych, społecznych i gospodarczych. Rozpoczęła się w Anglii na przełomie XVIII i XIX w. Rewolucje przemysłowe w poszczególnych etapach rozwoju gospodarki wpłynęły na powstawanie okręgów i ośrodków przemysłowych.

Rewolucja przedprzemysłowa XVI/XVII w.

W tym momencie nastąpił intensywny rozwój górnictwa węgla kamiennego spowodowany wykorzystaniem tego surowca jako źródła energii.

I rewolucja przemysłowa XVIII/XIX w.

Miała miejsce w Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych oraz innych krajach europejskich, w tym również w Polsce. Skonstruowano wówczas urządzenia, które zrewolucjonizowały przemysł: maszynę parową, maszynę przędzalniczą, maszynę tkacką, statek parowy oraz parowóz. Dynamicznie rozwijały się transport, hutnictwo, przemysł włókienniczy i górnictwo. Głównym źródłem energii był węgiel kamienny.

R2q6J8p4Ob7Do

Na czarno-białej ilustracji widoczny jest szkic maszyny parowej. Największym jej elementem jest koło korbowe znajdujące się po prawej stronie. Jest ono połączone z pozostałymi elementami maszyny poprzez skomplikowane mechanizmy. Po lewej stronie znajduje się tłok oraz tłoczysko.

II rewolucja przemysłowa XIX/XX w.

Na znaczeniu straciła Wielka Brytania, a szczególnie intensywny rozwój przeżywały Stany Zjednoczone (nowa potęga gospodarcza), Japonia, Niemcy i ZSRR. Wynalazkami tego okresu są: rafinacjarafinacjarafinacja ropy naftowej, żarówka, wysokoprężny silnik spalinowy, pierwszy samochód osobowy z silnikiem wysokoprężnym, samolot. Najbardziej rozrósł się wówczas przemysł chemiczny, maszynowy i elektromaszynowy, hutnictwo miedzi i aluminium. Coraz większe znaczenie miało górnictwo naftowe i przetwórstwo ropy naftowej. Głównym źródłem energii były: ropa naftowa, węgiel kamienny (tracący na znaczeniu), gaz ziemny i energia jądrowa.

RZe5ggIgM3wAU

Czarno-biała fotografia przedstawia pierwszy tramwaj elektryczny. Jest to niewielki pojazd. Posiada koła, które stoją na szynach. W środku tramwaju jest kilku pasażerów, a na balkoniku z przodu pojazdu widoczny jest motorniczy.

III rewolucja przemysłowa (rewolucja naukowo‑techniczna) od lat 70. XX w. do dzisiaj

Ma miejsce w krajach rozwiniętych gospodarczo oraz w Azji Południowo‑Wschodniej. Wynaleziono półprzewodniki, układy scalone, tranzystor, mikroprocesory, światłowody, biotechnologię i energię atomową. Zaszły głębokie zmiany w strukturze produkcji przemysłowej. Rozwijają się przemysły zaawansowanych technologii (głównie elektroniczny i elektrotechniczny, precyzyjny, chemiczny), które wpływają na rozwój technopolii. Postępująca mechanizacja i komputeryzacja produkcji przemysłowej powoduje często tzw. bezrobocie technologiczne. Wzrasta znaczenie wysoko wykwalifikowanej kadry. Technopolie lokalizowane są głównie w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, w obrębie obszarów zurbanizowanych, o dogodnym położeniu komunikacyjnym, w sąsiedztwie ośrodków naukowo‑badawczych (np. Dolina Krzemowa w USA, Tuluza we Francji). Głównymi źródłami energii są: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, energia jądrowa oraz źródła alternatywne.

RHtCL7UsXIlWr

Zdjęcie przedstawia siedzibę Google. Jest to oszklony budynek. Pośrodku jego fasady od frontu znajduje się duży napis Google. Przed budynkiem widoczny jest ogród z ozdobnymi roślinami.

Rodzaje lokalizacji przemysłu

• przymusowa,

• związana,

• swobodna.

Więcej o tym przeczytasz w materiale „Czynniki przyrodnicze lokalizacji przemysłu”.

Natomiast o pozaprzyrodniczych czynnikach lokalizacji przemysłu dowiesz się więcej w materiale „Czynniki pozaprzyrodnicze lokalizacji przemysłu”.

Tendencje w obecnym rozwoju przemysłu

• kraje wysoko rozwinięte dążą do deglomeracji (rozpraszania) okręgów przemysłowych,

• w krajach rozwijających się występuje koncentracja przemysłów i tworzenie nowych ośrodków i okręgów przemysłowych (głównie surowcowych),

• restrukturyzacja okręgów przemysłowych w krajach wysoko rozwiniętych prowadzi do zmian w strukturze gałęziowej przemysłu: zamykania hut i kopalń oraz rozwoju technopolii,

• kraje wysoko rozwinięte lokalizują wiele fabryk w krajach słabo rozwiniętych (dotyczy to przede wszystkim przemysłu ciężkiego).

Zakłady przemysłowe przenoszone są do krajów słabo rozwiniętych z uwagi na:

• tańszą siłę roboczą,

• ulgi podatkowe i obniżenie kosztów produkcji,

• mniej surowe przepisy dotyczące ochrony środowiska (eksport „brudnych technologii”),

• wysokie koszty modernizacji zakładów przemysłu ciężkiego w krajach wysoko rozwiniętych.

Słownik