Nowy gracz

Zjednoczenie Niemiec dokonało się w wyniku trzech wojen: z Danią w 1864 r., Austrią w 1866 r. oraz z Francją w latach 1870–1871. W ich wyniku przyłączono do Niemiec nowe obszary: Szlezwik i Holsztyn oraz Alzację i Lotaryngię. W 1871 r. w Sali Lustrzanej w Wersalu proklamowano powstanie Cesarstwa Niemieckiego. Inicjatywy zjednoczenia ziem niemieckich podejmowano od połowy XIX w., ale kończyły się one niepowodzeniem. W 1862 r. urząd kanclerza w Prusach przyjął Otto von BismarckBismarckOtto von Bismarck i to on uznawany jest za głównego twórcę zjednoczonych Niemiec. Metody, które przyjął, dążąc do realizacji swoich celów, nastawione były na rozwiązanie militarne. W jednej ze swoich mów powiedział: Nie za pomocą przemówień i większością głosów będą rozstrzygane ważne problemy współczesności […] lecz za pomocą żelaza i krwi*.

Bismarck

(1815–1898) niemiecki polityk i premier Prus, a także kanclerz zjednoczonych Niemiec (Rzeszy) zwany ze względu na swoje działania „żelaznym kanclerzem”. Jeden z najważniejszych europejskich polityków XIX w.

R6LbfhXlYYRID

Obraz przedstawia starszego mężczyznę stojącego przodem do widza. Mężczyzna ubrany jest na czarno, jedynym jasnym elementem stroju jest biała apaszka, tak zwany fular zawiązany pod szyją. Mężczyzna ma siwe wąsy, łysą głowe z siwymi włosami widocznymi jedynie po bokach głowy. Jedną dłoń trzyma na kolanie, drugą trzyma czarny kapelusz.

Pojawienie się nowego państwa zachwiało porządkiem ustalonym na kongresie wiedeńskim przeszło pół wieku wcześniej. Doprowadziło też do destabilizacji sytuacji międzynarodowej. Oto wyłonił się nowy gracz o dużych ambicjach. Niemcy były państwem zmilitaryzowanym o prężnie rozwijającej się gospodarce, a polityka KulturkampfuKulturkampfKulturkampfu i germanizacjigermanizacjagermanizacji miała doprowadzić do unifikacji wewnętrznej kraju. Brytyjski polityk Benjamin Disraeli na wieść o zjednoczeniu Niemiec powiedział w Izbie Gmin: Mamy nowy świat, kształtują się nowe wpływy, pojawiają się nowe cele i niebezpieczeństwa, z którymi będzie trzeba sobie poradzić… Dotychczasowa równowaga sił została całkowicie zniszczona…**. Przyszłość miała pokazać, jak bliski był prawdy.

Indeks górny * tekst dostępny online: pl.wikiquote.org. Indeks górny koniec^{* tekst dostępny online: pl.wikiquote.org.}

Indeks górny ** cyt. za: Alison Kitson, Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival, Oxford University Press, USA 2001, s. 40, tłum. K. Stojek‑Sawicka. Indeks górny koniec^{** cyt. za: Alison Kitson, Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival, Oxford University Press, USA 2001, s. 40, tłum. K. Stojek‑Sawicka.}

RsWHPnQ6g9Sus

Obraz przedstawia kilkudziesięciu mężczyzn zgromadzonych wokół długiego, prostokątnego stołu narad. Niektórzy z obecnych stoją, inni siedzą. Wśród obradujących znajdują się osoby ubrane po cywilnemu, ale przeważająca część mężczyzn ma na sobie grafitowe mundury ze spodniami z czerwonymi lampasami oraz czerwonymi czapkami w kształcie niewysokich walców lub czarne mundury ze spodniami z szarymi lampasami.

Zjednoczone Niemcy od początku znajdowały się w konflikcie z Francją, która w wojnie z Prusami doznała ogromnego upokorzenia. Warunki, które Bismarck narzucił pokonanym Francuzom, były bardzo surowe. Francja utraciła na rzecz Niemiec Alzację i Lotaryngię oraz musiała spłacić w ciągu czterech lat kontrybucjękontrybucjakontrybucję w wysokości 5 mld franków w złocie. Do czasu uregulowania tej zaległości na terytorium Francji miały przebywać niemieckie wojska okupacyjne. Przez prawie 40 lat państwo to dążyło do wzięcia odwetu za poniesioną klęskę i doznane upokorzenie. Konflikt niemiecko‑francuski na długie lata zdeterminował więc pozycję międzynarodową Hohenzollernów. Największe niebezpieczeństwo kryło się w tym, że Francja mogła zawrzeć sojusz z Rosją, a wtedy Niemcy byłyby otoczone przez dwa wrogie mocarstwa. Bismarck, starając się tego uniknąć, prowadził politykę współpracy z Rosją i Austro‑Węgrami. Sojusz ten jednak oparty był na dość kruchych podstawach, gdyż oba państwa rywalizowały o wpływy na Bałkanach. Celem Bismarcka było zatem utrzymanie Francji w izolacji i unikanie za wszelką cenę wojny. Kanclerz wiedział, że jakikolwiek konflikt w Europie oznaczałby dla Niemców wojnę na dwa fronty. Ten manewr udawał mu się przez niemal 20 lat.

RyUzt9rSVzbwY

Ilustracja przedstawia starszego, wąsatego mężczyznę schodzącego po schodkach z pokładu statku. Mężczyzna ubrany jest w wysokie buty do kolan, dwurzędową marynarkę od munduru marynarskiego oraz czapkę z daszkiem. Na górnym pokładzie, stoi, opierając się o balustradę mężczyzna z podkręconymi na końcach wąsami, w wojskowej marynarce z naramiennikami i cesarskiej koronie wieńczonej figurka orła.

O miejsce pod słońcem

Sytuacja zmieniła się, gdy do władzy doszedł Wilhelm II, który miał inną wizję polityki zagranicznej niż Bismarck, co w końcu doprowadziło do dymisji „żelaznego kanclerza”.

R1YjfehEh6py8

Zdjęcie przedstawia cesarza w paradnym, jasnym mundurze. Mężczyzna w średnim wieku ubrany jest w czarne, wysokie oficerki, białe spodnie, biała marynarkę ozdobioną naramiennikami i bogato zdobionymi mankietami. Na ramionach szarfy, sznury i liczne odznaczenia. Dłonie wsparte na rękojeści szabli. W pasie sznur z ogromnym, zwisającym frędzlem. Na głowie hełm pruski ze zdobieniem na szczycie w postaci figury orła.

Ta nowa polityka otrzymała miano WeltpolitikWeltpolitikWeltpolitik. Jej celem było stworzenie kolonialnej potęgi oraz uzyskanie dominacji w Europie. Niemcy starali się o wzrost wpływów w różnych częściach świata: w Afryce, na Bliskim Wschodzie, Bałkanach i w Chinach. Wielkie znaczenie miała niemiecka gospodarka. Pod względem wielkości produkcji i nowoczesności rozwiązań technologicznych znacznie wyprzedzała ona inne gospodarki światowe, nie wyłączając gospodarki Wielkiej Brytanii. Wyroby niemieckie zaczęły z powodzeniem konkurować z brytyjskimi. Sukcesy ekonomiczne Rzeszy niepokoiły władze brytyjskie, zwłaszcza że prężnie dotychczas rozwijająca się gospodarka Wielkiej Brytanii uległa w drugiej połowie XIX w. pewnej stagnacji. Natomiast wraz ze wzrostem gospodarczym Cesarstwa Niemieckiego rosły też jego wpływy polityczne.

Berlin–Stambuł–Bagdad

Jednym z celów polityki zagranicznej Wilhelma II było uzyskanie wpływów na Bliskim Wschodzie. Imperium osmańskie od dłuższego czasu znajdowało się w kryzysie, a o podział schedyschedaschedy po nim rywalizowały Rosja i Austro‑Węgry, czyniąc Bałkany jednym z najbardziej zapalnych punktów na mapie świata. Rejon ten odgrywał ważną rolę strategiczną (cieśniny czarnomorskie) oraz gospodarczą (odkryto tam złoża ropy naftowej). Z tych powodów zainteresowanie tym obszarem zaczęły wyrażać Niemcy. W 1898 r. cesarz Wilhelm II odbył podróż do Konstantynopola, Damaszku i Jerozolimy, gdzie podczas jednego z przemówień obiecywał, że 300 mln muzułmanów może liczyć na jego przyjaźń. Niemcy nawiązały kontakty gospodarcze z imperium, zaczęły szkolić i dozbrajać armię turecką. Podjęły też inicjatywę budowy linii kolejowej Berlin–Bagdad, mającej połączyć Rzeszę z krajami bliskowschodnimi. Wzrost wpływów niemieckich w tym regionie budził duże zaniepokojenie Wielkiej Brytanii. Po pierwsze naruszał delikatne status quostatus quostatus quo, którego strażnikiem od dłuższego czasu był Londyn. Po drugie Wielka Brytania uznawała obszar imperium osmańskiego za własną strefę wpływów.

RvlsZxGGQqrsq

Zdjęcie przedstawia defiladę, idącą ulicą w mieście. Pochód przechodzi przez bramę, na szczycie której umieszczony jest symbol półksiężyca z pięcioramienną gwiazdą. Po prawej stronie budynek z napisem: Hotel Europe.

Skok pantery do… Afryki

Drugim obszarem, którym zainteresowali się Niemcy, była Afryka. Powstanie Niemieckiej Afryki Południowo‑ZachodniejNiemiecka Afryka Południowo‑ZachodniaNiemieckiej Afryki Południowo‑Zachodniej przeszkodziło Brytyjczykom w stworzeniu pasa posiadłości ciągnącego się od Kairu do Kapsztadu.

RUx5D5pCqQ7tp

Mapa pokazuje podział Afryki między imperia kolonialne. Na mapie zaznaczono kolonie brytyjskie, do których należały: Egipt i Sudan Anglo-Egipski na północy Afryki, Sierra Leone, Złote Wybrzeże, Nigeria na zachodnim wybrzeżu Afryki, Somalia Brytyjska, Brytyjska Afryka Wschodnia na wschodnim wybrzeżu Afryki oraz Niasa, Rodezja, Beczuana, ZPA w południowej Afryce. Kolonie belgijskie obejmowały Kongo Belgijskie w centralnej Afryce. Do kolonii francuskich należała Tunezja, Algieria, Maroko w północnej Afryce, Francuska Afryka Zachodnia w Afryce Zachodniej, Francuska Afryka Równikowa i Gabon, Somalia francuska w centralnej Afryce oraz wyspa Madagaskar. Kolonie hiszpańskie to Rio de Oro, Ifni, Maroko Hiszpańskie w północnej Afryce oraz Gwinea Hiszpańska na zachodnim brzegu Afryki. Do Portugalii należały kolonie w Angoli (południowo-zachodnia Afryka) i Mozambik (południowo-wschodnia Afryka). Włoskie kolonie obejmowały tereny Libii w północnej Afryce, Erytrei, Somalii Włoskiej we wschodniej Afryce. Kolonie niemieckie to Kamerun (zachodnie wybrzeże Afryki), Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia (południowo-zachodnie wybrzeże Afryki) oraz Niemiecka Afryka Wschodnia (wschodnie wybrzeże Afryki). Obszary niepodległe to Liberia (zachodnie wybrzeże Afryki) i Etiopia (zachodnia Afryka).

Wilhelm II planował również przejęcie obszarów afrykańskich pozostających dotychczas we władaniu Portugalii i Belgii: Mozambiku, Angoli oraz Konga Belgijskiego. Tym sposobem w południowo‑środkowej Afryce miał powstać wielki kompleks posiadłości niemieckich. Rosnące wpływy niemieckie na kontynencie afrykańskim godziły w interesy brytyjskie w tym regionie. Stosunki między oboma państwami dodatkowo pogorszył fakt, że cesarz Wilhelm II w przededniu II wojny burskiejII wojna burskaII wojny burskiej wysłał telegram do prezydenta republiki TranswaluTranswalTranswalu Paula Krugera, gratulując mu sukcesu w poskromieniu zapędów brytyjskich kolonistów w Afryce Południowej. Reakcja brytyjskiej opinii publicznej była bardzo ostra. Okna w niemieckich sklepach znajdujących się na terenie Anglii zostały wybite, a w Londynie zaatakowano niemieckich marynarzy.

RbRswaNWpjoOg

Zdjęcie przedstawia kolej jadącą po torach, umieszczonych na wysokim nasypie. Skład pociągu składa się z lokomotywy parowej, bezpośrednio za nią odkryty wagon z węglem, za nim cysterna z wodą, potem kolejne, zamknięte wagony towarowe.

Niemcy wykazywali też duże zainteresowanie obszarem północno‑zachodniej Afryki, która uważana była za strefę wpływów Francji. W 1905 r. do Tangeru, portu w północnym Maroku, przybił statek z Wilhelmem II na pokładzie. Podczas spotkania z sułtanem cesarz wyraził poparcie dla jego starań o zachowanie niezależności, co oznaczało, że Rzesza sprzeciwia się zajęciu tego kraju przez Francję. Wywołało to kryzys dyplomatyczny (tzw. I kryzys marokańskiI kryzys marokańskiI kryzys marokański), który zażegnało podpisanie traktatu na konferencji w Algeciraskonferencja w Algeciraskonferencji w Algeciras. Maroko pozostało formalnie państwem niezależnym, ale pod wpływami francuskimi. Konflikt zakończył się sukcesem Francji, jednak Niemcy nie zrezygnowali z prób przejęcia kontroli nad tym krajem afrykańskim.

R114lS0rWgLav

Zdjęcie przedstawia pochód kilkuset osób. Wzdłuż ulicy oraz na balkonach domów stojących przy ulicy stoją ludzie i witają przejeżdżający orszak. Orszak składa się z pieszych żołnierzy ubranych w białe mundury oraz nakrycia głowy w kształcie niskiego walca oraz konni jeźdźcy ubrani w mundury i hełmy ze szpikulcami na szczycie.

W 1911 r. w Maroku wybuchło powstanie przeciwko sułtanowi, a Francja przygotowywała się do podjęcia interwencji zbrojnej. Niemcy wykorzystały sytuację i próbowały ugrać coś dla siebie. Do Agadiru przybił niemiecki okręt wojenny „Pantera” (tzw. II kryzys marokańskiII kryzys marokańskiII kryzys marokański), dyplomacja niemiecka wysyłała do Paryża otwarte groźby. Po raz kolejny jednak Francja, wsparta politycznie przez Londyn, odniosła sukces. Maroko stało się francuskim protektoratemprotektoratprotektoratem, a Niemcy w zamian za zgodę na takie rozwiązanie otrzymały koncesje dla swoich firm na eksploatację marokańskich kopalni oraz zyskały tereny w Kongu, liczące 275 tys. km kw.

R1XFqajSozts3

Zdjęcie przedstawia długi statek, wyposażony w dwa kominy i dwa maszty, na których nie ma żagli. W kadłubie okrętu niewielkie, okrągłe otwory artyleryjskie.

„Przyszłość nasza leży na morzach”

Konflikt niemiecko‑brytyjski podsycała podjęta przez Wilhelma II inicjatywa rozbudowy floty morskiej. Marynarka powiększyła znacząco swoje bazy i wzbogaciła się o nowe okręty. W 1895 r. otwarto Kanał Kiloński, umożliwiający szybkie i bezpieczne przemieszczanie się statków z Morza Bałtyckiego na Morze Północne.

Rwpk8bSKSmyjX

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę z długą, siwą brodą i wąsami, ubranego w mundur. Oficer jest łysy, ubrany w długą dwurzędową marynarkę, z ozdobionymi pagonami i mankietami. Na szyi odznaczenie w kształcie krzyża. Lewa dłoń spoczywa na rękojeści szabli.

RNWv5OH8NUeUB

Zdjęcie przedstawia okręty wojenne o napędzie parowym, płynące po morzu. Każdy posiada po dwa kominy, z których wydobywa się czarny dym.

Rozbudowa floty niemieckiej mocno zaniepokoiła Wielką Brytanię. Od dawna cieszyła się ona opinią królowej mórz, a jej armadaarmadaarmada uchodziła za najlepszą. W polityce zagranicznej rządowi brytyjskiemu przyświecała zasada dwóch potęg (ang. two power standard), co oznaczało, że tonażtonażtonaż floty brytyjskiej powinien wynosić tyle, ile tonaż floty dwóch państw, które zajmowały drugie i trzecie miejsce w zestawieniu tonażu okrętów wojennych. W związku z tym Wielka Brytania została zmuszona do przyspieszenia tempa rozbudowy swojej marynarki i opracowania nowych rozwiązań technologicznych. Europa wkroczyła w okres wyścigu zbrojeń.

RnaQM0QpoOs3A

Zdjęcie przedstawia opancerzony okręt wojenny z dwoma kominami, z których wydobywa się dym. W kadłubie liczne otwory, z tyłu, na rufie powiewa flaga.

Marynarki wojenne największych mocarstw w 1914 r.

Indeks dolny Ułóż państwa w odpowiedniej kolejności w zależności od tego, ile produkowały drednotów. Czy kolejność ta byłaby taka sama, gdyby wziąć się pod uwagę liczbę zatrudnionych osób i tonaż? Indeks dolny koniec_{Ułóż państwa w odpowiedniej kolejności w zależności od tego, ile produkowały drednotów. Czy kolejność ta byłaby taka sama, gdyby wziąć się pod uwagę liczbę zatrudnionych osób i tonaż?}

Słownik

Słowa kluczowe

Weltpolitik, Wilhelm II, wyścig zbrojeń, kryzysy marokańskie

Bibliografia

G. Szelągowska, Historia 3. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870–1939. Podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego, WSiP, Warszawa 1999.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.