Przeczytaj
Wiersz Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej Najpiękniejsza zwrotka ma intertekstualny charakter, co oznacza, że jego struktura literacka pełna jest odniesień do innego utworu. To aluzja literackaaluzja literacka do sonetusonetu Adama Mickiewicza Cisza morska, która nadaje wierszowi Wieszcza nowe znaczenia i perspektywy interpretacyjne, a przede wszystkim służy zbudowaniu zaskakującej historii o końcu marzeń. Oba utwory można odczytać jako refleksje o kruchości, ulotności spokoju, szczęścia.
Cisza morskaR12BICp8vrspa1 Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie,
Cichymi gra piersiami rozjaśniona woda;
Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda
Zbudzi się aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,
Drzemią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem
Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;
Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.O morze! pośród twoich wesołych żyjątek
Jest polip, co śpi na dnie, gdy się niebo chmurzy,
A na ciszę długimi wywija ramiony.O myśli! w twojej głębi jest hydra pamiątek,
Co śpi wpośród złych losów i namiętnej burzy;
A gdy serce spokojne, zatapia w nim szpony.(Sonety krymskie, 1826)
Autorka w swoim utworze zacytowała pierwszą strofę z Ciszy morskiej Mickiewicza:
Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie,
Cichymi gra piersiami rozjaśniona woda;
Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda
Zbudzi się aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.
Jest to wyraźna aluzja literacka, czyli:
Słownik terminów literackich(...) pojawiające się w utworze świadome, znaczące nawiązanie do innego dzieła literackiego, apelujące do wiedzy i dociekliwości odbiorcy, który winien owo nawiązanie dostrzec i właściwie zinterpretować. Aluzja literacka jest często zabiegiem służącym przekazywaniu podstawowej intencji utworu, która zostaje uchwycona dopiero w rezultacie jego usytuowania w kontekście dzieła przywoływanego.
Autorka używa charakterystycznych fraz i słów dla Mickiewiczowskiego sonetu: „cisza morska”, „pamiątki”, „polip”, „hydra”, „ramiona”. Także podmiot liryczny Najpiękniejszej zwrotki informuje odbiorcę, że jest czytelnikiem sonetu i chce zatrzymać się na cytowanej strofie: Zostańmy przy kochance. Nie chcę czytać dalej
. Celowo lekceważy dalsze części sonetu: Mniejsza o ciszę morską, pamiątki, polipa
.
Najpiękniejsza zwrotkaR7WrBNqq31rji1 Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie,
Cichymi gra piersiami rozjaśniona woda;
Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda
Zbudzi się aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.Mniejsza o ciszę morską, pamiątki, polipapolipa!
Zostańmy przy kochance. Nie chcę czytać dalej.
Cóż to? jej usta we łzach jak w morzu korale?
Zbudziła się, westchnęła, lecz już nie zasypia?
Wzdycha! już tylko wzdycha! fala jak straszydło
wzrasta nagle, huragan gra na deszczu harfie,
pawilonem miłości gorzki wicher szarpie,
a szczęście narzeczonej już Bogu obrzydło.HydraHydra zwija trwożliwie rozwiane ramiona
i czeka w wodnej grocie, aż fale opadną,
podczas gdy biały okręt idzie z wolna na dno,
jak marząca o szczęściu młoda narzeczona...(Paryż, 1928)
Pawlikowska‑Jasnorzewska poprzez zastosowanie aluzji literackiej uznaje wielkość poetycką Mickiewicza, a jego dorobek staje się źródłem, z którego można czerpać, wchodzić w dialog czy nawet polemikę. Podmiot liryczny Najpiękniejszej zwrotki wybiera wszak z sonetu Mickiewicza te elementy, które mu odpowiadają, te treści, które „chce czytać”, resztę zaś pomija. Tym samym komentuje Ciszę morską, budując swoistą paralelę, połączenie pomiędzy XIX‑wiecznym utworem poświęconym miłości romantycznej a XX‑wiecznym dziełem, gorzko konstatującym ulotność uczucia.
Słownik
świadome nawiązanie w tekście utworu literackiego do innego dzieła
(łac. sonare - wydawanie dźwięku, brzmienie, dźwięczenie) gatunek liryczny, który zrodził się we Włoszech ok. XIII wieku, o tematyce salonowo‑erotycznej (Petrarka) lub refleksyjno - filozoficznej (Sęp Szarzyński). Kompozycja stroficzna sonetu składa się z 14 wersów podzielonych na zwrotki (4‑4-3‑3 lub 4‑4-4‑2). Dwie zwrotki czterowersowe, mają charakter opisowy oraz dwie trzywersowe o charakterze refleksyjnym. W zależności od układu rymów wyróżnia się sonet włoski (abba abba cdd cdc lub cdc dcd) i francuski (abba abba cdc dee). Kunsztowna kompozycja sonetów wiąże się z wykorzystaniem środków stylistycznych: wymyślnych powtórzeń, gradacji, paralelizmów, metafor