Koronacja cesarska Karola Wielkiego

W opinii nowego cesarza i służących mu intelektualistów koronacja z 800 r. doprowadziła do odnowienia cesarstwa rzymskiego – tego samego, które na Zachodzie zanikło ponad 300 lat wcześniej. Jednocześnie zdawano sobie sprawę z pewnych różnic. Imperium karolińskie miało inny zasięg geograficzny niż starożytny Rzym. Wśród poddanych Karola Wielkiego znalazły się także nowe ludy – takie, o których w starożytności albo nie słyszano, albo zamieszkiwały one ziemie leżące poza granicami cesarstwa. Na Zachodzie nazywano Karola Wielkiego ojcem Europy.

RwB0ZWupGDaf7

Ilustracja przedstawia cesarską koronację Karola Wielkiego w 800 r. Aktu koronacji dokonuje papież, który nakłada koronę cesarską na głowę pochylonego Karola. Władca ma ręce złożone jak do modlitwy. Za nim stoją obserwujący koronację dostojnicy.

BiografbiografBiograf cesarza, Einhard, opisując odczucia Karola Wielkiego po koronacji diademem cesarskim, stwierdził: „z początku tak mu to było przykre, że zapewniał, iż w tym dniu, chociaż to było wielkie święto, nie byłby wszedł do kościoła, gdyby wcześniej znał zamiary papieża”. Wokół sprawy tej „niechcianej koronacji” narosły liczne nieporozumienia.

R1Mgu9AN3b30i1

Ilustracja podzielona jest na dwa obrazki. Górny przedstawia jadących do boju żołnierzy, na dolnym uwidoczniona jest walka dwóch armii, którym przewodzą władcy.

Wielu historyków zakładało, ze Karol nie życzył sobie, aby to papież uczynił go cesarzem, bo wówczas następca św. Piotra stawałby ponad władcą rzymskim. Nie ulega jednak wątpliwości, że jakakolwiek myśl o dominacji biskupa Rzymu nad władcą Franków w czasach Karola w ogóle nie mogła powstać. Sam Einhard zaznaczył, że król przybył do Rzymu, ponieważ papieża okrutnie okaleczono w trakcie zamieszek. Bez protekcji wielkiego władcy Leon III straciłby nie tylko swoją godność, ale i życie. Trudno zakładać, że w tej sytuacji dążył on do zdominowania własnego protektoraprotektorprotektora. Zresztą inauguracja panowania władcy chrześcijańskiego przez wysokiego rangą duchownego od czasów Pepina Małego była czymś oczywistym. Królewskiego namaszczenia Karola Wielkiego dokonał papież Stefan III. Nie przeszkadzało to władcy Franków uważać się za króla koronowanego przez Boga.

Czytając Einharda, można dojść do wniosku, że Karol był zaskoczony nadaniem mu tytułu cesarskiego. Tymczasem wiemy na pewno, że na długo przed 800 r. władca Franków stylizował się na cesarza rzymskiego. Stwierdzenie biografa o przykrości, jaką Leon III sprawił Karolowi koronacją cesarską, jest zapewne próbą zaznaczenia wyjątkowej skromności monarchy. Wielki monarcha został w ten sposób przedstawiony jako człowiek obdarzony prawdziwie chrześcijańskimi cnotami.

Renesans karoliński

Z punktu widzenia cywilizacji europejskiej największe znaczenie miała karolińska polityka kulturalna. Zainteresowanie Karolingów sprawami kultury duchowej wynikało z koncepcji ich władzy: byli królami z łaski Boga, przezeń koronowanymi, stąd za swój podstawowy obowiązek uważali doprowadzenie całego swojego ludu do zbawienia. Z tego założenia wynikały wszystkie elementy polityki Pepina i Karola, również wojny z „niewiernymi” – Arabami czy poganamipogaństwopoganami. Karol Wielki rozumiał Ewangelię we właściwy swej epoce sposób, np. uważał, że dla Sasów lepiej będzie, gdy siłą zmusi się ich do przyjęcia chrztu, niż gdyby mieli umrzeć w pogaństwie i trafić do piekła. Jednocześnie powszechny charakter nauczania Jezusa powodował, że król Franków czuł się odpowiedzialny nie tylko za poddanych odziedziczonych po ojcu, lecz także za wszystkie ludy sąsiednie. Wiązało się z tym przejęte od Rzymian przekonanie o cywilizacyjnej wyższości chrześcijan (a więc – zgodnie z ówczesnym sposobem myślenia – Rzymian, członków Kościoła rzymskiego) nad pogańskimi barbarzyńcami.

RuJBCs9nSxVPZ

Zdjęcie przedstawia Katedrę w Akwizgranie. Składa się ona z kilku połączonych ze sobą budynków o różnych bryłach i różnej wysokości. Z przodu są dwa niższe budynki. Wzniesiona jest na planie centralnym: środkowa, ośmioboczna część otoczona jest dwukondygnacyjną, szesnastoboczną nawą zewnętrzną. Część centralna nakryta jest ośmiobocznym sklepieniem klasztornym, obejście – sklepieniem krzyżowym. Od strony zachodniej umieszczono wysoką wieżę ze strzelistym dachem. W budynkach są duże okna o łukowatym sklepieniu. Przed Katedrą plac, po którym spacerują ludzie. Po bokach kamienice i drzewa.

R8exx5dYO7Mc8

Ilustracja przedstawia widok z dołu na sufit widniejący pod ośmiokątną kopułą kaplicy. W widocznej ośmiokątnej rozecie, na złotym tle, wizerunek Jezusa zasiadającego na tronie. Wokół, na zewnętrznej krawędzi postaci mężczyzn ubranych w stroje antyczne. Pod sufitem zawieszony jest ogromny żyrandol utrzymywany na stalowych zwieszeniach.

R6zyKoUA7UvVe

Zdjęcie przedstawia duży świecznik kolisty, który znajduje się pod kopułą dachu kaplicy, na którym umieszczonych jest 48 świec. Wykonany jest z pozłacanej miedzi. Przymocowany jest na łańcuchu na środku pod dachem. Świecznik składa się z 8 segmentów okręgu i jest tym samym dostosowany do ośmiokątnej formy kaplicy pałacu. Obręcz świecznika wygląda jak mur miejski, który zawiera 8 dużych i 8 małych latarni.

R1HWlDCUBNR6z

Ilustracja przedstawia masywne arkady zdobione złotą politurą, zwieńczone wydatnym gzymsem. Za nimi witrażowe okno, na którym widnieje postać Matki Boskiej z dzieciątkiem otoczona promieniami. Pod wizerunkiem Matki Boskiej złota szkatuła.

RHCJy892caWih

Zdjęcie przedstawia tron stojący bokiem we wnętrzu sali o łukowatych sklepieniach. Na emporze (półpiętrze) znajduje się marmurowy, zmontowany z rzymskich spoliów (starszych, ponownie wykorzystanych elementów architektonicznych) tron cesarski z drewnianym siedzeniem, do którego prowadzi sześć kamiennych stopni ułożonych na wzór schodów.

Karol pragnął dzielić się osiągnięciami cywilizacyjnymi, a w razie oporu był gotów narzucać je siłą. Zbawienie ludzi mieszkających wewnątrz państwa mogło się dokonać tylko za pośrednictwem odpowiednio wykształconych duchownych, tych zaś na skutek wielowiekowych zaniedbań bardzo brakowało. Aby zmienić ten stan rzeczy, Karolingowie roztoczyli opiekę nad papiestwem. Za panowania Pepina Małego św. Bonifacy, wysłany z Rzymu, przybył do Galii i przystąpił do reformowania Kościoła w państwie Franków. Kwalifikacje intelektualne – przede wszystkim znajomość łaciny – stały się podstawowym warunkiem uzyskania nominacji biskupich i innych dostojeństw kościelnych. Karol rozkazał biskupom i opatomopatopatom (przełożonym) klasztorów w swoim państwie zorganizować szkoły.

RouauAdvrlqvr1

Ilustracja przedstawia kartkę zażółconego papieru, na którym widnieją zdania w obcym języku. Pierwszy wyraz jest w kolorze czerwonym, kolejne w kolorze czarnym. Pismo jest równe, trzyma się narysowanej w poziomie liniatury.

Pierwszym osiągnięciem był wzrost intelektualnego poziomu duchowieństwa. Kapłani wystarczająco dobrze poznali łacinę, aby czytać Pismo Święte i poprawnie odprawiać msze święte oraz udzielać sakramentów. Nauka języka w jego klasycznej formie doprowadziła do odnowienia studiów nad pogańską literaturą i filozofią starożytnych Rzymian. Najbardziej zdumiewające wydaje się to, że sam Karol Wielki – analfabetaanalfabetyzmanalfabeta, który w młodości nie zdobył żadnego wykształcenia – w wieku dojrzałym zaczął przejawiać ogromne zainteresowanie kulturą duchową. Zaprosił na swój dwór najwybitniejszych intelektualistów ówczesnej Europy: Alkuina (Anglosasa), Piotra z Pizy (Rzymianina), Pawła Diakona (Longobarda), Einharda [ajnharda] (Franka) i wielu innych. To oni współtworzyli politykę kulturalną władcy. W pałacu królewskim w Akwizgranie, głównej stolicy Karola, powstała wyśmienita szkoła. Król konsekwentnie wymagał, aby jego dzieci oraz młodzi możnowładcy z całego państwa zdobywali wykształcenie. Zainicjowany w ten sposób prąd odnowy kultury został przez historyków nazwany renesansem karolińskim.

Z monarchią karolińską związane są charakterystyczne zjawiska kulturowe i gospodarcze, a także kwestie organizacyjno‑administracyjne. Jeśli chodzi o te pierwsze to należy wspomnieć przede wszystkim o renesansie karolińskim, czyli ogóle przemian kulturowych z końca VIII i IX wieku, kiedy to następuje ponowne zainteresowanie dorobkiem naukowym starożytnego Rzymu.

Ważnym elementem renesansu karolińskiego była reforma łaciny, prowadząca do wyodrębnienia jej czystej formy spośród rozwijających się z niej innych dialektów, które dały podwaliny pod współczesne języki romańskie.

W czasach karolińskich ukształtowana została „minuskuła karolińska” czyli charakterystyczne średniowieczne pismo opracowane przez kancelarię dworską i klasztory, będące w użytku do 1200 r. i stanowiącego inspirację dla renesansowej „antykwy”, której twórcy błędnie łączyli „minuskułę karolińską” z tekstami rzymskimi.

Rvwdr1Zxemuhp1

Ilustracja przedstawia trzech mężczyzn, dwóch z nich (po lewej) ubranych jest w sutanny, trzeci (po prawo) ma na sobie szaty biskupie i zasiada na tronie. Jeden z mnichów trzyma w ręku księgę, dostojnik kościelny spogląda na nią i wyciąga prawą dłoń z wysuniętymi dwoma palcami — wskazującym i środkowym. W lewej ręce biskup trzyma księgę.

W ramach reformy szkolnictwa powstała sieć szkół, w czym wielkie zasługi miał Alkuin – wybitny uczony, mnich anglosaski, który przybył do państwa frankijskiego w VIII wieku. W nauczaniu obowiązywał podział na siedem sztuk wyzwolonych, dzielące się z kolei na trivium i quadrivium. Ważnym ośrodkiem kultury były powstające przy klasztorach skryptoria, które służyły do przepisywania tekstów religijnych, np. pism Ojców Kościoła.

W państwie Karolingów następował rozwój literatury, malarstwa oraz architektury – czerpano z wzorców rzymskich, charakterystycznym przykładem ówczesnej sztuki architektonicznej jest katedra w Akwizgranie. Ożywieniu intelektualnemu czasów Karola Wielkiego, sprzyjał mecenat cesarza, z którego korzystali przybywający na jego dwór uczeni: wspomniany Alkuin, jego uczeń Józef Szkot, Paweł Diakon oraz Piotr z Pizy czy Teodulf z Hiszpanii.

Powyżej opisane elementy wpłynęły na uzyskanie kulturowego znaczenia przez państwo frankijskie na tle poprzednich ośrodków władzy powstałych po upadku Rzymu. Można także uznać je za jeden ważniejszych kroków w kierunku „właściwego” renesansu włoskiego.

Słownik

Słowa kluczowe

Karol Wielki, renesans karoliński, Imperium Karolińskie, szkolnictwo, intelektualizm, Europa wczesnego średniowiecza

Bibliografia

Einhard, Życie Karola Wielkiego, tłum. J. Parandowski.

Wczesne średniowiecze. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 4. oprac. J.Włodarczyk, Warszawa 1960.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.