Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia miasto w trakcie kataklizmu. Znajduje się tu duży plac otoczony zniszczonymi budynkami, część z nich płonie. Nad miastem unosi się ciemny dym. W powietrzy latają anioły. Na placu znajdują się grupy ludzi. Na ziemi leżą ranni, kilka osób się nimi zajmuje. Pośród ludzi przechadzają się mnisi. W tle widoczna jest grupa, której przewodniczy patrzący w niebo kapłan z szeroko rozstawionymi rękami. Po prawej stronie grupa ludzi niesie obraz, obok na postumencie stoi krzyż, który obejmowany jest przez dwie postaci. Opisane elementy ilustracji interaktywnej. 1. Częstym przedmiotem ataków Woltera był Leibniz i jego koncepcja teodycei. Najobszerniejszą polemikę z niemieckim filozofem Wolter przedstawił w powiastce filozoficznej Kandyd, czyli optymizm.Ilustracja przedstawia dwóch mężczyzn, którzy znajdują się w pomieszczeniu. Po lewej stronie na krześle przy biurku siedzi mężczyzna w długim surducie. Ma długie, ufryzowane w loki włosy, w prawej ręce trzyma pióro. Jest skierowany w stronę stojącego obok mężczyzna. Stojący obok mężczyzna ubrany jest w mundur wojskowy, ma krótkie włosy ufryzowane w loki i założoną czapkę. Jest lekko pochylony w stronę siedzącego mężczyzny. W rękach trzyma długą szpadę. Na biurku leżą dokumenty, książki oraz kałamarz z piórem. W tle pod ścianą stoi półka z książkami. Po prawej są otwarte drzwi. Widać za nimi wierzgającego konia, którego stara się ujarzmić mężczyzna w mundurze.
_{Pierre Charles Baquoy, Fryderyk II z Prus i Wolter. 1800.}
2. Jeden z jej bohaterów, Pangloss – karykatura Leibniza – m.in. dowodzi: ponieważ wszystko istnieje dla jakiegoś celu, wszystko, z konieczności, musi istnieć dla najlepszego celu. Zważcie dobrze, iż nosy są stworzone do okularów; dlatego mamy okulary. [...] Kamienie są na to, aby je ciosano i budowano z nich zamki; dlatego Jego Dostojność pan baron ma piękny zamek: największy baron w okolicy musi mieć najlepsze mieszkanie. Świnie są na to, aby je zjadać; dlatego mamy wieprzowinę przez cały rok. Z tego wynika, iż ci, którzy twierdzili, że wszystko jest dobre, powiedzieli głupstwo; trzeba było rzec, że wszystko jest najlepsze.
_{Źródło: Wolter, Kandyd, czyli optymizm, tłum. T. Żeleński (Boy).} Ilustracja przedstawia wysokiego, smukłego mężczyznę w czarnym, przylegającym do ciała stroju z niebieską peleryną i czapką z fioletowymi zdobieniami. Mężczyzna ma szeroko rozstawione ręce i nogi. Wokół znajdują się odręczne zapiski.
_{Pangloss w zielono-fioletowej pelerynie i czapce z białym Aiguillette.
Źródło:Jones Alexander, Borowsky Maxine, 1937.} 3. Pangloss nie zmienia swojego optymistycznego zapatrywania pomimo strasznych nieszczęść, które go spotykają. Jego wizji rzeczywistości Wolter przeciwstawia poglądy innego bohatera powieści, Marcina, zdeklarowanego manichejczyka, dowodzącego, że zło jest nieusuwalną i niedającą się usprawiedliwić częścią świata. Ilustracja przedstawia schematyczne sylwetki dwóch postaci oraz dwóch dwunożnych stworzeń z łapami, które się przy nich znajdują. Sylwetki są narysowane czarnym kolorem na różowym tle. _{Ilustracja do powiastki filozoficznej Woltera Kandyd, czyli optymizm.
Źródło: Klee, Paul, 1879-1940.}

[...] obejmując wzrokiem ten świat, albo raczej światek, myślę, że Bóg wydał go na łup jakiejś złośliwej istocie − deklaruje Marcin. 4. Ilustracja przedstawia otwartą książkę. Widoczne są dwie strony książki. Po prawej znajduje się tekst w języku angielskim. Po lewej znajduje się rysunek. Przedstawia on dwie kobiety i mężczyznę z zaskoczonymi minami, którzy stoją naprzeciwko mężczyzny w długiej todze. Na ziemi leży martwe ciało. W tle widoczny jest budynek. _{Strona tytułowa i pierwsza strona książki Kandyd, czyli optymizm.}


Zderzenie tych dwóch postaw pozwala Wolterowi ukazać własne, pośrednie stanowisko: jego zdaniem zło stanowi nieodłączny element rzeczywistości i fakt ten trzeba zaakceptować. Bóg, ograniczony deterministycznymi prawami przyrody, nie mógł stworzyć innego świata. Ludzie zamiast oddawać się metafizycznym spekulacjom i roztrząsać kwestie, na które rozum ludzki nie jest w stanie dać odpowiedzi, powinni próbować zło jakoś ograniczyć: przeciwstawić mu się w praktyczny sposób, na drodze racjonalnego postępu, zgodnie z zasadą uprawiaj własny ogródek. Tak więc praca, przyjaźń i sprawiedliwość, rozum i oświecenie są w stanie zaradzić złu i naprawić świat. 5. Z podobnych pozycji atakował Wolter Pascala, nazywając go wzniosłym mizantropem: stanowisko Pascala i jego egzaltowana rozpacz wynika ze stawiania człowiekowi nadmiernych wymagań − trzeba brać człowieka takim, jakim jest w rzeczywistości, ze wszystkimi jego słabościami. Ostatecznie przeciwstawia Wolter Pascalowi zasadę: wszystko jest znośne. W polemice z Leibnizem i Pascalem stoi na stanowisku deizmu: Bóg istnieje, ale nie ingeruje w rzeczywistość − stworzył świat według określonych zasad, zgodnie z którymi wszystko dalej się samo toczy. Ilustracja przedstawia kamienny stół, który stoi w ogrodzie. Przy stole znajdują się trzej mężczyźni w eleganckich surdutach oraz z włosami ufryzowanymi w loki. Dwóch z nich siedzi, jeden stoi. Przed jednym z siedzących mężczyzn leży otwarta książka. Po prawej stronie ilustracji na ławce siedzą dwie kobiety w sukniach i z upiętymi włosami. W tle widoczne są krzaki, kwiaty oraz drzewa ogrodu. Dalej znajduje się pokaźny pałac. _{Ilustracja Kandyda, czyli optymizmu.}