Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat francuskiego oświecenia, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Francuskie oświecenieFrancuskie oświecenie
Francuski pozytywizm oświeceniowyFrancuski pozytywizm oświeceniowy
Oświecenie: Rozwiązania i stanowiska. Część drugaOświecenie: Rozwiązania i stanowiska. Część druga
Oświecenie: Rozwiązania i stanowiska. Część trzeciaOświecenie: Rozwiązania i stanowiska. Część trzecia
Wolter i oświeceniowa krytyka
Najbardziej charakterystyczną cechą francuskiego oświecenia jest nieprzejednana walka z przesądami i ignorancją, skutkującymi najgorszymi plagami dręczącymi ludzkość: fanatyzmemfanatyzmem, tyraniątyranią i despotyzmemdespotyzmem. Filozofowie oświeceniowi wyznawali wręcz zasadę, że rozum ludzki jest lepiej przystosowany do śledzenia błędów niż do odkrywania pozytywnych prawd, co uwidacznia się szczególnie w absurdach metafizyki. Najbardziej reprezentatywnym wyrazicielem oświeceniowych poglądów, myśli i dążeń ówczesnej elity był Wolter. Goethe nazwał go cudem swej epoki
. Był niezwykle wszechstronny (filozof, dramaturg, poeta, historyk, powieściopisarz) i jako twórca bardzo płodny, ale przy tym często powierzchowny − nie stronił od niewybrednych szyderstw kierowanych pod adresem Kościoła. Był więziony, prześladowany i... wielbiony. Można dopatrzyć się w nim jednak sprzeczności: choć uważał się za orędownika tolerancji, dał wyraz głębokiej satysfakcji, kiedy w 1761 r. antyklerykalny rząd portugalski spalił w Lizbonie trzech księży.
Wolter nie stworzył oryginalnego systemu filozoficznego, jego głównym narzędziem walki były dowcip i retoryka. Obnażał on ignorancję, absurdy i nadużycia w otaczającej go rzeczywistości społecznej i był niestrudzonym rzecznikiem rozumu, tolerancji i wolności. Nie opowiadał się wszak za demokracją we współczesnym rozumieniu: był raczej rzecznikiem oświeconej monarchii, o ludzie wyrażał się pejoratywnie (używał słowa „motłoch”) i nie wierzył w możliwość jego politycznego wyrobienia. Wierzył jednak w siłę opinii publicznej, oświeconej części społeczeństwa, i na jej kształtowaniu koncentrował wszystkie swoje wysiłki. W obszarze teorii poznania był orędownikiem Locke’a: podobnie jak Locke uważał, że nie ma wiedzy wrodzonej, a wszystkie nasze pojęcia mają swe źródło w doświadczeniu. Mówił: musimy obliczać, warzyć, mierzyć, obserwować, oto cała filozofia naturalna; prawie wszystko poza tym to mrzonki.
Absolutyzm a oświecenie
Absolutyzm (od łac. absolutus –zupełny, bezwzględny) w swej klasycznej postaci, rozpowszechnionej w Europie w XVII i XVIII w., był formą rządów monarchicznych przyznających władcy nieograniczone prawo ingerencji we wszelkie sfery życia. Oznaczał skupienie całej władzy w rękach króla, silną ingerencję państwa w gospodarkę, hierarchiczną strukturę społeczną. We Francji symbolem rządów absolutnych był Ludwik XIV. Słynne jest jego powiedzenie: Państwo to ja
. Pod wpływem oświecenia w drugiej połowie XVIII w. absolutyzm w wielu krajach –zwłaszcza Austrii i Prusach – przekształcił się w monarchię oświeconą. Władca wciąż rządził niepodzielnie, lecz godził się na większe swobody obywatelskie (m.in. tolerancję religijną), przeprowadzał reformy państwa (np. kodyfikację prawa), wspierał rozwój nauki. W świetle nowych idei jego władza nie pochodziła od Boga, lecz od ludu, którego wolę i prawa miał respektować. Fryderyk II, król pruski, mówił, że władca jest pierwszym sługą państwa.
Tezę, że świat jest taką uruchomioną przez Boga godną podziwu maszyną
Wolter przyjmuje jako konieczne dla rozumu i nauki założenie; uznaje też, że w świecie panuje ład fizyczny oparty na przyczynowo‑skutkowym ciągu zdarzeń. Założenie to prowadzi do ukazania człowieka jako istoty, która jest częścią natury i podlega jej rozumnemu prawu. Prawo to, dane przez Boga, stanowi podstawę moralności i etyki. Jego główna zasada to: czyń drugiemu, co chciałbyś, by tobie czyniono
. Właśnie to przekonanie o ładzie świata, jedności porządku fizycznego i moralnego, prowadzi Woltera do stwierdzenia, że wszystko jest znośne
.
Słownik
(łac. deus - bóg, bożek) nurt religijno‑filozoficzny, którego cechą wspólną jest przekonanie, iż racjonalnie uzasadnić można istnienie jedynie Boga bezosobowego, który jest konstruktorem świata ( mechanizmu) oraz źródłem praw, według których ten świat (mechanizm) działa. Tak rozumiany Bóg nie ingeruje w stworzony przez siebie świat
forma rządów charakteryzujących się niczym nieograniczonymi uprawnieniami władczymi
(gr. enkyklopaideia;od enkỷklios – tworzący krąg, całkowity, paideía - wykształcenie) grupa myślicieli francuskich okresu oświecenia; nazywali siebie Stowarzyszeniem Ludzi Nauki; do najwybitniejszych przedstawicieli należeli: Jean Le Rond d’Alembert, Denis Diderot, Monteskiusz, Jean‑Jacques Rousseau, Wolter; w latach 1751‑1780 wydali Encyklopedię albo Słownik rozumowany, nauk, sztuk i rzemiosł; praca składała się z 27 tomów z tekstem, 11 tomów z tablicami i diagramami, oraz 5 tomów uzupełnień i 2 tomy indeksów
(łac. fanaticus – zagorzały, szalony) postawa przejawiająca się w pozbawionym krytycznego dystansu i umiaru przywiązaniu do wyznawanych idei i zasad, bezgranicznej i bezwarunkowej identyfikacji, nietolerancji wobec jakichkolwiek przekonań lub rozwiązań alternatywnych, braku gotowości do dyskusji i dialogu, odmowie przyznania nawet częściowej słuszności zwolennikom poglądów odmiennych i rzecznikom dążeń przeciwstawnych
(gr.kritikós – osądzający) nurt filozoficzny ograniczający naukowe roszczenia maksymalistyczne do stwierdzeń raczej minimalistycznych, lecz pewnych; zgodnie z doktryną Immanuela Kanta teoria poznawcza musi poprzedzać wszelkie inne dociekania
system religijny utworzony przez Maniego w III w. Był syntezą wielu religii: staroirańskiego zoroastryzmu, buddyzmu i chrześcijaństwa; objął swoim zasięgiem znaczne obszary Azji, północnej Afryki i Europy
(gr. monarchía - jedynowładztwo) ustrój polityczny, w którym reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha sprawujący tę władzę z reguły dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z innymi organami
(gr. theós – bóg, díkē – słuszny, sprawiedliwy) koncepcja wprowadzona przez Leibniza, której zasadniczym celem jest usprawiedliwienie Boga z zarzutu istnienia zła i niesprawiedliwości na świecie
(gr. tyrannía, od týrannos – tyran) model struktury społecznej, w której władca używa władzy dla własnego pożytku, a nie dla dobra ogółu. Ma również nieograniczoną władzę, często zdobytą niezgodnie z prawem