Kazimierz Przerwa‑Tetmajer

RelR68ksC77sW

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Mężczyzna siedzi. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, gładkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ma bujne wąsy. Są zakręcone ku górze. Mężczyzna ubrany jest w surdut, koszulę. Pod szyją ma zawiązany szeroki krawat.

Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940) poznawał tatrzański krajobraz już w latach młodzieńczych, gdy odbywał górskie wyprawy wspólnie ze swoim bratem Włodzimierzem Tetmajerem, a także z innymi reprezentantami świata kulturalnego Młodej Polski, np. Tadeuszem Boyem‑Żeleńskim czy Jerzym Żuławskim. Pokonywał wówczas trasy o wysokim stopniu trudności, dokonał nawet kilku pionierskich wejść – na Staroleśny Szczyt, Baniastą Turnię i Furkot. Tatry stały się jednym z najważniejszych tematów poezji Tetmajera. Poświęcał im cykle poetyckie, tworzył także opowiadania inspirowane góralskim folklorem. Wysokogórskie wyprawy skończyły się, gdy pogorszył się stan zdrowia poety. Tetmajer nie zapomniał jednak o ukochanych miejscach, często przywoływał je w swojej twórczości jako wspomnienie minionych czasów. W latach 1903–1910 publikował nowele, które złożyły się na tom Na skalnym Podhalu opowiadający o życiu dawnych górali. Zbiór przedstawiał górskie okolice jako nieskażone turystyką, wielokrotnie krytykowaną w wypowiedziach artysty. Na cześć poety w 1902 r. jego imieniem nazwano przełęcz pomiędzy Gerlachem a Zadnim Gerlachem. Twórczość poetycka Tetmajera przyczyniła się do popularyzacji Podhala, a jego wiersze tatrzańskie weszły na stałe do kanonu polskiej liryki.

R5FhmXppnrd8t

Zdjęcie przedstawia krajobraz górski. Między masywami górskimi widoczna jest dolina. Jest porośnięta trawą i lasem. Na zboczach gór widać liczne żleby. Niebo nad górami jest błękitne. Na nim białe, pierzaste obłoki.

Góry to nie tylko skaliste granie – to także zieloność porastających je lasów, kosodrzewiny i hal. W wierszu zainspirowanym widokiem ze szczytu Świnicy (2301 m n.p.m.) Kazimierz Przerwa‑Tetmajer dał temu wyraz. Również dziś możemy podziwiać przepiękną Dolinę Wierchcichą po słowackiej stronie Tatr, którą porasta „głuchy smrekowy las” (w mowie górali świerki nazywane są smrekami). To, co zwraca uwagę w utworze Tetmajera, to cisza – dla człowieka przebywającego na co dzień w mieście zupełnie niespotykana. Zadziwienie wyraża pierwsza fraza: „Taki tam spokój…” zakończona wielokropkiem, tak jakby podmiot liryczny chciał się nasycić ciszą, zanim zmąci ją swymi kolejnymi słowami.

Tę górską ciszę poeta opisał z niezwykłą subtelnością. Kojąca atmosfera nasuwa na myśl stan snu, stąd senna zieleń gór i bujnych traw pościel. Pejzaż zachęca do odpoczynku, a jednocześnie zachwyca wciąż nowymi szczegółami. W wizji Tetmajera wszystkie elementy krajobrazu są ze sobą nierozerwalnie połączone – podmiot jest synestetąsynestezjasynestetą, więc jego zmysły wzajemnie się przenikają i może słyszeć, a jednocześnie widzieć srebrzystoturkusową ciszę. Pośród tego niezwykłego spektaklu natury samotny człowiek stoi nad głębią przepaści. Wielkość dzieła stworzenia uwrażliwia go, budzi w nim nieznane wcześniej odczucia i pragnienia.

R1TaDBm83kL6m

Zdjęcie przedstawia masyw górski. Ukazany jest skalisty szczyt Rysów. W  żlebach na zboczach masywu leży śnieg. Niebo nad górami jest błękitne, ale zasłaniają je białe chmury.

Rysy (2503 m n.p.m.) należą do najpopularniejszych tatrzańskich szczytów. Za ich sławę odpowiedzialna jest przede wszystkim wysokość – Rysy są najwyższym szczytem Polski, dlatego też ambicją wielu turystów jest wejście na sam wierzchołek. Dla Tetmajera tego typu wyczyny sportowe nie miały jednak większego znaczenia, mimo że osobiście zdobył wiele bardzo trudnych szczytów. Rysy w jego oczach nie są celem wspinaczki, lecz celem samym sobie – wspaniałym tworem natury.

W bezpośrednim sąsiedztwie szczytu znajduje się malownicze jezioro – Morskie Oko, o którym również jest mowa w wierszu: staw uderza o brzegi, bulgota i pluszcze. Rysy wznoszą się ponad taflę wody na tysiąc metrów, co jest niebagatelną wysokością, lecz jeszcze wyżej, jeszcze dalej znajdują się rozbłyskujące na firmamencie nocnego nieba gwiazdy: wtem gdzieś w przepastnej nieprzejrzanej dali / zabłysło. Wiersz Tetmajera ukazuje harmonię istniejącą między tymi odległymi i odmiennymi zjawiskami natury.

R1dhqLMr4znEr

Zdjęcie przedstawia pejzaż górski. Jest to dolina, przez którą prowadzi szlak. Porośnięta jest trawą. Gdzieniegdzie przykryta topniejącym śniegiem. Dolinę otaczają drzewa iglaste. Są wysokie, strzeliste. W oddali, między zboczami, znajduje się masyw górski. Na jego żlebach leży śnieg.

Sonet był z pewnością najbardziej popularnym gatunkiem poetyckim stosowanym w Młodej Polsce do opisywania górskiego krajobrazu. Do anegdoty przeszły tysiące „sonetów o Giewoncie” wyśmiewane przez Franciszka Mirandolę (1871–1930) w wierszu Tysiąc sześćset dwudziesty trzeci sonet o Giewoncie. Ta krótka, lecz kunsztowna forma literacka sprzyjała poetyckim pejzażom tworzonym przez młodopolan. Od tej mody nie uciekł także Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, twórca licznych sonetów, w tym dwóch zainspirowanych widokiem Doliny Kościeliskiej.

Dolina Kościeliska była w Tatrach jednym z pierwszych miejsc odwiedzanych przez turystów – skuszeni malowniczymi turniami podróżnicy przybywali tam już w początkach XIX wieku. Z czasem góry te stały się celem wypraw licznych artystów, w tym romantyka Seweryna Goszczyńskiego (1801–1876), autora Dziennika podróży do Tatrów, czy Adama Asnyka (1838–1897). Opisując Dolinę Kościeliską, Tetmajer po raz kolejny zdecydował się na scenerię nocną, ze wschodzącym księżycem, którego Forsforyczną białością powlekły się ściany / nagich, skrzesanych turni, oraz z nieodłącznymi mgłami spowijającymi dno zagłębienia.

Wpadający do Wisły Dunajec ma swoje źródło w Tatrach, skąd wypływają tworzące go Biały i Czarny Dunajec. Rzeka nieodłącznie kojarzy się z górami, przepływa również przez Pieniny, gdzie turyści chętnie korzystają ze spływu kajakowego. Tetmajerowi rzeka przynosi na myśl czas młodości, kiedy  wchodził na strome turnie i podziwiał górską przyrodę. Wiersz Nie mój Dunajec… pochodzi z jego przedostatniej, siódmej serii poezji, wydanej w czasie, gdy poeta był już mocno schorowany, co uniemożliwiało mu piesze wycieczki w ukochane Tatry.

Słownik