Przeczytaj
Ideał człowieka wrażliwego
Sentymentalizm to jeden z głównych – obok klasycyzmuklasycyzmu – prądów umysłowych i literackich epoki oświecenia. Jego prekursorem był Jan Jakub Rousseau - autor powieści w listach Julia, czyli Nowa Helioza (1760), w której podkreślił rolę natury w życiu człowieka. Rousseau przeciwstawił naturę cywilizacji oraz uczucia rozumowi. Stworzył ideał człowieka wrażliwego (fr. sensible). Nazwa nurtu wywodzi się od tytułu powieści Laurence’a Sterne’a Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy (1768).
Sentymentalizm w Polsce
Twórczość sentymentalna rozwijała się również w Polsce, głównie za sprawą poezji Franciszka Karpińskiego oraz Franciszka Dionizego Kniaźnina. Byli oni twórcami tzw. czułej sielankisielanki, czyli gatunku literackiego realizującego założenia typowe dla sentymentalizmu. Nurt ten zyskał na popularności dzięki mecenatowi księżnej Izabeli Czartoryskiej, która w 1783 roku wraz ze swoim mężem Adamem przeniosła się z Warszawy do Puław i tam stworzyła ośrodek spotkań literatów oraz ludzi związanych z szeroko rozumianą sztuką.
Puławy słynęły z pięknego ogrodu wykonanego w stylu angielskim – zrywającym ze sztucznością i barokowym przepychem, a wyróżniającym się naturalnością i swobodą. Miejsce umożliwiało więc kontemplowanie przyrody z dala od cywilizacyjnego zgiełku. Sprzyjało kreowaniu w literaturze człowieka sentymentalnego, który chętnie przebywał na łonie natury, a jednocześnie patrzył na świat przez pryzmat miłości, analizował własne przeżycia i łatwo się wzruszał.
O autorze
Franciszek Karpiński (1741‒1825) był autorem popularnych sielanek pt.
Poeta urodził się w Hołoskowie na Pokuciu, krainie sąsiadującej z Huculszczyzną. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu kolegium jezuickiego w Stanisławowie rozpoczął studia w Akademii we Lwowie, które ukończył, uzyskując stopień doktora nauk wyzwolonych i filozofii, a także bakałarza teologii. Po studiach pracował jednak jako nauczyciel na dworach magnackich. W 1782 roku ukazał się traktat Franciszka Karpińskiego O wymowie w prozie albo wierszu, w którym poeta po raz pierwszy zdefiniował nowy typ sentymentalnej wrażliwości:
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800W rzeczy, o której mówić masz, szukaj strony dotkliwej, czym serce słuchających poruszyć możesz. [...] Wejdź pierwej zawsze, ile możności, w serce twoje, radź go się i słuchaj; [...] niewyczerpane są zasoby, którymi człowiek wzruszony bywa; przecięż między tysiącem dróg do serca ludzkiego, przez te dwie namiętności: smutek i radość, najprościej do niego przychodzimy.
W 1791 roku poeta przeniósł się do wsi dzierżawionej na skraju Puszczy Białowieskiej. W 1818 roku spełniło się jego marzenie – został właścicielem Chorowszczyzny, wioski w powiecie wołkowyskim. Tu blisko natury przebywał aż do śmierci.
Laura i Filon to jedna z najpopularniejszych polskich sielanek. Stała się inspiracją dla kultury ludowej (folklor) – do dziś śpiewa się ją w czterech wersjach melodycznych. Jedna z melodii ludowych została wykorzystana przez Fryderyka Chopina w Fantazji na tematy polskie. Współcześnie utwór ten wykonują między innymi Zespół Pieśni i Tańca Mazowsze oraz wokalistki jazzowe – Wanda Warska i Anna Maria Jopek.
Słownik
(gr. archaíos – dawny, archē – początek) wyraz przestarzały, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia
fikcyjna kraina traktowana przez poetów jako kraina wiecznej szczęśliwości, spokoju, ładu, sielskiego życia; od jej nazwy wywodzi się określenie „topos arkadyjski”; także nazwa historycznej krainy sytuowanej na Półwyspie Peloponeskim
(gr. eidullion) spokojne, sielankowe życie; także gatunek literacki obejmujący utwory poetyckie o tematyce pasterskiej
(łac. classicus – należący do pierwszej, najlepszej klasy) postawa artystyczna wyrażająca się naśladowaniem pełnych proporcji i umiaru wzorów antycznych w sztuce; także nazwa prądu literackiego epoki oświecenia, wyróżnianego obok sentymentalizmu i rokoka
wyraz lub wyrażenie niedbałe, charakterystyczne dla języka potocznego (potocyzm)
(łac. conventio – układ, zgoda, konwencja) odnoszący się do konwencji, czyli umownego sposobu prezentowania treści w literaturze i sztuce
wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który jest charakterystyczny dla mieszkańców danej okolicy, nieużywany w języku ogólnonarodowym
(franc. rocaille – ornament dekoracyjny naśladujący kształt muszli) jeden ze stylów w sztuce zapoczątkowany w epoce baroku, akcentujący walory estetyczne, wyrafinowany gust i sensualizm (doznania zmysłowe); także termin odnoszący się do obyczajowości dworskiej epoki oświecenia
utwór literacki przedstawiający wyidealizowany obraz życia mieszkańców wsi, często pasterzy, wiodących beztroskie życie na łonie pięknej i przyjaznej człowiekowi natury
czuły, serdeczny, będący wyrazem miłości, czułości