Trawienie pokarmu u zwierząt odbywa się wewnątrzkomórkowo lub zewnątrzkomórkowo.

Trawienie wewnątrzkomórkowe jest ewolucyjnie najstarszym, a jednocześnie najprostszym typem trawienia. Występuje u gąbek, u których jest jedynym rodzajem trawienia, oraz u wirków, które trawią substancje pokarmowe także zewnątrzkomórkowo. Trawienie wewnątrzkomórkowe pozwala na pobieranie tylko małych cząstek pokarmowych. U wirków, parzydełkowców i żebropławówżebropławyżebropławów proces trawienia rozpoczyna się w świetle jamy układu pokarmowego, gdzie przebiega zewnątrzkomórkowo, a kończy się wewnątrzkomórkowo, w wodniczkach komórek endodermy.

Bezkręgowce odżywiają się małymi porcjami pokarmu, dlatego udział trawienia wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego jest u nich podobny. U kręgowców przeważa trawienie zewnątrzkomórkowe ze względu na większe ilości pobieranego pożywienia i odpowiednio zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Trawienie dużych cząstek całkowicie zewnątrzkomórkowo jest możliwe dzięki wykształceniu wyspecjalizowanego układu pokarmowego, do którego światła wydzielane są enzymy trawienne.

Więcej informacji na temat trawienia w e‑materiale pt. Trawienie i jego rodzajePpQSv6XnDTrawienie i jego rodzaje.

Układ pokarmowy to układ narządów biorących udział w pobieraniu, trawieniu i wchłanianiu pożywienia oraz usuwaniu niestrawionych resztek. Budowa układu pokarmowego zwierząt jest uzależniona od środowiska ich życia, rodzaju przyjmowanego pożywienia oraz stopnia rozwoju ewolucyjnego.

U zwierząt niższych układ pokarmowy ma postać ślepo zakończonego przewodu z licznymi uchyłkami rozprowadzającymi pokarm. W przewodzie tym zachodzi trawienie. Po zakończeniu procesu trawienia i wchłaniania substancji odżywczych niestrawione resztki usuwane są przez otwór gębowy.

U większości zwierząt występuje bardziej skomplikowany układ pokarmowy w postaci długiej, drożnej, otwartej na obu końcach rury. Nazywa się go przewodem pokarmowym, w którym można wyróżnić odcinki o różnej budowie i funkcjach.

Przewód pokarmowy zaczyna się otworem gębowym i kończy otworem odbytowym. U starszych ewolucyjnie grup zwierząt można wyróżnić trzy jego części: przednie jelito ektodermalne, środkowe jelito endodermalne i tylne jelito ektodermalne (u trójwarstwowców w jego budowie bierze udział także mezoderma). Przednia część przewodu pokarmowego składa się z jamy gębowej (ustnej), gardzieli (gardła) i przełyku, który czasami rozszerza się w wole. Tylna część może składać się z jelita krętego, okrężnicy i odbytnicy. Czasami kończy się pęcherzem rektalnym (np. u zaleszczotków) lub kloaką (np. u ptaków).

Zwierzęta aktywne, szybko poruszające się, mają duże zapotrzebowanie na energię. Utrzymanie tempa przemian metabolicznych wiąże się z koniecznością pobierania, trawienia i wchłaniania dużej ilości pokarmu w możliwie najkrótszym czasie. Dlatego wraz z rozwojem ewolucyjnym rośnie stopień zaawansowania budowy układu pokarmowego zwierząt. Zwiększa się także powierzchnia wchłaniania substancji odżywczych – powstaje długie jelito o pofałdowanych ścianach.

Gąbki, najprostsze zwierzęta beztkankowebeztkankowcebeztkankowe nie mają wyspecjalizowanego układu pokarmowego. Organizmy te należą do filtratorów – pobierają cząsteczki pokarmowe bezpośrednio ze środowiska wodnego. Wnętrze ich jamy pragastralnej pokryte jest komórkami wiciowymi – choanocytami. Wychwytują one z wody cząstki pokarmowe i trawią je na drodze endocytozy.

Pierwsze układy wyspecjalizowane do pobierania i trawienia substancji pokarmowych wykształciły się u najprostszych tkankowcówtkankowcetkankowców – parzydełkowców.

Parzydełkowce (Cnidaria)

U stułbiopławów (Hydrozoa) i koralowców (Anthozoa) układ pokarmowy ma postać jamy gastralnej (chłonąco‑trawiącej), do której prowadzi otwór gębowy. Pokarm, zwykle składający się z drobnych organizmów wodnych, jest wstępnie trawiony przez enzymy wydzielane do światła jamy układu pokarmowego. Następnie częściowo strawiony pokarm jest wchłaniany do komórek, gdzie ulega dalszemu trawieniu. Resztki pokarmowe są usuwane tą samą drogą, którą pokarm dostaje się do organizmu – przez otwór gębowy.

U krążkopławów (Scyphozoa) występuje układ pokarmowo‑naczyniowyukład pokarmowo‑naczyniowyukład pokarmowo‑naczyniowy. Jama gastralna składa się z części środkowej i odchodzących od niej kanałów promienistych łączących się z kanałem okrężnym. Kanały jamy chłonąco‑trawiącej pełnią funkcje trawienne oraz rozprowadzają substancje odżywcze po organizmie.

Więcej informacji o tym typie zwierząt znajdziesz w e‑materiale pt. Środowisko życia, budowa i czynności życiowe parzydełkowcówP1GE28am7Środowisko życia, budowa i czynności życiowe parzydełkowców.

Płazińce (Platyhelminthes)

Układ pokarmowy płazińców – drapieżnych wirków (Turbellaria) i pasożytniczych przywr (Trematoda) – ma formę zamkniętą. Rozpoczyna się otworem gębowym. U przywr występują wokół niego przyssawki, które umożliwiają przyczepienie się do żywiciela. Pierwszym odcinkiem jelita przedniego jest umięśniona gardziel pozwalająca na wciąganie pokarmu. Jelito przednie przechodzi następnie w silnie rozgałęzione jelito środkowe, w którym zachodzi trawienie i wchłanianie. Jelito środkowe rozprowadza substancje pokarmowe po organizmie. Niestrawione resztki usuwane są, podobnie jak u parzydełkowców, przez otwór gębowy.

U pasożytniczych płazińców, takich jak tasiemce, układ pokarmowy uległ zanikowi, co wiąże się ze strategią życiową tych pasożytów, polegającą na pobieraniu substancji odżywczych całą powierzchnią ciała bezpośrednio z jelit żywiciela, w którego organizmie bytują.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Środowisko życia, budowa i czynności życiowe płazińcówPJnoupn9VŚrodowisko życia, budowa i czynności życiowe płazińców.

Nicienie (Nematoda)

U nicieni po raz pierwszy w toku ewolucji pojawia się układ pokarmowy, który jest drożny po obu stronach, co pozwala na jednoczesne pobieranie i trawienie pokarmu oraz wydalanie resztek pokarmowych.

Nicienie żywią się martwą materią organiczną, są też pasożytami roślin (odżywiają się sokami roślinnymi) i zwierząt (np. ryb, człowieka). Zdobywanie pokarmu ułatwiają im otaczające otwór gębowy ząbki lub listewki, które służą do rozdrabniania większych kawałków pokarmu. U gatunków pasożytniczych zamiast ząbków czy listewek występują sztyleciki, które umożliwiają przebijanie tkanek żywiciela i pobieranie zawartości komórek.

Układ pokarmowy nicieni ma postać ciągnącego się wzdłuż ciała przewodu. Wokół otworu gębowego obecne są wargi, na których zlokalizowane są brodawki zmysłowe (receptory dotyku). Przewód pokarmowy składa się z trzech odcinków: jelita przedniego, środkowego i tylnego. Jelito przednie rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do jamy gębowej, za którą znajduje się silnie umięśniona gardziel. Jelito przednie nicieni przechodzi w jelito środkowe, a ono w krótkie jelito tylne zakończone odbytem.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Środowisko życia, budowa i czynności życiowe nicieni wolno żyjących i pasożytniczychP1BDsLQydŚrodowisko życia, budowa i czynności życiowe nicieni wolno żyjących i pasożytniczych.

Pierścienice (Annelida)

Przewód pokarmowy o wyższym poziomie skomplikowania wyewoluował u pierścienic. W tej grupie wyróżnić można zwierzęta roślinożerne, drapieżniki, saprofagi oraz pasożyty, głównie zewnętrzne.

Układ pokarmowy pierścienic rozpoczyna się otworem gębowym, za którym znajduje się jama gębowa. Ta przechodzi w silnie umięśnioną gardziel, dzięki której pierścienice zyskały zdolność do ciągłego aktywnego pobierania pożywienia. U gatunków drapieżnych w gardzieli znajdują się kutykularne zęby lub płytki szczękowe przystosowane do rozdrabniania pokarmu. U niektórych gatunków mogą one być wysuwane i służyć do chwytania zdobyczy. Funkcją gardzieli jest zasysanie pokarmu do dalszej części przewodu pokarmowego – przełyku.

Przełyk rozszerza się w wolewolewole, które u dżdżownic (saprofagów) służy do zobojętniania  kwasowej treści pokarmowej (zawiera gruczoły wapienne), a u pijawek (pasożytów) – do magazynowania zapasów krwi. U skąposzczetów pomiędzy przełykiem a jelitem środkowym znajduje się słabo zróżnicowany żołądek, w którym zachodzi wstępne trawienie pokarmu.

Dalszą część przewodu pokarmowego stanowi jelito środkowe. U skąposzczetów glebożernych występuje tu po stronie grzbietowej podłużne wpuklenie do światła jelita – tyflosolis, zwiększające powierzchnię wchłaniania substancji odżywczych.

U skąposzczetów i wieloszczetów w jelicie środkowym występują komórki chloragogenowe, które pokrywają powierzchnię jelita i naczyń krwionośnych. Ich głównym zadaniem jest synteza i rozkładanie glikogenu oraz tłuszczów, synteza mocznika i barwników oddechowych, a także przeprowadzanie procesów detoksykacji.

Jelito tylne, zakończone otworem odbytowym, służy do formowania i usuwania resztek pokarmowych. W ścianach przewodu pokarmowego pierścienic występują mięśnie gładkie. Umożliwiają one ruchy perystaltyczne, przesuwające porcje pożywienia wzdłuż przewodu.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Środowisko życia, budowa i czynności życiowe pierścienicPV3Pi3RicŚrodowisko życia, budowa i czynności życiowe pierścienic.

Stawonogi (Arthropoda)

W układzie pokarmowym stawonogów także można wyróżnić jelito przednie, środkowe i tylne. Na jelito przednie składają się: przełyk, wole (u niektórych gatunków) oraz żołądek.

Nową ewolucyjnie cechą układu pokarmowego stawonogów jest obecność gruczołu wątrobowo‑trzustkowegogruczoł wątrobowo‑trzustkowygruczołu wątrobowo‑trzustkowego. Produkuje on enzymy trawienne wydzielane do jelita środkowego, gdzie dzięki nim zachodzi trawienie skomplikowanych związków organicznych, takich jak białka, tłuszcze i węglowodany złożone. Ta adaptacja umożliwia stawonogom skuteczniejsze wykorzystanie różnych źródeł pokarmu.

Roślinożerne owady, takie jak chrząszcze, motyle, pszczoły czy mrówki, żywią się głównie nektarem lub różnymi częściami pędów roślin. Aparat gębowy tych zwierząt jest przystosowany do pobierania pokarmu, np. do ssania nektaru bądź soku roślinnego i gryzienia liści.

Mięsożerne pajęczaki i niektóre owady żywią się przede wszystkim drobnymi owadami. Charakterystyczną cechą ich układu pokarmowego jest rozwinięty aparat gębowy służący do chwytania i rozdrabniania ofiary oraz umożliwiający wstępne trawienie białek. U pajęczaków (oprócz roztocza) występuje trawienie zewnętrzne: stawonogi te wydzielają enzymy trawienne na ofiarę lub do jej wnętrza, a następnie zasysają powstały płyn, co jest możliwe dzięki umięśnionej gardzieli działającej jak pompa ssąca. W żołądkach mięsożerców wydzielane są enzymy proteolityczne trawiące białka, a także kwasy żołądkowe, które pomagają w rozkładzie twardych, chitynowych oskórków ofiar.

Żołądek skorupiaków składa się z dwóch części: żującej, której funkcją jest rozcieranie pokarmu za pomocą chitynowych blaszek, oraz pylorycznej, w której obecne są wyrostki filtracyjne, przepuszczające do jelita środkowego jedynie silnie rozdrobniony pokarm.

Pasożytnicze stawonogi, takie jak wszy, pchły i kleszcze, odżywiają się krwią żywiciela. Specjalne narządy gębowe umożliwiają przyssanie się do jego ciała i pobieranie pokarmu.

Owady mają gruczoły ślinowe wytwarzające wydzielinę zawierającą enzymy trawienne. Przedostaje się ona do silnie rozwiniętego wola, w którym zachodzi magazynowanie pokarmu i jego wstępne trawienie.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Różnorodność morfologiczna i anatomiczna stawonogówPziD8D14MRóżnorodność morfologiczna i anatomiczna stawonogów.

Mięczaki (Mollusca)

Układ pokarmowy mięczaków składa się zasadniczo z podobnych odcinków jak u stawonogów. Jelito przednie rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do gardzieli, a następnie żołądka (do którego uchodzi przewód gruczołu wątrobowo‑trzustkowego). Dalej znajdują się jelito środkowe i tylne.

Cechą progresywną w układzie pokarmowym mięczaków jest obecność w gardzieli bądź na języku tzw. tarkitarkatarki. Jest to narząd służący do zeskrobywania oraz rozdrabniania pokarmu. Tarka ma postać chitynowej płytki zawierającej ułożone w rzędach ząbki, które odrastają w miarę ścierania. Niektóre ślimaki wytwarzają celulazę, enzym trawiący celulozę – budulec ścian komórkowych roślin.

U głowonogów będących drapieżnikami dodatkowo występują dwie rogowe szczęki umiejscowione wokół otworu gębowego. Umożliwiają one rozdrabnianie ciała ofiary.

Małże są filtratorami. W ich układzie pokarmowym nie występują szczęki, tarka, gardziel i gruczoły ślinowe. Obecne są natomiast parzyste płaty gębowe, przekazujące cząstki pokarmowe do otworu gębowego. Następnie, za pomocą orzęsionej rynienki, pokarm trafia do przełyku i dalej do żołądka, gdzie jest trawiony.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Budowa i środowisko życia mięczakówPtG3BbksEBudowa i środowisko życia mięczaków.

Szkarłupnie (Echinodermata)

Szkarłupnie, będące bezkręgowcami wtóroustymiwtóroustewtóroustymi, uległy ewolucji regresywnej. Budowę ich ciała (z wyjątkiem strzykw) cechuje wtórna pięciopromienna symetria. Więcej informacji o różnicach pomiędzy zwierzętami pierwoustymi a wtóroustymi znajdziesz w e‑materiale pt. Sposoby różnicowania się mezodermy w różnych grupach zwierzątPD4G2muoSSposoby różnicowania się mezodermy w różnych grupach zwierząt.

Otwór gębowy szkarłupni znajduje się na spodniej stronie ciała. Przewód pokarmowy składa się z trzech odcinków jelita z przełykiem i dużym, rozgałęzionym żołądkiem. Układ zakończony jest zazwyczaj otworem odbytowym. Wyjątkiem są wężowidła, które nie mają otworu odbytowego.

Szkarłupnie odżywiają się glonami, detrytusem, planktonem oraz małymi zwierzętami morskimi, takimi jak małże i krewetki. U jeżowców (Echinodea) występuje specjalny narząd gębowy – latarnia Arystotelesa – który pełni ważną funkcję w procesie pobierania pożywienia. Jest to aparat żujący, służący do rozdrabniania i rozrywania pokarmu, zbudowany z pięciu silnych szczęk i pięciu zębów. Połączone są one z mięśniami, które umożliwiają ich ruch. Szczęki mogą się poruszać z szybkością nawet 150 ruchów na minutę. Oprócz funkcji mechanicznej latarnia Arystotelesa pełni również rolę chemiczną, wydzielając enzymy trawienne, które pomagają w procesie trawienia pokarmu.

Rozgwiazdy (Asteroidea) pobierają pokarm za pomocą ramion i przyssawek, które pokrywają ich spodnią stronę. Przyssawki umożliwiają tym zwierzętom chwytanie i przyciąganie pokarmu do jamy ustnej, która także znajduje się na spodniej stronie ciała. Pożywieniem rozgwiazd są przede wszystkim małe organizmy morskie, takie jak małże, ostrygi i jeżowce.

Więcej informacji o tym typie zwierząt w e‑materiale pt. Specyfika budowy i czynności życiowych szkarłupniP186Qy8WYSpecyfika budowy i czynności życiowych szkarłupni.

Najwyżej zorganizowany i najbardziej zróżnicowany układ pokarmowy obserwuje się u kręgowców. Mimo licznych różnic wynikających ze środowiska życia i rodzaju pobieranego pokarmu przewód pokarmowy wszystkich kręgowców składa się z takich samych elementów pełniących identyczne funkcje: jamy gębowej, gardzieli i przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego, otworu odbytowego lub kloaki.

W niektórych grupach kręgowców przewód pokarmowy uległ zmianom w odpowiedzi na tryb i środowisko życia oraz rodzaj spożywanego przez zwierzęta pokarmu.

Ryby (Pisces)

Układ pokarmowy ryb ma budowę typową dla kręgowców, choć występują w nim modyfikacje wynikające z rodzaju przyjmowanego pożywienia. W tej grupie zwierząt po raz pierwszy w toku ewolucji pojawił się chwytny aparat szczękowy, składający się ze szczęki górnej i żuchwy, umożliwiający sprawne dzielenie i połykanie pokarmu. Pyski ryb drapieżnych wyposażone są w liczne rogowe zęby służące do porcjowania pokarmu. Ryby nie wydzielają śliny i nie mają umięśnionego języka. Żołądek jest u nich słabo zaznaczony, a u karpiowatych nie występuje. Ryby mięsożerne mają krótsze jelita niż ryby roślinożerne. U chrzęstnoszkieletowych, jesiotrowatych i dwudysznych w jelicie środkowym obecny jest spiralny fałd zwiększający powierzchnię trawienia i wchłaniania.

Więcej informacji na temat tych zwierząt w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka ryb.

Płazy (Amphibia)

Wyjście płazów na ląd przyniosło zmiany w budowie ich organizmów. Do jamy gębowo‑gardzielowej uchodzą nozdrza wewnętrzne, trąbka Eustachiusza oraz przewody wyprowadzające gruczołów śluzowych, zapewniające odpowiednie nawilżenie pokarmu. Płazy mają umięśniony język pomagający w łapaniu zdobyczy – m.in. stawonogów, mięczaków, pierścienic. Płazy nie mają podniebienia wtórnego. Podczas przełykania pokarmu gałki oczne, przylegające do błony śluzowej sklepienia jamy gębowej, są wciągane do środka, co powoduje popychanie kęsów do dalszych odcinków przewodu pokarmowego – przełyku i słabo zaznaczonego żołądka. Jelito cienkie oddzielone jest od jelita grubego specjalnym fałdem. Przewód pokarmowy zakończony jest stekiem.

Więcej informacji na temat tych zwierząt w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka płazówP1z8xULqGOgólna charakterystyka płazów.

Gady (Reptilia)

Charakterystyczną cechą jamy gębowej gadów jest brak policzków i warg. Uchodzą do niej gruczoły ślinowe, a u niektórych drapieżnych węży i jaszczurek także gruczoły jadowe, produkujące jad wykorzystywany do zabijania ofiar. U węży i jaszczurek język jest ruchliwy i długi. Pełni nie tylko funkcje narządu smaku i węchu, ale też dotyku. U niepotrafiących rozdrabniać pokarmu krokodyli żołądek składa się z dwóch części: gruczołowej i mięśniowej. W części gruczołowej pokarm jest obrabiany chemicznie, a w części mięśniowej – mechanicznie. Gatunki roślinożerne mają dobrze rozwinięte jelito ślepe. Przewód pokarmowy gadów zakończony jest kloaką, której ściany mają zdolność zwrotnego wchłaniania wody.

Więcej informacji na temat tych zwierząt w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka gadówP5NoL7x4mOgólna charakterystyka gadów.

Ptaki (Aves)

U ptaków wstępną obróbkę pokarmu umożliwia twardy dziób. Nie występują u nich zęby. Szybkie trawienie nierozdrobnionego pożywienia jest możliwe dzięki wstępnemu rozmiękczeniu go w wolu, a następnie obróbce w żołądku. Ptasi żołądek składa się z dwóch części: żołądka gruczołowego, w którym wydzielane są enzymy trawienne, oraz żołądka mięśniowego (mielca), w którym z użyciem gastrolitówgastrolitygastrolitów, czyli połykanych przez ptaki kamyków i piasku, rozcierany jest pokarm – m.in. nasiona i owoce. Przewód pokarmowy ptaków kończy się kloakąkloakakloaką. Aby nie zwiększać masy ciała, co utrudniałoby zwierzętom latanie, kał nie zalega w jelitach – jest często usuwany. Jest to możliwe dzięki przyspieszonej perystaltyce jelit.

Więcej informacji na temat tych zwierząt w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka ptakówPoFKuidQROgólna charakterystyka ptaków.

Ssaki (Mammalia)

Układ pokarmowy ssaków rozpoczyna się jamą gębową oddzieloną od jamy nosowej wtórnym podniebieniem. Taka budowa umożliwia jednoczesne oddychanie i pobieranie oraz obróbkę pokarmu, co jest niezbędne w celu dostarczenia ilości składników odżywczych koniecznej do utrzymania stałocieplności.

Cechą charakterystyczną ssaków jest specjalizacja zębów – ich liczba, kształt i rozmieszczenie zależą od rodzaju spożywanego pokarmu. W przypadku drapieżnych zwierząt, takich jak lwy czy wilki, ostre zęby umożliwiają skuteczne polowanie i rozerwanie mięsa. Natomiast u roślinożernych ssaków, takich jak krowy czy konie, dominują zęby o płaskiej powierzchni, służące do rozdrabniania części roślin.

R1UMH7SsPfRsU

Schemat przedstawia typy uzębienia ssaków: człowieka, krowy, wilka i bobra. Ukazane są cztery typy zębów: trzonowce, przedtrzonowce, kły, siekacze. Na pierwszej ilustracji znajduje się uzębienie wszystkożercy, czyli człowieka posiadającego zęby trzonowe, przedtrzonowe, kły i siekacze. Jego zęby trzonowe znajdują się z boku szczęki. Mają one płaską, delikatnie żłobioną górną część i dość grube, płasko zakończone korzonki. Na drugiej ilustracji ukazano czaszkę krowy, która posiada trzonowce, przedtrzonowce, kły, siekacze. Trzonowce krowy znajdują się na końcu jej szczęki i posiadają bardziej zaostrzone korzonki o nierównej długości oraz płaską górną, wystającą ze szczęki część. Na trzeciej ilustracji ukazano czaszkę wilka posiadającego zęby trzonowe, przedtrzonowe, kły i siekacze. Trzonowce wilka (czyli mięsożercy) mają wydłużone korzonki o szerokiej przerwie między nimi, górna część zęba ma trzy ostre płytki. Na ostatniej, czwartej ilustracji ukazano zęby bobra – duże siekacze, przedtrzonowce i trzonowce. Siekacze znajdują się z przodu szczęki w oddaleniu od reszty zębów. Mają one wydłużony, sierpowaty kształt. Są one ostro zakończone.

Długość przewodu pokarmowego ssaków również jest uwarunkowana rodzajem spożywanego pokarmu. U drapieżników trawienie i wchłanianie pokarmu zachodzi szybko, więc przewód pokarmowy tylko kilkukrotnie przekracza długość całego ciała. U roślinożerców przewód pokarmowy jest znacznie dłuższy, ponieważ pokarm roślinny jest trudny do strawienia.

Żołądki zwierząt drapieżnych mają niższe pH niż żołądki zwierząt roślinożernych, co umożliwia denaturację białek i jest przystosowaniem do trawienia pokarmu mięsnego. Ssaki roślinożerne należące do grupy przeżuwaczy mają czterokomorowy żołądek ułatwiający trawienie pokarmu roślinnego, który zawiera dużo błonnika i ciężkostrawnych polisacharydów. Żołądek przeżuwaczy składa się z:

• żwacza, w którym pokarm jest fermentowany i wstępnie rozkładany przez pierwotniaki i bakterie z rodzaju Bacteroides,

• czepca, dokąd dzięki rytmicznym skurczom trafia wstępnie obrobiony w żwaczu pokarm, który jest następnie zwracany do jamy gębowej, gdzie ulega przeżuciu,

• ksiąg, dokąd trafia przeżuty pokarm,

• trawieńca, w którym dzięki enzymom wytwarzanym przez gruczoły trawienne rozkładane są resztki paszy wraz z bakteriami i pierwotniakami, po czym substancje pokarmowe trafiają do dalszych odcinków układu pokarmowego.

Więcej informacji na temat tej grupy zwierząt w e‑materiale pt. Ogólna charakterystyka ssakówPEbQRIlWwOgólna charakterystyka ssaków.

Obecność mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym

U roślinożerców trawienie pokarmu roślinnego wspomagane jest dzięki endosymbiontom zamieszkującym przewód pokarmowy. Są to symbiotyczne mikroorganizmy: bakterie, protisty i grzyby, zdolne do rozkładania celulozy. Stanowią one część tzw. flory jelitowej roślinożerców.

Różnorodne mikroorganizmy obecne są w przewodzie pokarmowym większości zwierząt i człowieka. Funkcje flory jelitowej to m.in.:

• ochrona przed drobnoustrojami chorobotwórczymi, np. wytwarzanie substancji bakteriobójczych,

• utrzymanie optymalnego pH wewnątrz przewodu pokarmowego,

• stymulacja układu odpornościowego,

• wytwarzanie witaminy K i witamin z grupy B przez bakterie jelitowe człowieka.

RC0n0w9J3a46j

Zdjęcie przedstawia mulaka białoogonowego. To duży, brązowy parzystokopytny ssak z pokaźnymi rogami. Wyglądem przypomina jelenia. W tle widoczne są suche trawy.

Więcej informacji na temat odżywiania się zwierząt, adaptacji w budowie układu pokarmowego i roli flory jelitowej znajdziesz w e‑materiałach:

• Sposoby pobierania pokarmu przez zwierzętaP13BBLOXdSposoby pobierania pokarmu przez zwierzęta,

• Adaptacje w budowie i funkcjach żołądka i jelit u zwierzątPo9dZMopXAdaptacje w budowie i funkcjach żołądka i jelit u zwierząt,

• Mikroflora układu pokarmowego i jej rola w homeostazie organizmuD15GJat1gMikroflora układu pokarmowego i jej rola w homeostazie organizmu.

Słownik