Przeczytaj
Destrukcyjna moc erystyki
W Erystyce Artura Schopenhauera zebranych zostało trzydzieści osiem chwytów erystycznych. Część z nich opiera się na mechanizmie zdeprecjonowania współrozmówcy‑przeciwnika. Obrażanie, okazywanie braku szacunku i pomówienia to prosty sposób – zdaniem Schopenhauera – na wywołanie gniewu drugiej osoby, co pozwala na przejęcie kontroli nad dyskusją. Zastosowanie pewnych sposobów „argumentacji” opiera się na radykalnej i bezwarunkowej akceptacji własnej potrzeby dobrego o sobie mniemania oraz na pogwałceniu analogicznejanalogicznej potrzeby u współrozmówcy.
Osoba korzystająca z takich form manipulacji nie tylko kwestionuje prawo drugiej osoby do postrzegania siebie jako człowieka głoszącego słuszne poglądy, przypisując jej stanowisko z gruntu fałszywe, ale w ogóle stara się odebrać jej poczucie godności poprzez zarzucenie kłamstwa lub wywoływanie w niej określonych emocji. W najgorszej ze swoich postaci chwyty erystyczne nie tylko obalają cudze poglądy, ale unicestwiają podmiot je posiadający.
Erystyka w praktyce prawniczejErystykę definiuje się jako sztukę prowadzenia sporów. Erystyka, w odróżnieniu od retoryki rozumianej klasycznie, nie jest sztuką przekonywania za pomocą rzetelnych metod, lecz pokonywania przeciwnika w sporze ustnym per fas et nefasper fas et nefas, czyli wszystkimi, tak rzetelnymi, jaki nierzetelnymi środkami, jeśli tylko służyć one będą temu celowi. Jest to innymi słowy sztuka doprowadzania sporów do korzystnego rozstrzygnięcia bez względu na prawdę. Jak pisał Arthur Schopenhauer: „[...] prawda obiektywna musi być odsunięta na bok lub też traktowana jako coś przypadkowego, przy czym cała uwaga musi skoncentrować się na tym, jak obronić swoje twierdzenie oraz obalić twierdzenie przeciwnika [...], podobnie jak fechmistrz nie powinien interesować się tym, kto ma właściwie słuszność w sporze, który doprowadził do pojedynku: chodzi tu tylko o to, aby trafiać i odparowywać”. Jak podkreślał Schopenhauer, człowiek ze swej natury pragnie zawsze mieć rację. To zaś powoduje, że w walce na słowa ucieka się do rożnych sztuczek szalbierczych tylko po to, aby postawić na swoim, bez baczenia na dążenie do wykrycia prawdy. Celem erystyki jest więc mieć w sporze rację, a przedmiotem jej zainteresowania są środki i metody, dzięki którym strony wiodące spór mogą osiągnąć w nim sukces, oraz analiza skuteczności poszczególnych metod i sposobów prowadzenia sporu.
[...]
O ile o erystyce jako narzędziu nie można orzekać w kategoriach dobra i zła, o tyle może być ona wykorzystywana tak w dobrej, jak i w złej sprawie. Zgodnie z tym, co pisze o głównym zadaniu erystyki Schopenhauer, jest nim: „przedstawienie i analizowanie owych nieuczciwych chwytów w dyskusji po to, aby w rzeczywistych sporach móc od razu je poznać i udaremnić”. Jak twierdzi sam autor, należy wyraźnie rozgraniczyć znajdowanie obiektywnej prawdy od sztuki forsowania swoich twierdzeń jako prawdziwych. W ten sposób nie tylko ocenia on charakter sposobów erystycznych samych w sobie, ale też podkreśla przydatność wiedzy o nich dla obrony przed nimi w sporze, nie zaś dla ich używania.
Źródło: Kamil Zeidler, Erystyka w praktyce prawniczej, „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” 2009, nr 4, s. 51–54.
Słownik
(gr. analogia — odpowiedniość, podobieństwo) podobieństwo pod pewnym względem; sytuacja, zjawisko, rzecz podobna do innych
(łac.) dosł. godziwymi i niegodziwymi sposobami; nie przebierając w środkach