Przeczytaj
Zapoznaj się z definicją obszaru sejsmicznego. Następnie przeczytaj, gdzie występują takie obszary. Jak myślisz, które z nich są położone w Europie?
Zapoznaj się z definicją obszaru sejsmicznego. Następnie dowiedz się, gdzie występują takie obszary. Jak myślisz, które z nich są położone w Europie?
Obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne
Obszar sejsmiczny rozumiany jest jako miejsce występowania częstych i silnych trzęsień ziemitrzęsień ziemi. Najczęściej występują one na granicach płyt litosfery, znacznie rzadziej wewnątrz płyt tektonicznych. Dodatkowo wyróżnia się obszary pensejsmiczne, gdzie silne trzęsienia występują rzadko, a także asejsmiczne, gdzie trzęsienia ziemi nie zdarzają się nigdy lub bardzo rzadko.
Strefy sejsmiczne na Ziemi
![Zdjęcie ukazuje trzęsienie ziemi na Tajwanie. Po lewej stronie zdjęcia pracownik służb ratowniczych stoi za taśmą ostrzegawczą. W tle pochylony w prawo duży, kilkupiętrowy budynek.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1A6pnjKJpsds/1634339582/qRUTajT2BBfIZn0kI9y7Vq8n3stJDETM.jpg)
Obszary sejsmiczne na Ziemi koncentrują się wokół dwóch dużych stref.
Strefa okołopacyficzna („pierścień ognia”) obejmuje zachodnie wybrzeża obu Ameryk od Aleutów po Ziemię Ognistą, Kamczatkę, Japonię, całe Filipiny i znaczną część Indonezji, część Melanezji oraz Nową Zelandię. W tej strefie koncentruje się około 75% wszystkich trzęsień ziemi na świecie.
![Na mapie świata zaznaczono rozmieszczenie obszarów sejsmicznych na granicach płyt litosfery. Na mapie zaznaczono granice płyt litosfery. Płyta pacyficzna, graniczy z płytą Nazca, która powierzchnią obejmuje południowo-wschodnią część Pacyfiku. Następnie jest płyta amerykańska granicząca z płytą afrykańską. Ta na północnym wschodzie graniczy z płytą arabską. Europę i Azję obejmuje płyta euroazjatycka. W rejonie Filipin jest płyta filipińska. Płyta obejmująca między innymi Indie i Australię to płyta indoaustralijska. Na południu leży płyta antarktyczna. Na mapie zaznaczono strefy subdukcji: wschodnie wybrzeża Oceanu Spokojnego - wybrzeża Ameryki Południowej i Środkowej, Rów Atakamski - zachodni Ocean Spokojny, u wybrzeży Azji: Filipiny, Wyspy Riukiu, Wyspy Japońskie, Wyspy Kurylskie, Aleuty. Strefy ryftowe: zachodnia i północna granica płyty Nazca, strefa przechodzi na granicę płyty pacyficznej, zachodnia granica płyty eurazjatyckiej i afrykańskiej oraz południowa granica płyty afrykańskiej, zachodnia i południowa granica płyty indoaustralijskiej. Na mapie wyróżniono dwie główne strefy sejsmiczne Ziemi: okołopacyficzną, która obejmuje pacyficzne wybrzeża obu Ameryk, archipelag Aleutów i Wysp Kurylskich, Japonię, Tajwan, Filipiny, Mariany, Nową Gwineę, archipelag Nowych Hebrydów, wyspy Fidżi, Samoa, Tonga, Kermadec i Nową Zelandię. Jest to pas utworzony głównie przez strefy subdukcji pod rowami oceanicznymi. Drugą strefą jest strefa alpejsko-himalajska, która ciągnie się od Wysp Azorskich poprzez Alpy, Półwysep Apeniński, Bałkany, Anatolię, Wyżynę Irańską, góry Hindukuszu, Himalaje i Tybet po Wyspy Sundajskie. Jest to pas utworzony głównie przez strefy subdukcji pod młodymi górami. Strefami sejsmicznymi są także grzbiety śródoceaniczne i ryfty kontynentalne (takie, jak Wielkie Rowy Afrykańskie czy ryft Bajkału). Obszary nieaktywne sejsmicznie to między innymi Grenlandia, północno-wschodnia część Ameryki Północnej (Kanady), wschodnia cześć Ameryki Południowej, zachodnia i południowa część Afryki, Skandynawia i zachodnia część Rosji, Indie, północno-zachodnie obszary Australii, Antarktyda.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R93srmPc7STDC/1634339582/1TvVVbkqPK19AwlgRP0o5YYocr1M6oTs.png)
Strefa himalajsko‑alpejska obejmuje obszary fałdowań alpejskich od Azorów i Alp, przez Bałkany, półwysep Azji Mniejszej, Kaukaz, cały Iran, Hindukusz, kończąc na Tybecie i Himalajach.
Obszarami sejsmicznymi są również okolice grzbietów oceanicznych rozsiane po oceanach.
Obserwowane rozmieszczenie obszarów sejsmicznych jest powiązane z występowaniem na Ziemi stref subdukcji i stref ryftowych, a także obszarów młodych gór (orogeneza alpejska).
![Grafika przedstawia rozmieszczenie i moc trzęsień ziemi w skali Richtera na świecie w okresie 1900-2017. Czarny: dziewięć stopni, Czerwony: od ośmiu do ośmiu i dziewięć dziesiątych stopnia, Pomarańczowy: siedem- siedem i dziewięć dziesiątych stopnia, Żółty: sześć-sześć dziewiątych stopnia. Najaktywniejsze sejsmicznie rejony świata: zachodnie wybrzeża obu Ameryk od Aleutów po Ziemię Ognistą, Kamczatkę, Japonię, Filipiny i znaczną część Indonezji, Papuę, część Melanezji oraz Nową Zelandię. Strefa himalajsko‑alpejska obejmuje obszary od Azorów i Alp, przez Bałkany, Iran, Hindukusz po Tybet. Dodatkowymi obszarami sejsmicznymi są okolice grzbietów oceanicznych rozsiane po oceanach.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RIXkeWvKYLaUa/1634339583/2Fh9c7Ah11y7KHXmi2AJ5PfXagLjlOzA.jpg)
Rodzaje trzęsień ziemi
Wyróżnia się kilka typów trzęsień ziemi. Ze względu na ich przyczynę wyodrębnić można trzęsienia ziemi:
tektoniczne – będące wynikiem przesunięć skał wzdłuż uskoku lub powierzchni subdukcji. Trzęsienia te mogą występować w dużej odległości od strefy granicznej płyt litosfery; stanowią 90% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;
wulkaniczne – związane z gwałtownymi erupcjami wulkanów lub zapadaniem się stropów opróżnianych komór magmowych; stanowią ok. 7% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;
zapadliskowe – związane z obszarami krasowymi, na których dochodzi do zawalania się stropów jaskiń lub innych próżni w podłożu. Są to zjawiska lokalne, najczęściej słabo odczuwalne. Stanowią ok. 2% ogółu trzęsień ziemi;
antropogeniczne – związane z działalnością człowieka w litosferze (np. tąpnięcia górnicze, naruszenie równowagi sił w skałach na skutek napełnienia zbiornika wodnego ograniczonego tamą); na obszarach gęsto zabudowanych mogą spowodować znaczne szkody materialne, jednak w większości przypadków okazują się niegroźne.
Trzęsienia ziemi możemy podzielić również ze względu na głębokość hipocentrumhipocentrum na:
płytkie – do 70 km;
średnie – 70‑350 km;
głębokie – 350‑700 km.
Trzęsienia ziemi mierzymy w dwóch skalach:
Mercallego – dwunastostopniowa skala oparta na stopniu zniszczeń wywołanych trzęsieniem ziemi;
Richtera – skala otwarta, której wartości określane są na podstawie amplitudy drgań sejsmicznych.
MAGNITUDA | SKUTKI | ŚREDNIA LICZBA TRZĘSIEŃ ROCZNIE |
mniejsze od 2,0 | Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani przez sejsmograf. | ok. 2 920 000 (8000 dziennie) |
2,0‑3,0 | Wstrząsy nieodczuwalne przez człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf. | ok. 800 000 |
3,5‑4,2 | Bardzo małe wstrząsy, odczuwalne tylko przez niektórych ludzi. | ok. 30 000 |
4,3‑4,8 | Wstrząsy odczuwalne przez większość osób, nieszkodliwe. | ok. 4 800 |
4,9‑5,4 | Wstrząsy odczuwalne przez wszystkich, powodują bardzo niewielkie zniszczenia. | ok. 1 400 |
5,5‑6,1 | Średnie wstrząsy, powodujące mniejsze uszkodzenia budynków. | ok. 500 |
6,2‑6,9 | Duże wstrząsy, powodujące znaczne zniszczenia. | ok. 100 |
7,0‑7,3 | Poważne zniszczenia. | ok. 15 |
7,4‑8,0 | Ogromne zniszczenia. | ok. 4 |
8,1‑8,9 | Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów. | ok. 1 |
większe lub równe 9,0 | Trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy kilometrów kwadratowych. | ok. raz na 20 lat |
Indeks dolny Źródło: Skale i skutki trzęsień ziemi, pgi.gov.pl (dostęp 3.09.2021). Indeks dolny koniecŹródło: Skale i skutki trzęsień ziemi, pgi.gov.pl (dostęp 3.09.2021).
Skutki trzęsień ziemi
Trzęsienie ziemi to bardzo dynamiczne zjawisko, które potrafi dokonać spustoszenia w kilka sekund. Niestety skutki i konsekwencje tego zjawiska mogą być odczuwalne jeszcze przez wiele miesięcy czy lat. Więcej na ten temat znajdziesz w e‑materiale „Negatywne skutki trzęsień ziemi”.
W strefach sejsmicznych najczęściej położone są kraje rozwijające się, w których budownictwo jest zupełnie nieodporne nawet na umiarkowane wstrząsy sejsmiczne, a ukształtowanie terenu sprzyja katastrofom (np. położenie w pobliżu gór grozi wystąpieniem ruchów masowych).
Jednym z najgroźniejszych skutków trzęsienia ziemi są liczne pożary. Taki zespół pożarów objął np. San Francisco po trzęsieniu ziemi w regionie Zatoki San Francisco 18 kwietnia 1906 roku. Trzęsienie ziemi, które 12 stycznia 2010 roku nawiedziło Haiti, poczyniło olbrzymie zniszczenia w centrum stolicy kraju, Port‑au‑Prince. Równie groźne są następstwa trzęsienia ziemi w postaci fali tsunamitsunami.
Słownik
miejsce na powierzchni Ziemi, gdzie fale sejsmiczne z hipocentrum dochodzą najwcześniej i gdzie trzęsienie ziemi jest najsilniejsze
inaczej zwane ogniskiem trzęsienia ziemi; to miejsce uwolnienia się naprężeń w skałach i rozchodzenia się fal sejsmicznych
gwałtowne rozładowanie naprężeń w skorupie ziemskiej połączone z ruchem warstw skalnych