Polecenie 1

Zapoznaj się z definicją obszaru sejsmicznego. Następnie przeczytaj, gdzie występują takie obszary. Jak myślisz, które z nich są położone w Europie?

Zapoznaj się z definicją obszaru sejsmicznego. Następnie dowiedz się, gdzie występują takie obszary. Jak myślisz, które z nich są położone w Europie?

RiW6zDGSZu6oa
(Uzupełnij).

Obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne

Obszar sejsmiczny rozumiany jest jako miejsce występowania częstych i silnych trzęsień ziemitrzęsienie ziemitrzęsień ziemi. Najczęściej występują one na granicach płyt litosfery, znacznie rzadziej wewnątrz płyt tektonicznych. Dodatkowo wyróżnia się obszary pensejsmiczne, gdzie silne trzęsienia występują rzadko, a także asejsmiczne, gdzie trzęsienia ziemi nie zdarzają się nigdy lub bardzo rzadko.

Strefy sejsmiczne na Ziemi

R1A6pnjKJpsds1
Skutki trzęsienia ziemi o sile 6,4 stopni w skali Richtera w Hualian na Tajwanie
Źródło: 國防部軍事新聞通訊社, Government Website Open Information Announcement, mna.gpwb.gov.tw, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.

Obszary sejsmiczne na Ziemi koncentrują się wokół dwóch dużych stref.

Strefa okołopacyficzna („pierścień ognia”) obejmuje zachodnie wybrzeża obu Ameryk od Aleutów po Ziemię Ognistą, Kamczatkę, Japonię, całe Filipiny i znaczną część Indonezji, część Melanezji oraz Nową Zelandię. W tej strefie koncentruje się około 75% wszystkich trzęsień ziemi na świecie.

R93srmPc7STDC1
Rozmieszczenie obszarów sejsmicznych na granicach płyt litosfery
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie E. Jaworska, P. Jaworski, Geografia. Repetytorium, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko-Biała 2012.

Strefa himalajsko‑alpejska obejmuje obszary fałdowań alpejskich od Azorów i Alp, przez Bałkany, półwysep Azji Mniejszej, Kaukaz, cały Iran, Hindukusz, kończąc na Tybecie i Himalajach.

Obszarami sejsmicznymi są również okolice grzbietów oceanicznych rozsiane po oceanach.

Obserwowane rozmieszczenie obszarów sejsmicznych jest powiązane z występowaniem na Ziemi stref subdukcji i stref ryftowych, a także obszarów młodych gór (orogeneza alpejska).

RIXkeWvKYLaUa1
Rozmieszczenie i siła trzęsień ziemi w skali Richtera na świecie w okresie 1900–2017
Źródło: Phoenix7777, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org (zmodyfikowane), licencja: CC BY-SA 4.0.

Rodzaje trzęsień ziemi

Wyróżnia się kilka typów trzęsień ziemi. Ze względu na ich przyczynę wyodrębnić można trzęsienia ziemi:

  • tektoniczne – będące wynikiem przesunięć skał wzdłuż uskoku lub powierzchni subdukcji. Trzęsienia te mogą występować w dużej odległości od strefy granicznej płyt litosfery; stanowią 90% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;

  • wulkaniczne – związane z gwałtownymi erupcjami wulkanów lub zapadaniem się stropów opróżnianych komór magmowych; stanowią ok. 7% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi;

  • zapadliskowe – związane z obszarami krasowymi, na których dochodzi do zawalania się stropów jaskiń lub innych próżni w podłożu. Są to zjawiska lokalne, najczęściej słabo odczuwalne. Stanowią ok. 2% ogółu trzęsień ziemi;

  • antropogeniczne – związane z działalnością człowieka w litosferze (np. tąpnięcia górnicze, naruszenie równowagi sił w skałach na skutek napełnienia zbiornika wodnego ograniczonego tamą); na obszarach gęsto zabudowanych mogą spowodować znaczne szkody materialne, jednak w większości przypadków okazują się niegroźne.

Trzęsienia ziemi możemy podzielić również ze względu na głębokość hipocentrumhipocentrumhipocentrum na:

  • płytkie – do 70 km;

  • średnie – 70‑350 km;

  • głębokie – 350‑700 km.

Trzęsienia ziemi mierzymy w dwóch skalach:

  • Mercallego – dwunastostopniowa skala oparta na stopniu zniszczeń wywołanych trzęsieniem ziemi;

  • Richtera – skala otwarta, której wartości określane są na podstawie amplitudy drgań sejsmicznych.

MAGNITUDA

SKUTKI

ŚREDNIA LICZBA TRZĘSIEŃ ROCZNIE

mniejsze od 2,0

Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani przez sejsmograf.

ok. 2 920 000 (8000 dziennie)

2,0‑3,0

Wstrząsy nieodczuwalne przez człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf.

ok. 800 000

3,5‑4,2

Bardzo małe wstrząsy, odczuwalne tylko przez niektórych ludzi.

ok. 30 000

4,3‑4,8

Wstrząsy odczuwalne przez większość osób, nieszkodliwe.

ok. 4 800

4,9‑5,4

Wstrząsy odczuwalne przez wszystkich, powodują bardzo niewielkie zniszczenia.

ok. 1 400

5,5‑6,1

Średnie wstrząsy, powodujące mniejsze uszkodzenia budynków.

ok. 500

6,2‑6,9

Duże wstrząsy, powodujące znaczne zniszczenia.

ok. 100

7,0‑7,3

Poważne zniszczenia.

ok. 15

7,4‑8,0

Ogromne zniszczenia.

ok. 4

8,1‑8,9

Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów.

ok. 1

większe lub równe 9,0

Trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy kilometrów kwadratowych.

ok. raz na 20 lat

Indeks dolny Źródło: Skale i skutki trzęsień ziemi, pgi.gov.pl (dostęp 3.09.2021). Indeks dolny koniec

Skutki trzęsień ziemi

Trzęsienie ziemi to bardzo dynamiczne zjawisko, które potrafi dokonać spustoszenia w kilka sekund. Niestety skutki i konsekwencje tego zjawiska mogą być odczuwalne jeszcze przez wiele miesięcy czy lat. Więcej na ten temat znajdziesz w e‑materiale „Negatywne skutki trzęsień ziemi”.

W strefach sejsmicznych najczęściej położone są kraje rozwijające się, w których budownictwo jest zupełnie nieodporne nawet na umiarkowane wstrząsy sejsmiczne, a ukształtowanie terenu sprzyja katastrofom (np. położenie w pobliżu gór grozi wystąpieniem ruchów masowych).

Jednym z najgroźniejszych skutków trzęsienia ziemi są liczne pożary. Taki zespół pożarów objął np. San Francisco po trzęsieniu ziemi w regionie Zatoki San Francisco 18 kwietnia 1906 roku. Trzęsienie ziemi, które 12 stycznia 2010 roku nawiedziło Haiti, poczyniło olbrzymie zniszczenia w centrum stolicy kraju, Port‑au‑Prince. Równie groźne są następstwa trzęsienia ziemi w postaci fali tsunamitsunamitsunami.

Słownik

epicentrum
epicentrum

miejsce na powierzchni Ziemi, gdzie fale sejsmiczne z hipocentrum dochodzą najwcześniej i gdzie trzęsienie ziemi jest najsilniejsze

hipocentrum
hipocentrum

inaczej zwane ogniskiem trzęsienia ziemi; to miejsce uwolnienia się naprężeń w skałach i rozchodzenia się fal sejsmicznych

trzęsienie ziemi
trzęsienie ziemi

gwałtowne rozładowanie naprężeń w skorupie ziemskiej połączone z ruchem warstw skalnych

tsunami
tsunami

seria potężnych fal wywołanych podwodnym trzęsieniem ziemi lub wybuchem wulkanu; fale przemieszczają się z prędkością kilkudziesięciu kilometrów na godzinę i osiągają nawet 30 metrów wysokości; tsunami może trwać przez kilka godzin
Indeks dolny Źródło: gov.pl Indeks dolny koniec