Początki życia politycznego

Jesienią 1831 r., po upadku powstania listopadowego, Królestwo Polskie opuściła blisko 50‑tysięczna rzesza Polaków. Znajdowali się wśród nich członkowie rządu, posłowie i senatorowie, sympatycy powstania, a przede wszystkim walczący w nim szeregowcy i oficerowie.

Mikołaj I

Cesarz Imperium Rosyjskiego w latach 1826–1855, król Polski w latach 1825–1831, zdetronizowany przez Sejm Królestwa Polskiego.

Rj9un0nyXLkuR

Ilustracja przedstawiająca postać Mikołaja Pierwszego ubranego w mundur wojskowy. Car jest dojrzałym mężczyzną o owalnej twarzy i niewielkiej łysinie. Ubrany jest w mundur, składający się z białych spodni oraz ciemnej marynarki włożonej w spodnie. Na pagonach, zdobne naramienniki.

Wkrótce dużą część z nich udało się Mikołajowi IMikołaj IMikołajowi I zawrócić – car ogłosił amnestię, czyli darowanie kar, w zamian za przysięgę lojalności. We Francji (i nie tylko) pozostali jedynie ci, których w kraju czekał wyrok śmierci, a ich majątki skonfiskowano. Ci, którym car nigdy nie zapomniał udziału w wojskowym sprzysiężeniu lub rewolucyjnym rządzie, sejmowego aktu detronizacji, rozniecania powstania na Ziemiach Zabranych. Swój pobyt na emigracji traktowali oni jako tymczasowy – jako czas, który muszą wykorzystać na przygotowanie politycznej i zbrojnej walki o niepodległość Polski. Ilustracja poniżej przedstawia polskiego emigranta przyjmowanego we Francji.

R1dZFbq0782jB

Ilustracja przedstawiająca scenę przyjęcia polskiego emigranta we Francji. Ludzie zapraszają go do gospody. Emigrant ma opatrzoną bandażami rękę na temblaku, zawieszonym na chuście założonej na jego szyi. Podpiera się laską. Dzieci pomagają mu iść, gospodarz zdejmuje czapkę, okazując szacunek wojskowemu.

Już w listopadzie 1831 r. powstał w Paryżu Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej, szybko jednak upadł, nie znajdując poparcia wśród polskich emigrantów. Przede wszystkim dlatego, że na jego czele stanął ostatni premier powstańczego rządu – Bonawentura NiemojowskiBonawentura NiemojowskiBonawentura Niemojowski. Tymczasem wśród polskich wychodźców wrzało i rosła potrzeba rozliczeń. Niedługo później dawni działacze Towarzystwa Patriotycznego utworzyli na emigracji Komitet Narodowy Polski (KNP). Na jego czele stanął Joachim LelewelJoachim LelewelJoachim Lelewel, historyk i działacz polityczny – niekwestionowany autorytet wśród sporej liczby emigrantów. Cieszył się sympatią przedstawicieli dawnej opozycji sejmowej i demokratycznych radykałów. Podobnie jak oni krytycznie oceniał dotychczasowe działania polskich elit, a jego wizja przyszłej Polski jako republiki stała się hasłem dużej części emigracyjnego środowiska. Środkiem do realizacji tego celu miała być współpraca z siłami rewolucyjnymi w Europie, zwłaszcza z włoskimi karbonariuszamikarbonariuszekarbonariuszami i rosyjskimi rewolucjonistami. Pod koniec 1832 r. KNP ogłosił odezwę Do Braci Rosjan, wzywając do wspólnej walki z caratem. Zaprotestowała wówczas gromko ambasada rosyjska w Paryżu i główni działacze komitetu dostali nakaz opuszczenia Francji.

Bonawentura Niemojowski

Polski prawnik i polityk, poseł sejmów Królestwa Polskiego i przywódca opozycji sejmowej (tzw. kaliszan), a w czasie powstania listopadowego (1830–1831) ostatni prezes Rządu Narodowego.

R1MWSLtLGqCLB

Ilustracja przedstawiająca portret Bonawentury Niemojowskiego. To dojrzały mężczyzna wysokim czole z zakolami i rzadkimi włosami zaczesanymi do przodu oraz długimi bokobrodami. Mężczyzna ma ostre rysy twarzy, wydatne kości policzkowe i duży, długi nos. Portretowany jest ubrany w płaszcz, spod którego widać marynarkę.

Joachim Lelewel

Polski historyk, poliglota, działacz polityczny i wolnomularz, podczas powstania listopadowego członek Rządu Narodowego Królestwa Polskiego; na emigracji działacz i przywódca Młodej Polski.

RuOIu99nuib8K

Ilustracja przedstawiająca portret Joachima Lelewela. To dojrzały, szczupły mężczyzna z pociągłą twarzą i niewielkim zarostem na brodzie i nad górna wargą. Włosy dłuższe, falujące. Ubrany w surdut, kamizelkę oraz biała koszule i apaszkę tak zwany Fular.

Po opuszczeniu Francji zwolennicy Lelewela nawiązali w Szwajcarii kontakty z włoską organizacją emigracyjną Młode Włochy Giuseppe MazziniegoGiuseppe MazziniGiuseppe Mazziniego. Wkrótce, wiosną 1834 r., działacze emigracyjni z Niemiec, Włoch i Polski powołali Młodą EuropęMłoda EuropaMłodą Europę, wspólną organizację spiskową, w której skład weszła także powołana przez Lelewela Młoda PolskaMłoda PolskaMłoda Polska. Przetrwała cztery lata, a później część jej działaczy przystąpiła do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.

Giuseppe Mazzini

Włoski prawnik i demokrata, walczący razem z Giuseppem Garibaldim na czele powstania mającego na celu zjednoczenie ziem włoskich; wspierał również polski ruch narodowowyzwoleńczy; założyciel organizacji Młode Włochy i Młoda Europa.

RryvekveK0Nsn

Ilustracja przedstawiająca portret Giuseppe Mazziniego. To łysiejący, dojrzały mężczyzna o pociągłej twarzy, z siwą brodą i wąsami oraz wysokim czołem z zakolami. Ubrany cały na czarno. Ciemna marynarka, a pod nią czarny golf.

Pozostający we Francji emigranci – wśród nich m.in. Maurycy Mochnacki (na zdjęciu poniżej) – nie zaprzestali aktywności ani burzliwych dyskusji. Potrzeba wskazania przyczyn klęski powstania i zbudowania strategii na przyszłość doprowadziła do utworzenia dwóch wielkich stronnictw emigracyjnych, które w odmienny sposób podchodziły do tych kluczowych spraw.

R6QCQ3NG7g969Maurycy Mochnacki, działacz rewolucyjny, uczestnik i kronikarz powstania listopadowego, a także świetny publicysta polityczny. W odezwie „Do Polaków bawiących w Paryżu” na prezesie Bonawenturze Niemojowskim nie zostawił suchej nitki. Wcześniej zasłynął przenikliwością, z jaką przewidywał, że powstanie upadnie z powodu braku jasnego planu działania i rzeczywistego wsparcia elit Królestwa Polskiego. Nie pomylił się zbytnio. Poszukaj informacji o jego życiu i działalności w przededniu powstania listopadowego.

Ilustracja przedstawiająca portret młodego mężczyzny. Mężczyzna ma okrągłą, pucułowatą twarz. Ciemne, proste, zaczesane na twarz włosy. Jego oczy są duże i wyraziste. Nos haczykowaty. Mężczyzna ma małe, wąskie usta. Widoczny jest zarost poniżej linii szczęki i bokobrody oraz trójkątny, biały kołnierzyk od koszuli, na którym zawiązany jest fular, rodzaj apaszki.

Towarzystwo Demokratyczne Polskie

Dużą rolę w dziejach polskiej emigracji odegrało Towarzystwo Demokratyczne Polskie (TDP), założone w 1832 r. przez kilku działaczy‑współpracowników Lelewela z Wiktorem HeltmanemWiktor HeltmanWiktorem Heltmanem na czele. Opuścili oni Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej, szukając lepszej formuły dla wyrażenia swoich radykalnych poglądów. Uważali, że powstanie listopadowe upadło z powodu nierozwiązanych problemów społecznych, czyli zaniedbania kwestii chłopskiej. W ciągu kilku lat TDP wyrosło na najpopularniejszą organizację – liczyło blisko 2 tys. działaczy.

Wiktor Heltman

Polski działacz polityczny i publicysta; walczył w powstaniu listopadowym, brał także udział w wydarzeniach Wiosny Ludów na ziemiach galicyjskich.

R1U8WYHwntwaY

Ilustracja przedstawiająca portret Wiktora Heltmana. To dojrzały, łysiejący mężczyzna z wydatnym nosem i półdługimi, ciemnymi włosami, wysokim czołem i z widocznymi dużymi zakolami.

TDP widziało przyszłą Polskę jako demokratyczną republikę z nowatorskim programem społecznym. Jego przywódcy deklarowali walkę o wolność siłami własnymi narodu polskiego, w tym mas chłopskich. Aby je pozyskać, planowali likwidację pańszczyznypańszczyznapańszczyzny i przeprowadzenie uwłaszczeniauwłaszczenieuwłaszczenia. Chcieli odrodzenia Polski w granicach z 1772 r., czyli sprzed pierwszego rozbioru, zorganizowanej na zasadzie federacji zamieszkujących ją narodów. Dopuszczali możliwość współpracy z postępowymi siłami w Rosji.

TDP współpracowało z organizacjami spiskowymi w kraju, tworzącymi się na obszarze Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Jego działacze uczestniczyli także we wszelkich rewolucyjnych zamieszkach w Europie – we Frankfurcie nad Menem, w Szwajcarii czy Sabaudii. Te akcje, tyleż szaleńcze, co całkowicie nieskuteczne, inspirował Giuseppe Mazzini. W ten właśnie sposób polscy działacze szukali nowych metod działania, rozbudowywali ideowe sojusze i nabywali doświadczenia w walce o własne cele polityczne.

R1Hj0NYxMAw9z„Mały Manifest TDP” opublikowany w 1832 stanowił pierwszy program tej największej, emigracyjnej organizacji. Cechował się ostrym radykalizmem i surowo rozliczał dotychczasowe elity Królestwa Polskiego za upadek powstania. Gdy na początku istnienia TDP rozgorzały w nim ostre spory wewnętrzne i od organizacji oddzieliła się grupa lewicowych działaczy, spisano nowy manifest ideowy. Tzw. „Wielki Manifest” uchwalony w 1836 roku w Poitiers stał się głównym aktem politycznym organizacji demokratów, jego ogólnym programem i wytyczną działania.  Zawarta w nim całościowa wizja demokratyzacji Polski oddziaływały przez wiele następnych dziesięcioleci na ideologię zarówno polskich, jak i europejskich organizacji politycznych. A do tego był to kawał świetnej literatury.

Fotografia przedstawiająca fragment programu "Mały manifest". Tytuł na pierwszej stronie brzmi: Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Pod nim drukowany tekst w języku polskim. Na górze kartki widniej owalna pieczęć opatrzona podpisem: Z darów pośmiertnych Aloizego Władysława z Danajowic Strzemboszy. Na dole dopisek ołówkiem odręcznym pismem: [druk] Paryż 1836.

Hotel Lambert

Emigracja miała także swój odłam konserwatywny, którego przywódcą został książę Adam Jerzy CzartoryskiAdam Jerzy CzartoryskiAdam Jerzy Czartoryski. Stronnictwo jego zwolenników przybrało nazwę Hotel Lambert, wywodzącą się od nazwy paryskiej siedziby księcia (na ilustracji poniżej). Zakładali oni, że drogą do odzyskania niepodległości jest szeroko rozbudowana akcja dyplomatyczna, a niezbędną okolicznością – wybuch wojny europejskiej. Ów obóz polityczny dysponował niemałymi środkami finansowymi i zaufaniem emigracyjnej starszyzny wojskowej. Przede wszystkim zaś – co odróżniało go od szukającego „wsparcia ludów” TDP – miał rozległe kontakty wśród europejskich elit politycznych, szczególnie we Francji i Wielkiej Brytanii.

Adam Jerzy Czartoryski

Polski książę, polityk, mecenas sztuki i kultury, w czasie powstania listopadowego prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego (1831); na emigracji założyciel Hotelu Lambert.

RLrTi9JxRe1JS

Fotografia przedstawia portret Adama Jerzego Czartoryskiego. To starszy mężczyzna, na twarzy którego widać liczne zmarszczki. Włosy ma rzadkie, siwe, nieco dłuższe, zaczesane na bok i do tyłu z bokobrodami. Odkryte wysokie czoło z widocznymi zakolami jest całe pokryte zmarszczkami. Ubrany jest w czarny płaszcz.

R13fBM4jLxovKHotel Lambert, czyli położony na wyspie św. Ludwika paryski pałac został zakupiony tanio przez żonę księcia Adama Czartoryskiego, Annę z Sapiehów, w początku lat 40. XIX wieku, Było to możliwe tylko dzięki temu, że ówcześnie była tu jedna z najgorszych dzielnic Paryża. W emigracyjnej siedzibie sztabu politycznego księcia Czartoryskiego mieścił się słynny salon, w którym bywali Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid. Pałac, idealnie wkomponowany w niewielki trójkątny teren, zachwycał pięknym wystrojem aż do początku XXI wieku. Spłonął w nocy z 8 na 9 lipca 2013 roku.

Fotografia przedstawia hotel Lambert, położony na wyspie. Na pierwszym planie widać rzekę, w tle budynek czterokondygnacyjny z przyziemiem, wokół widać drzewa.

Początkowo przedstawiciele stronnictwa skupiali się na przypominaniu brytyjskiej i francuskiej opinii publicznej o konieczności respektowania postanowień kongresu wiedeńskiegokongres wiedeńskikongresu wiedeńskiego w kwestii ziem polskich. Jednak pod wpływem haseł demokratycznych, głoszonych przez TDP, program Hotelu Lambert rozbudowano i unowocześniono. Poszerzono go o postulaty społeczne: zniesienie pańszczyzny i stopniowe uwłaszczenie chłopów. Książę Czartoryski tworzył plany powstania zbrojnego jako głównego sposobu odzyskania niepodległości, przy szerokim wsparciu dyplomatycznym na forum europejskim. Polska miała być monarchią konstytucyjnąmonarchia konstytucyjnamonarchią konstytucyjną, podobnie jak było nią Królestwo Kongresowe, funkcjonujące na ziemiach zaboru rosyjskiego przed powstaniem listopadowym.

R14tZ4jlhE2RM

Ilustracja przedstawia scenę w sali z łukowatymi sklepieniami. Po prawej stronie przy fortepianie siedzi młody mężczyzna, to Fryderyk Chopin. Zaraz przy fortepianie stoi tyłem dziewczynka w białej długiej koszuli chłopackiej, z długimi zaplecionymi w dwa warkocze, jasnymi włosami. Wokół stoją ludzie. Zaraz za siedzącym przy instrumencie stoi gestykulujący młody mężczyzna z jasnymi, bujnymi włosami. Obok niego kilka kobiet. W centralnej części obrazu siwy, starszy mężczyzna, ubrany w długi płaszcz. Za nim także zgormadzeni są ludzie. W tle widać drzewce z wojskowymi sztandarami, halabardników oraz skrzydlate postacie.

Słownik

Słowa kluczowe

Wielka Emigracja, Hotel Lambert, TDP, Towarzystwo Demokratyczne Polskie, ks. Adam Jerzy Czartoryski, Joachim Lelewel, emigranci