Rozwój zarodkowy przebiega w określonych etapach: zapłodnieniezapłodnieniezapłodnienie, bruzdkowanie, gastrulacjagastrulacjagastrulacja (w wyniku której powstają listki zarodkowezarodkowe listkilistki zarodkowe, u większości zwierząt trzy), tworzenie się narządów pierwotnych i organogenezaorganogenezaorganogeneza.

Rozwój zarodkowy człowieka, podobnie jak większości ssaków, przebiega w organizmie matki. Zapłodnienie zachodzi w górnej części jajowodu. Następnie zapłodniona komórka jajowa przechodzi szereg podziałów mitotycznych. Etap ten określany jest jako bruzdkowanie i zaczyna się 30‑36 godzin po zapłodnieniu – zarodek składa się wtedy kolejno z 2, 4, 8, 16 itd. blastomerówblastomeryblastomerów. Przyjmuje formę grudki komórek (morula), która przekształca się w blastocystę. Stadium to ma postać pęcherzyka z zagęszczeniem komórek na jednym biegunie tworzącym tzw. węzeł zarodkowy. Komórki te różnicują się we właściwy zarodek oraz uczestniczą w wytwarzaniu błon płodowych. Komórka jajowa człowieka zawiera małą ilość żółtka (jajo oligolecytalne), które jest rozmieszczone prawie równomiernie (jajo izolecytalne). Bruzdkowanie jest całkowite i równomierne. Powstające blastomery są podobnej wielkości.

Jest to zaawansowane stadium bruzdkowania całkowitego (od 12 do 16 blastomerów), przypominające wyglądem owoc morwy. W stadium moruli może następować fragmentacja zarodka, co prowadzi do poliembrioniipoliembrioniapoliembrionii. Morula poprzedza wytworzenie jamy blastocysty. W wyniku kolejnych podziałów komórki moruli zaczynają się przemieszczać względem siebie i zagęszczać. Powstają wolne przestrzenie, w których gromadzi się płyn i dochodzi do formowania wypełnionej płynem blastocysty.

R1FH46SCDcOjx

Schemat przedstawia morule. Ma ona formę kuli wypełnionej przez mniejsze, również koliste komórki.

R15U90Wlb009i

Zdjęcie przedstawia morulę w powiększeniu mikroskopowym. W jej budowie możemy wyróżnić osłonkę przejrzystą, która otacza kilka mniejszych, kulistych komórek.

Blastocysta jest zbudowana z trofoblastu ograniczającego pierwotną jamę blastocysty i węzła zarodkowego. Pierwotna jama ciała (blastocel) to szczelinowata przestrzeń w zarodku, ograniczona blastodermą i wypełniona płynem wydzielanym przez blastomery. W stadium blastocysty następuje u ssaków łożyskowych implantacja zarodka do ściany macicy.

R19mqjBw5K3lf

Ilustracja przedstawia schematy blastocysty. Węzeł zarodkowy tworzy grupa eliptycznych komórek wewnątrz blastocysty. Znajduje się on na jednym biegunie, natomiast komórki zewnętrzne, czyli komórki trofoblastu, są spłaszczone i tworzą nabłonkową ścianę blastocysty. Jama blastocysty to natomiast przestrzeń pomiędzy trofoblastami a węzłem zarodkowym.

Ilustracja przedstawia schematy blastocysty. Węzeł zarodkowy tworzy grupa eliptycznych komórek wewnątrz blastocysty. Znajduje się on na jednym biegunie, natomiast komórki zewnętrzne, czyli komórki trofoblastu, są spłaszczone i tworzą nabłonkową ścianę blastocysty. Jama blastocysty to natomiast przestrzeń pomiędzy trofoblastami a węzłem zarodkowym.

R1TTi9dKQEJ40

Ilustracja przedstawia blastocystę myszy w powiększeniu. W jej budowie możemy wyróżnić lekko wklęsłą jamę blastocysty, pojedynczy pierścień trofoblastu oraz węzeł zarodkowy, znajdujący się na południowym biegunie struktury.

Trofoblast to zewnętrzna warstwa komórek zarodka (wyodrębniająca się warstwa płaskich komórek, która tworzy ścianę blastocysty). Staje się pierwszą wyspecjalizowaną tkanką. Odgrywa rolę w zagnieżdżeniu zarodka w macicy, tworzeniu łożyska oraz transporcie substancji przez łożysko.

Węzeł zarodkowy (embrioblast) powstaje z blastomerów wewnętrznych. Jest to część blastocysty, z której powstaje właściwy zarodek. Wyodrębnia się z trofoblastu. Na etapie gastrulacji węzeł zarodkowy różnicuje się na epiblast (warstwa komórek położonych peryferycznie) i hipoblast (komórki usytuowane pod epiblastem), które razem tworzą tarczę (tarczkę) zarodkową.

Kiedy zarodek osiąga stadium blastocysty, jest zdolny do zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy (ok. 6 dnia rozwoju zarodkowego). Wówczas w otoczce przejrzystej pojawia się szczelina, przez którą blastocysta może się z niej wydostać. Komórki zarodka wysyłają sygnały białkowe do komórek , co zapoczątkowuje proces implantacji. W trakcie tego procesu trofoblasty wytwarzają kosmki, które wnikają w ścianę macicy, aż dotrą do jej zrębu i utworzą połączenie z matczynymi naczyniami krwionośnymi, zapewniając zarodkowi dopływ substancji odżywczych i tlenu.

W tym czasie węzeł zarodkowy przekształca się w tarczę zarodkową – w niej przebiega gastrulacja i wytwarzają się trzy listki zarodkowe (między 11, a 19 dniem rozwoju zarodkowego). Jednocześnie z implantacją i tworzeniem się narządów pierwotnych, m.in. cewki nerwowej i jelita pierwotnego, powstają błony płodowepłodowe błonybłony płodowe.

Słownik