Początki doktryny chadeckiej

Pierwszym dokumentem, który uznawany jest za skonkretyzowanie założeń doktryny chadeckiej, jest encyklika papieża Leona XIII Rerum Novarum, wydana w 1891 roku.

RmL113LNlpJqH1

Obraz przedstawia mężczyznę, duchownego. Mężczyzna jest starszy i ma siwe włosy, siedzi w fotelu. Ma zmarszczki na twarzy i jest lekko uśmiechnięty, posiada wydatny nos. Ubrany jest w białą sutannę z zawieszonym złotym krzyżem wysadzanym klejnotami. Na ramionach ma czerwoną pelerynę. Na głowie ma biały biret, to piuska.

Leon XIII oparł swoją doktrynę na neotomizmieneotomizmneotomizmie. Interpretował filozofię św. Tomasza z Akwinu, akcentując problematykę jednostki ludzkiej. Stała się ona podstawą tzw. personalizmupersonalizmpersonalizmu chrześcijańskiego. Leon XIII nie akceptował obu najważniejszych i w największym stopniu kształtujących sposób myślenia w XIX wieku doktryn politycznych, czyli liberalizmu i socjalizmu. Doszedł jednak do wniosku, że przemian społecznych nie da się odwrócić. Uznał, że burżuazjaburżuazjaburżuazja pokonała ostatecznie feudałów, że nie ma powrotu do średniowiecznego modelu współpracy i współrządzenia arystokracji i Kościoła. Zauważył również, że liczebny wzrost proletariatuproletariatproletariatu stawia przed Kościołem nowe wyzwania, dla których trzeba znaleźć nowe rozwiązania. Nie było to łatwe dla przedstawicieli Kościoła i dla samego papieża, ale uznał on konieczność pogodzenia się ze zmianami społecznymi. Postanowił zaproponować nowe rozwiązania, które mogłyby zaspokoić potrzeby robotników, równocześnie odciągając ich od poparcia dla socjalistów, którzy propagowali m.in. ateizm jako jedną z form sprzeciwu wobec idei sojuszu państwa i Kościoła. Dlatego w swoich encyklikach, stanowiących podstawę nauki społecznej Kościoła, zaaprobował niektóre rozwiązania liberalizmu. Zaakceptował system parlamentarny, tolerancję religijną i uznał socjalistyczną tezę o istnieniu wielkiego zróżnicowania społeczeństwa w kapitalizmie.

Zgodnie z doktryną liberalną uznał za słuszną zasadę ograniczonej interwencji państwa w gospodarkę. Głosił konieczność wzmocnienia szacunku państwa dla Kościoła, przypominając „boskie pochodzenie władzy”. Równocześnie potępił ideę rozdziału państwa od Kościoła. Uważał, że własność wspólna jest szkodliwa dla robotnika, zagraża rodzinie, że jej wprowadzenie grozi rozstrojem społecznym. Równocześnie przyznawał robotnikom prawo do tworzenia organizacji zawodowych działających na zasadzie średniowiecznych gildii i cechów. Uważał, że w ten sposób powinna być realizowana zasada solidaryzmu społecznego, definiująca społeczeństwo jako organizm. Każdy powinien w nim działać na rzecz realizacji własnych planów, opierając się na własności prywatnej, równocześnie współpracując z innymi klasami społecznymi. W ten sposób Leon XIII odrzucał marksistowską ideę walki klas. Dostrzegł również obszary życia społecznego, w które mogło ingerować państwo. Uważał, że państwo ma prawo do ochrony zagrożonej własności prywatnej, materialnych warunków pracy robotników, zwłaszcza kobiet i dzieci, i współdecydowania o wysokości płacy robotniczej.

W swojej encyklice Rerum Novarum zaproponował „sprawiedliwą płacę rodzinną”. Miała ona gwarantować robotnikom utrzymanie żony i dzieci oraz dawać możliwość gromadzenia drobnych oszczędności, co umożliwiłoby im dojście do majątku prywatnego. Równocześnie Leon XIII zwracał się przeciwko radykalnej rewolucji społecznej, odwołując się do idei marności życia ziemskiego i rozbudzając nadzieję na życie wieczne. Odwoływał się do solidaryzmu społecznego, dlatego zwolennicy socjalistycznego reformizmu obwołali go „papieżem robotników”.

Dalsze losy doktryny

Kolejnymi papieżami, którzy kontynuowali i rozszerzali doktrynę Leona XIII, byli Benedykt XV i Pius XI.

RHvrl1PTOAm3k1

Obraz przedstawia mężczyznę, duchownego. Mężczyzna jest w średnim wieku, na nosie ma okulary w cienkich oprawkach. Ma krótkie, czarne włosy, pociągłą twarz z głębokimi zmarszczkami, wydatnym nosem oraz lekko zarysowanym zarostem. Ubrany jest w czerwoną sutannę, na głowie ma biały biret. Na ramionach ma szarfę czerwonego koloru, na której wyszyte są złotą nitką liczne rzymskokatolickie emblematy.

Benedykt XV uważał przemiany burżuazyjno‑demokratyczne za pożądane i nie widział przeszkód we współpracy między partiami chrześcijańsko‑demokratycznymi i socjalistycznymi. Wyraził zgodę na uczestnictwo włoskich katolików w organizacjach politycznych i na tworzenie katolickich ugrupowań partyjnych. Podobnie jak Leon XIII, był przeciwnikiem przemian rewolucyjnych, dlatego głosił, że najlepszym sposobem uniknięcia rewolucji jest pogłębianie procesów demokratyzacyjnych drogą parlamentarną.

R1Ld8Pakd6EFz1

Na zdjęciu mężczyzna w średnim wieku. Ubrany jest w białą sutannę, na nosie ma okulary w małych, okrągłych oprawkach. Ma owalną twarz i krótkie włosy. Siedzi w fotelu. Na piersi ma duży, ozdobny krzyż, to pektorał.

Kontynuatorem myśli Benedykta XV był papież Pius XI. Jego poglądy można uznać za kontrowersyjne, ponieważ był jednoznacznym przeciwnikiem komunizmu i socjalizmu, zawierał kompromisy z włoskimi faszystami, choć w jednej ze swoich encyklik potępił niektóre hasła tego ruchu. Był twórcą Akcji Katolickiej, organizacji katolików świeckich. Jego celem było podporządkowanie Kościołowi niektórych sfer życia społecznego, w tym prawa rodzinnego. Jednocześnie akceptował kapitalizm i jego zasady własności prywatnej rozdzielanej w miarę sprawiedliwie między burżuazję i proletariat. Był zwolennikiem przekształcenia walki klas w spór mający na celu dążenie do sprawiedliwości społecznejsprawiedliwość społecznasprawiedliwości społecznej. W sporze tym rozjemcą miało być kapitalistyczne państwo, wspomagane przez związki zawodowe.

RwI0VoCqayWG51

Na zdjęciu mężczyzna w średnim wieku. Ubrany jest w białą sutannę, na nosie ma okulary w okrągłych oprawkach. Ma bardzo krótkie, siwe włosy, pociągłą twarz ze zmarszczkami, ciemnymi oczami i lekko zarysowanym zarostem. Siedzi w fotelu. Na ramionach ma czerwoną pelerynę, a na głowie biały biret.

Podobną linię, jeśli chodzi o spojrzenie na stosunki między obywatelem a państwem, prezentował papież Pius XII. Przede wszystkim głosił konieczność obrony cywilizacji chrześcijańskiej przed liberalizmem, marksizmem, absolutyzmem państwowym i dyktaturą państwową. Przemawiał również w obronie godności człowieka i wzywał do zjednoczenia Europy. Podobnie jak Pius XI, podkreślał zasadę subsydiarnego charakteru państwa w zakresie organizowania produkcji. Uważał, że państwo powinno ograniczyć działania interwencjonistyczne w sferze gospodarki i należy zostawić tę sferę burżuazji, organizacjom związkowym i rodzinom. Równocześnie krytykował zarówno nadmierne kumulowanie własności, jak i zbyt daleko idące tworzenie spółdzielni i przejmowanie własności przez państwo.

Podsumowanie

W ten sposób kolejni papieże stworzyli spójną doktrynę, humanitarną i powszechną. Idee społeczne chrześcijańskiej demokracji oparte są na założeniach chrześcijaństwa. Jednak w przeciwieństwie do dogmatów religijnych nauka społeczna Kościoła zmienia się zależnie od sytuacji w realnym świecie. Jej integralny charakter przejawia się w spójności wewnętrznej oraz zdolności asymilowania dla własnych potrzeb osiągnięć naukowych i akceptowalnych dla Kościoła treści innych doktryn politycznych. Dla zrozumienia doktryny chrześcijańsko‑demokratycznej trzeba pamiętać o wierze w podporządkowanie życia doczesnego życiu wiecznemu. Jej humanitaryzm przejawia się w personalizmie, czyli podkreśleniu naczelnej wartości człowieka w jego wymiarze doczesnym, fizycznym i duchowym. Solidaryzm społeczny, który głoszą zwolennicy tej doktryny, nakłada na społeczeństwo obowiązek umożliwienia jednostce zaspokojenia wszystkich tych potrzeb. Powszechność doktryny przejawią się w tym, że każdy człowiek może przyjąć i realizować jej założenia.

Słownik