Kryzys imperium Habsburgów. Wojna o sukcesję austriacką

RTNciVd8k9Kkb1

Ilustracja przedstawia starszą kobietę z siwymi włosami utrefionymi w drobne loczki po bokach głowy. Na włosach kobieta ma założony diadem z drogocenny kamieniem w centralnej części, nad czołem oraz dużym elementem zdobionym po boku głowy. W uszach wiszą ciężkie brylantowe kolczyki. Twarz kobiety jest okrągła, otyła, pucułowata, ma drugi podbródek. Ubrana jest w długą, powłóczystą, szarą suknię w dużym dekoltem wykończonym haftowaniem. Rękawy także wykończone są kilkuwarstwowymi haftowanymi warstwami. Na szyi zdobny, haftowany szal. Prawa dłoń spoczywa na główce berła, którym kobieta podpiera rękę na stole, obok leży korona. Na ramionach złoty płaszcz, podszyty od spodu czerwonym suknem. Kobieta zasiada na bogato zdobionym tronie, który ma rzeźbiony zagłówek oparcia.

Pretensje do tronu cesarskiego zgłosił elektor bawarski Karol Albrecht Wittelsbach, popierany przez Francję. Z kolei król Prus Fryderyk II Hohenzollern, który dopiero co objął władzę po śmierci swego ojca Fryderyka Wilhelma I, uzależnił zgodę na koronację Marii Teresy i jej męża, księcia Lotaryngii Franciszka, od terytorialnej rekompensaty w postaci Śląska. Gdy jego wojska, nie czekając na odpowiedź, wkroczyły do tej prowincjiprowincjaprowincji, Habsburżanka wypowiedziała Fryderykowi wojnę, którą jednak przegrała. W 1742 r. Śląsk znalazł się w rękach pruskich i już w nich pozostał, gdyż podobnym wynikiem zakończyły się kolejne walki, toczone w latach 1744–1745. Na polach bitewnych dwóch wojen śląskich narodziło się nowe europejskie mocarstwo - Królestwo Prus.

Sukcesy Fryderyka II ośmieliły innych wrogów Habsburgów. Jedynie dzięki lojalności węgierskich poddanych i poparciu dyplomacji angielskiej Marii Teresie udało się obronić pozycję rodu. W 1748 r. strony zawierające pokój w Akwizgranie uznały tytuł cesarski używany od trzech lat przez jej męża Franciszka z dynastii lotaryńskiej. Uczyniły to za cenę zrzeczenia się przez Austrię Śląska i oddania części posiadłości w Italii Burbonom hiszpańskim. Największe korzyści odniosły Prusy oraz Anglia, która zdołała przywrócić równowagę sił na kontynencie, choć nie obyło się to bez wysiłku zbrojnego. Anglia wzięła udział w wojnie sukcesyjnej austriackiej. Wspólnie z Austriakami walczyła w Niderlandach przeciw Francuzom, a w 1746 r. a wojska szkocko‑francuskie zagroziły Londynowi. Elementem konfliktu były również wojny w koloniach (np. w Indiach czy Ameryce Północnej).

Wojna siedmioletnia

W połowie XVIII w. nastąpiło w Europie odwrócenie przymierzy: Wielka Brytania, popierająca wcześniej Austrię, zawiązała sojusz z Prusami. Francja, oburzona „pruskim wiarołomstwem”, połączyła się sojuszem z dwiema nienawidzącymi Fryderyka II cesarzowymi: austriacką Marią Teresą i rosyjską Elżbietą. Porozumienie francusko‑habsburskie zakończyło trwającą dwa i pół wieku walkę o dominację w Europie i otwierało zupełnie nową sytuację polityczną. Bezpośrednim impulsem do rozpoczęcia nowej wojny stał się konflikt angielsko‑francuski w Kanadzie, który przeniósł się na grunt europejski i zyskał miano wojny siedmioletniej lub III wojny śląskiej, gdyż jednym z jej głównych powodów było niepogodzenie się Austrii ze stratą bogatej prowincjiprowincjaprowincji na rzecz Prus.

RGXTw6sw4SQoq

Ilustracja przedstawia żołnierzy jazdy konnej stojących na odkrytym, pustym terenie pokrytym kępkami trawy. Na czele, na białym koniu starszy mężczyzna w oficerskim mundurze. Za nim kilku innych żołnierzy na gniadych koniach. Wszyscy mają podobne nakrycia głowy, czapki o trójkątnym kształcie rogala, z wywiniętym do góry szerokim rondem i podniesionymi nieco dwoma rogami. Każdy ma miecz przy pasie i tarczę z emblematem.

Rai5SCx11swpQ

Ilustracja przedstawia żołnierzy wyposażonych w sztucery, próbujących przedostać się na drugą stronę muru. Mężczyźni w mundurach składających się z wąskich spodni w kolorze piaskowym, czarnych marynarek oraz dwóch białych pasów założonych na krzyż na ramionach, skrzyżowanych na piersiach i wysokich, trójkątnych czapek, w kształcie stożków z niewielkim pomponem na czubku, starają się przedrzeć przez wyrwę w murze. Część pada trafiona pociskami, inni prą do ataku, pomimo faktu, że pod ich nogami leżą ciała ich kolegów.

Rpx8Kv6RyXVYN

Ilustracja przedstawia scenę bitwy widzianą z lotu ptaka. Oddziały jazdy konnej atakują zjeżdżając ze wzniesienia w dół w dolinę, w  której stoją zwarte szeregi konnych żołnierzy nieprzyjaciela. Aż po horyzont widać uformowane formacje wojskowe. W oddali widać wielki pożar palącej się osady, miasta. Krajobraz zimowy, na ziemi leży śnieg.

R1SUAGrwVoVSZ

Ilustracja przedstawia żołnierzy konnych i pieszych stojących na brzegu morza. Na ziemi leży śnieg, ludzie zgromadzeni są przy pozostałościach domostwa. Niektórzy żołnierze kulbaczą konie, inni je rozsiodłują. Na horyzoncie zabudowania zamkowe z górującą wieżyczką.

RPhTYc22fDjul1

Ilustracja przedstawia scenę batalistyczną walki wojsk jazdy konnej i piechoty. Kłębowisko ludzi, zwierząt, ciągniętych przez konie ciężkich dział armatnich. W tle pożar i kłęby dymu wzbijające się w niebo.

W 1756 r. Fryderyk II zaatakował Saksonię, lecz odniósłszy zwycięstwo, znalazł się sam wobec potężnej koalicjikoalicjakoalicji (Anglicy zaangażowani byli przeciw Francuzom poza Europą). Tylko dzięki swym talentom dowódczym i znakomitemu wyszkoleniu armii zdołał on pokonać Francuzów i długo powstrzymywał napór wojsk austriackich i rosyjskich. Kiedy jednak w 1759 r. zadały mu one ciężką klęskę pod Kunersdorfem (dziś Kunowice), dwa lata później zaś Rosjanie zajęli Kołobrzeg, a Austriacy Świdnicę, Prusom zaczęła grozić zupełna klęska. Uratował je, jak później mówiono, „cud domu brandenburskiego”, czyli śmierć ostatniej z Romanowów, Elżbiety, w styczniu 1762 r. Jej ekscentryczny następca cesarz Piotr III podziwiał Fryderyka i zaoferował mu pokój, wobec czego osamotniona Austria także musiała wycofać się z wojny. Traktat podpisany w 1763 r. w Hubertusburgu utrzymał ustalony 15 lat wcześniej przebieg granicy austriacko‑pruskiej. Mimo tej niemal przegranej wojny utrwaliło się więc panowanie Hohenzollernów na Śląsku oraz potwierdziła mocarstwowa pozycja Prus. Natomiast brytyjsko‑francuski pokój paryski doprowadził do ważnych zmian w koloniach: Anglia opanowała całą Kanadę i część Luizjany oraz zlikwidowała wpływy francuskiej konkurencji w Indiach, otrzymała również od Hiszpanii Florydę.

Wojskowość w XVIII w.

W XVIII w. sposób prowadzenia wojny nie ulegał tak rewolucyjnym zmianom, jak w poprzednim stuleciu, lecz rozwijał się w zgodzie z zarysowanymi wówczas tendencjami.

RjEPhCkkpMIbG1

Ilustracja przedstawia trzech żołnierzy w mundurach składających sie z granatowych marynarek, przedłużanych z tyłu, piaskowych bluz i spodni, butów, na które założone są białe ochraniacze zapinane na guzki, sięgające kolan. Żołnierz na pierwszym planie ma na głowie wysoką czapkę składającą się z dwóch trójkątów oraz szeroki pas przewieszony na skos przez ramię. Dwóch pozostałych żołnierzy ma czapki w formie niskich kapeluszy z wywiniętym do góry, szerokim rondem.

Liczebność armii stałych mocarstw europejskich w okresie pokoju przekraczała 100 tys. (niekiedy nawet dwukrotnie). Uważano, że stan osobowy wojska powinien się równać 1 proc. ludności państwa (w Prusach sięgał 3 proc.), więc ze względu na koszty nie mogło już ono składać się tylko z żołnierzy zaciężnych. Jego trzon stanowili rekrucirekrutrekruci, wywodzący się z chłopstwa. Na potrzeby poboru kraj dzielono na regiony rekrutacyjne, do armii wcielano jednak nie całe roczniki, lecz tylko określoną liczbę osób, konieczną do uzupełnienia stanu. Służba wojskowa była z reguły dożywotnia.

Utrzymanie wielkich armii wymagało rozbudowy magazynów i regularnego zaopatrzenia, o co miało dbać kwatermistrzostwo. Żołnierze, rzadziej odtąd zmuszani do rabunku, przestali być postrzegani jako wyrzutki społeczeństwa. Zwalczanie grabieży wiązało się także z dążeniem do zaostrzenia dyscypliny. Zgodnie z zasadami taktyki linearnejtaktyka linearnataktyki linearnej wojsko szykowano do bitwy w płytkich szeregach, a starcia bitewne polegały przede wszystkim na wzajemnym ostrzale z armat i muszkietów. W tej sytuacji utrzymanie szeregu było możliwe tylko dzięki żelaznej dyscyplinie, a właściwie – zaszczepieniu żołnierzom strachu przed oficerami i podoficerami.

R1Ow3Fxn2mJQJ

Ilustracja przedstawia czterech mężczyzn uzbrojonych w muszkiety i szable, ubranych w mundury składające się z białych spodni, długich, granatowych marynarek z czerwonym wykończeniem i kapeluszy z szerokim wywiniętym do góry rondem. Żołnierze idą do ataku na czele zastępów wojska, którego nie widać na ilustracji, bo zasłaniają ich kłęby dymu bądź kurzu. Jeden z mężczyzn upada do tyłu, prawdopodobnie trafiony pociskiem, kolejny leży martwy u stóp dwóch pozostałych na polu bitwy.

Słownik

Słowa kluczowe

Maria Teresa, Fryderyk II Hohenzollern, pokój w Akwizgranie, wojna siedmioletnia, monarchia Habsburgów, Europa w dobie oświecenia, oświecenie w Europie

Bibliografia

Europa i świat w epoce oświeconego absolutyzmu, red. J. Staszewski, Warszawa 1991.

S. Grodziski, Habsburgowie. Dzieje dynastii, Wrocław 1998.

H. Wereszycki, Historia Austrii, Wrocław 1986.