Przeczytaj

bg‑azure

Nawadnianie a zdrowie

Jednym z najważniejszych składników organizmu jest woda. Przeciętnie w ciele dorosłego człowieka woda to około 60% masy ciała. Jej obecność jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

R1HTXTtcL3fw81
Schemat. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: wpływ wody na organizm człowieka
      • Elementy należące do kategorii wpływ wody na organizm człowieka
    • Nazwa kategorii: regulowanie temperatury ciała
    • Nazwa kategorii: transport składników odżywczych i produktów przemiany materii
    • Nazwa kategorii: możliwość zachodzenia reakcji biochemicznych w organizmie
    • Nazwa kategorii: prawidłowy przebieg trawienia i wykorzystanie pokarmu
    • Nazwa kategorii: ochrona mózgu, gałek ocznych i rdzenia kręgowego
    • Nazwa kategorii: ochrona płodu u kobiet ciężarnych
    • Nazwa kategorii: prawidłowe funkcjonowanie stawów
      • Koniec elementów należących do kategorii wpływ wody na organizm człowieka

    • wpływ wody na organizm człowieka
      • regulowanie temperatury ciała
      • transport składników odżywczych i produktów przemiany materii
      • możliwość zachodzenia reakcji biochemicznych w organizmie
      • prawidłowy przebieg trawienia i wykorzystanie pokarmu
      • ochrona mózgu, gałek ocznych i rdzenia kręgowego
      • ochrona płodu u kobiet ciężarnych
      • prawidłowe funkcjonowanie stawów
bg‑azure

Zapotrzebowanie dobowe na płyny

Przeciętna zalecana dla kobiet ilość płynów wynosi 2 litry na dobę, natomiast dla mężczyzn 2,5 litra. Należy podkreślić, że na tę wartość składa się woda zawarta w napojach oraz spożywanym pożywieniu. Zapotrzebowanie na płyny może ulegać zmianie. Mają na to wpływ czynniki, takie jak: wiek, płeć, aktywność fizyczna, masa ciała, jak i również czynniki zewnętrzne.

RCM0iZLZAiou11
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: czynniki wpływające na dobowe zapotrzebowanie na płynyElementy należące do kategorii czynniki wpływające na dobowe zapotrzebowanie na płynyNazwa kategorii: wiekNazwa kategorii: płećNazwa kategorii: aktywność fizycznaNazwa kategorii: masa ciałaNazwa kategorii: czynniki zewnętrzne: temperatura otoczenia i wilgotność powietrzaKoniec elementów należących do kategorii czynniki wpływające na dobowe zapotrzebowanie na płyny

    • czynniki wpływające na dobowe zapotrzebowanie na płyny
      • wiek
      • płeć
      • aktywność fizyczna
      • masa ciała
      • czynniki zewnętrzne: temperatura otoczenia i wilgotność powietrza
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Procentowa zawartość wody w produktach spożywczych

  • Napoje, soki, mleko, herbata, kawa – około 80‑90%.

  • Świeże owoce, warzywa liściaste i kapustne – 75‑96%.

  • Warzywa okopowe – np. marchew, pietruszka, seler – 65 -75%.

  • Mięso, drób, ryby, jaja, sery – 40‑65%.

  • Pieczywo, ciasta – 25‑36%.

  • Suche nasiona roślin strączkowych – np. fasola, groch, soja, soczewica – 9‑15%.

Ćwiczenie 1

Znajdź pary obrazków przedstawiających produkty spożywcze i zawartość w nich wody.

R1N56DUZzPfNF
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
RF0d4YDheNhgm
woda Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96% soki Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96% kapusta Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96% warzywa okopowe Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96% ryby Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96% pieczywo Możliwe odpowiedzi: 1. 65-75%, 2. 25-36%, 3. 40-65%, 4. około 100%, 5. około 80-90%, 6. 75-96%

Połącz w pary produkty spożywcze i zawartość w nich wody.

75-96%, 25-36%, 65-75%, około 100%, 40-65%, około 80-90%

woda  
soki  
kapusta  
warzywa okopowe  
ryby  
pieczywo  
bg‑azure

Czym są napoje funkcjonalne?

RQfX28h8nCQX11
Schemat. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Napoje
      • Elementy należące do kategorii Napoje
    • Nazwa kategorii: Alkoholowe
    • Nazwa kategorii: Bezalkoholowe
        • Elementy należące do kategorii Bezalkoholowe
      • Nazwa kategorii: Zimne
          • Elementy należące do kategorii Zimne
        • Nazwa kategorii: Gazowane
            • Elementy należące do kategorii Gazowane
          • Nazwa kategorii: Wody stołowe
          • Nazwa kategorii: Napoje owocowe
          • Nazwa kategorii: Lemoniady
          • Nazwa kategorii: Toniki
            • Koniec elementów należących do kategorii Gazowane
        • Nazwa kategorii: Niegazowane
            • Elementy należące do kategorii Niegazowane
          • Nazwa kategorii: Napoje funkcjonalne
              • Elementy należące do kategorii Napoje funkcjonalne
            • Nazwa kategorii: Energetyczne
            • Nazwa kategorii: Izotoniczne
            • Nazwa kategorii: Redukujące
            • Nazwa kategorii: Regenerujące
              • Koniec elementów należących do kategorii Napoje funkcjonalne
          • Nazwa kategorii: Wody mineralne
          • Nazwa kategorii: Soki owocowe pasteryzowane
          • Nazwa kategorii: Soki warzywne pasteryzowane
          • Nazwa kategorii: Soki świeżo wyciskane
          • Nazwa kategorii: Napoje owocowe i warzywne
          • Nazwa kategorii: Nektary
          • Nazwa kategorii: Koncentraty napojów
          • Nazwa kategorii: Mleko i napoje mleczne
          • Nazwa kategorii: Napoje ziołowe
            • Koniec elementów należących do kategorii Niegazowane
          Koniec elementów należących do kategorii Zimne
      • Nazwa kategorii: Gorące
          • Elementy należące do kategorii Gorące
        • Nazwa kategorii: Kawa
        • Nazwa kategorii: Herbata
        • Nazwa kategorii: Kakao
        • Nazwa kategorii: Czekolada
          • Koniec elementów należących do kategorii Gorące
        Koniec elementów należących do kategorii Bezalkoholowe
      Koniec elementów należących do kategorii Napoje

    • Napoje
      • Alkoholowe
      • Bezalkoholowe
        • Zimne
          • Gazowane
            • Wody stołowe
            • Napoje owocowe
            • Lemoniady
            • Toniki
          • Niegazowane
            • Napoje funkcjonalne
              • Energetyczne
              • Izotoniczne
              • Redukujące
              • Regenerujące
            • Wody mineralne
            • Soki owocowe pasteryzowane
            • Soki warzywne pasteryzowane
            • Soki świeżo wyciskane
            • Napoje owocowe i warzywne
            • Nektary
            • Koncentraty napojów
            • Mleko i napoje mleczne
            • Napoje ziołowe
        • Gorące
          • Kawa
          • Herbata
          • Kakao
          • Czekolada

Napoje funkcjonalne zawierają składniki, które, oprócz nawodnienia, pozwalają na uzyskanie dodatkowych korzyści. W zależności od przeznaczenia, wyróżnia się napoje:

  • energetyzujące: przeznaczone dla sportowców, zwiększają wydajność organizmu, zdolność koncentracji, szybkość reakcji, polepszają samopoczucie;

  • izotoniczne: przeznaczone dla osób obciążonych znacznym wysiłkiem fizycznym, umożliwiają wyrównanie niedoborów wody i elektrolitów;

  • redukujące: przeznaczone do odchudzania i poprawy wydolności ogólnej;

  • regeneracyjne: uzupełniające witaminy i składniki mineralne.

Ich skład został opracowany w celu osiągnięcia zamierzonego efektu metabolicznego. Napoje funkcjonalne mają za zadanie np.:

  • wspomagać odchudzanie;

  • regenerować organizm, np. po wysiłku fizycznym lub intelektualnym;

  • wspomagać aktywność;

  • przyspieszać rozwój mięśni.

Są one szeroko rozpowszechnione szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych:

  • krajach Europy Zachodniej;

  • Japonii;

  • USA.

Napoje funkcjonalne najlepiej spożywać sporadycznie, tylko w razie rzeczywistej potrzeby. Zbyt częste spożycie może skutkować np. nadpobudliwością, kłopotami z koncentracją i zasypianiem.

bg‑azure

Napoje izotoniczne

Napój izotoniczny jest to płyn o takim samym stężeniu substancji osmotycznie czynnych (osmolalnościosmolalnośćosmolalności), jak płyny ustrojowe organizmu. Zawiera:

  • wodę;

  • niezbędne minerały i węglowodany;

  • czasem również witaminy.

R1dmcIzE4oGch
Zdjęcie przedstawia dwie plastikowe butelki z napojami. Jeden napój jest niebieski, drugi czerwony. Leżą na drewnianej deskach.
Izotoniki bardzo szybko i skutecznie nawadniają organizm. Zapewniają utrzymanie odpowiednich stężeń składników mineralnych i węglowodanów w ciele.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
bg‑gray1

Kiedy stosować napoje izotoniczne?

Rodzaj wysiłku fizycznego

Czas trwania wysiłku

Zapotrzebowanie

Rodzaj napojów

aerobik, pływanie, bieg

do 1 godziny

uzupełnienie płynów

woda, herbata, rozcieńczony sok

piłka nożna, biegi na dłuższe dystanse

od 1 do 3 godzin

uzupełnienie wody i węglowodanów

napoje izotoniczne

maraton

ponad 3 godziny

uzupełnienie wody, węglowodanów i elektrolitów (szczególnie jonów sodu)

napoje izotoniczne

bg‑gray1

Skład napojów izotonicznych

R8r5Kvg0ReiWH
Woda H2O Utrata ilości wody odpowiadającej 5% masy ciała – wówczas wydolność organizmu spada o 30%. Utrata ilości wody odpowiadającej 5% masy ciała – wówczas wydolność organizmu spada o 30%., Jony sodu Na+ opis WCAG Znaczenie w organizmie: wypijana woda zostaje efektywnie wchłonięta; utrzymanie równowagi elektrolitów; utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała., Jony potasu K+ Znaczenie w organizmie: prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego., Jony magnezu Mg2+ Znaczenie w organizmie: prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego., Jony wapnia Ca2+ Znaczenie w organizmie: prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego., Węglowodany Znaczenie w organizmie: źródło energii, zwiększenie zdolności organizmu do większego wysiłku, w połączeniu z kationami sodu zwiększają wchłanianie wody.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Podsumowanie

R217N4TTAkQDA
Zdjęcie przedstawia mężczyzn biegnących po plaży. Mają na sobie czepki, okulary do pływania, kombinezony z pianki.
Stosowanie izotoników przydatne jest wówczas, gdy konieczna jest zwiększona wydajność organizmu.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Napoje izotoniczneroztwór izotonicznyNapoje izotoniczne są rodzajem napojów funkcjonalnych. Powinny być stosowane w sytuacji zwiększonego wysiłku fizycznego, który trwa dłużej niż jedną godzinę. Pozwalają na uzupełnienie zarówno wody, jak i węglowodanów oraz elektrolitów. Prawidłowe nawodnienie organizmu i uzupełnianie wymienionych związków chemicznych ma znaczenie, jeśli chodzi o:

  • wydajność fizyczną organizmu;

  • temperaturę ciała;

  • funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego.

Dlatego tak ważne jest uzupełnianie płynów. Natomiast nadużywanie izotoników może powodować przybieranie na wadze mimo wysiłku fizycznego. Ważny jest również sposób przyjmowania napojów. W czasie wysiłku należy pić powoli, małymi łykami. Płyn powinien być lekko schłodzony, ponieważ ciepłe napoje dłużej zalegają w żołądku.

Słownik

ciśnienie osmotyczne
ciśnienie osmotyczne

wartość ciśnienia wywieranego na półprzepuszczalną membranę, która oddziela dwie ciecze przez te ciecze; powstaje w wyniku różnicy stężeń związków chemicznych lub jonów po obu stronach membrany; ciecze dążą do ich wyrównania

osmolalność
osmolalność

liczba moli substancji czynnych osmotycznie, rozpuszczonych w jednym kilogramie rozpuszczalnika, np. wody; osmolalność wszystkich płynów ustrojowych organizmu w stanie fizjologicznym jest jednakowa, wynosi około 295 mOsm na kilogram wody

osmolarność
osmolarność

liczba moli substancji osmotycznie czynnych w 1 litrze roztworu

osmoza
osmoza

zjawisko, które polega na samorzutnym przechodzeniu cząsteczek rozpuszczalnika przez błonę półprzepuszczalną, oddzielającą rozpuszczalnik od roztworu

roztwór izotoniczny
roztwór izotoniczny

roztwór, który pozostaje w osmotycznej równowadze dynamicznej z innym roztworem przez błonę półprzepuszczalną; roztwór wykazuje tę cechę, jeśli ma identyczne sumaryczne stężenie molowe wszystkich indywiduów chemicznych niezdolnych do przechodzenia przez błonę półprzepuszczalną

Bibliografia

Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2019, wyd. 4.

Scientific Opinion on Dietary Reference Values for water, „EFSA Journal” 2010, t. 8, nr 3, s. 1459.

Chojnacka A., Roztwory buforowe, online: https://chemiamedyczna.wum.edu.pl/sites/chemiamedyczna.wum.edu.pl/files/bufory.pdf (dostęp: 26.07.2021).

Gorobika A., Sporządzanie i podawanie napojów zimnych oraz gorących 512[02].Z2.08, Radom 2007, online: http://zskamien.com/kucharz_512.pdf dostęp: 26.07.2021.

Jarosza M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy Żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, online: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf (dostęp: 26.07.2021).

Typrowicz J., Napoje alkoholowe i bezalkoholowe w gastronomii hotelowej, Przemyśl 2006, online: http://www.zsgips.stecu.pl/serwer/typrowicz/dok3.pdf (dostęp: 26.07.2021).

Wprowadzenie
Film edukacyjny