Źródła danych demograficznych

Wyróżnia się trzy podstawowe typy źródeł danych demograficznych:

Źródła te różnią się kompletnością danych, systematycznością ich gromadzenia i zakresem wiedzy o mechanizmie prowadzącym do wystąpienia zaistniałej sytuacji, a przede wszystkim zakresem przekształcania zachowań demograficznych w zdarzenia.

Bieżąca ewidencja ludności

W przypadku bieżącej ewidencji ludności podstawą informacji są zdarzenia indywidualne zgłaszane i rejestrowane w urzędach stanu cywilnego – USC (urodzenia, zgony, zawarcie małżeństwa, rozwody, separacje) lub biurach ewidencji ludności (wymeldowania z dotychczasowego miejsca pobytu i zameldowania w nowych miejscach). W tym przypadku z uwagi na ustawowo zdefiniowane wymagania szczegółowe (np. niemożność dokonania pochówku w przypadku niezgłoszenia zgonu do USC) mamy do czynienia z pełną i systematyczną informacją o zmianach zachodzących w życiu jednostek.

Niekompletność danych ma miejsce jedynie wtedy, gdy jednostki nie dopełnią ustawowego obowiązku wskutek zaniedbania (często dotyczy to wymeldowania i zameldowania) lub jawnego nieprzestrzegania prawa (np. przestępstwa, wynajmowanie mieszkania „na czarno”).

Spis powszechny

Z kolei spis powszechny jest źródłem danych kompletnych, lecz dokonywany jest jako swoiste „zdjęcie migawkowe” wykonywane co jakiś czas – zgodnie z zaleceniami ONZ co 10 lat w okolicach roku kończącego się na 0. W przypadku spisu zakres zbieranych informacji jest zdecydowanie szerszy w porównaniu z bieżącą ewidencją ludności, a wszelkie informacje pozyskiwane są od ludności.

Cechami spisów są bowiem:

RBFWVc22pFoPG1

Ilustracja przedstawia dokument. Treść dokumentu: Zaświadczenie. Główny Urząd Statystyczny niniejszym zaświadcza, że pan Grabowski Tadeusz za pracę swą przy pierwszym powszechnym spisie ludności Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 30 września 1921 roku, pełnioną w powiecie wągrowieckim, otrzymał w dowód podzięki i uznania odznakę pamiątkową „za ofiarną pracę”.

Spis dostarcza przede wszystkim informacji o cechach, których nosicielami jest ludność, ale również umożliwia odtworzenie zaistniałych w danej społeczności zachowań, tj. przekształcenie ich w zdarzenia demograficznedemografiademograficzne. Ta forma gromadzenia danych pozwala też na zebranie informacji o szczególnych mikrozbiorowościach – gospodarstwach domowych (osoby wspólnie zamieszkujące i łączące źródła utrzymania) i rodzinach (rodzice i dzieci mieszkający we wspólnym gospodarstwie domowym), w przypadku których jest to w zasadzie jedyne źródło wiedzy.

Badania monograficzne

Oba opisane wyżej źródła danych są przykładami badań pełnych, ostatni typ źródeł demograficznych – badania monograficznebadania monograficznebadania monograficzne – to dane pochodzące z badania niepełnego. Są to badania ukierunkowane na dogłębną analizę wąskiego wycinka rzeczywistości, koncentrujące się przede wszystkim na określeniu determinant wystąpienia określonych zdarzeń demograficznych, w tym zdarzeń, które do tej pory nie wystąpiły (np. plany prokreacyjne). Należy podkreślić, że w tym przypadku pod pojęciem zdarzenia demograficznego rozumie się również takie zachowania, które w innych okolicznościach nie mogłyby być zaobserwowane (np. narzeczeństwo, dbałość o zdrowie). Podstawową zaletą badań monograficznych jest możliwość uzyskania pełnej informacji o mechanizmie przyczynowo‑skutkowym danej sfery życia, główną wadą natomiast jest bazowanie na metodzie reprezentatywnej (nie zawsze możliwe jest zapewnienie losowości próby) i na deklaracjach badanych.

Słownik