Przeczytaj
Prezydenci w państwach Europy
Głową państwaGłową państwa we współczesnych republikachrepublikach jest prezydent. Jego pozycję określają rozwiązania konstytucyjne przyjęte przez konkretną społeczność. Niezależnie jednak od kompetencji prezydenta, jego rolą we wszystkich republikach jest dbanie o jedność państwa i czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji. Reprezentuje on również państwo na arenie międzynarodowej.
Prezydent, obojętnie z którego obozu politycznego się wywodzi, powinien również być osobą poza- i ponadpartyjną, skupiającą wokół swojego urzędu przedstawicieli wszystkich stron sporu politycznego. Dlatego w większości państw europejskich, bez względu na swoją wcześniejszą przynależność partyjną, prezydent składa legitymację i ślubuje reprezentowanie interesów wszystkich obywateli, co niejednokrotnie prowadzi do konfliktów z jego dawnym obozem politycznym.
W zależności od państwa i pozycji prezydenta na to stanowisko może również zostać wybrana osoba ciesząca się dużym autorytetem wśród obywateli, która nie reprezentuje żadnego obozu politycznego. W takiej sytuacji bezstronność głowy państwa wydaje się bardziej oczywista i łatwiejsza do zachowania podczas sprawowania urzędu.
Wymienione cechy prezydentury są uniwersalne dla republik demokratycznych i pozwalają porównywać rolę prezydenta w państwie z pozycją monarchy. Rzeczywiście we współczesnej Europie są prezydenci, których rola jest symboliczna i jednocząca, ale trudno przypisać im określone kompetencje polityczne, oraz tacy, którzy stanowią znaczącą część władzy wykonawczej i stoją na czele rządu. Wszystko zależy od wybranych przez społeczeństwo rozwiązań konstytucyjnych. Oznacza to, że mamy w Europie republiki z reżimem semiprezydenckim, w których prezydent jest równocześnie arbitrem i istotną częścią władzy wykonawczej, reżimy parlamentarne, w których pozycja prezydenta jest symboliczna, np. Niemcy, Łotwa i Estonia, oraz semiprezydencjalizm, w którym to prezydent decyduje o kierunkach polityki państwa, np. Francja, Finlandia. Można również odnaleźć w demokracjach europejskich państwa stosujące rozwiązania pośrednie nazywane parlamentaryzmem z korygującą prezydenturą, które czerpią wzorce z każdego z powyższych modeli. Zaliczymy do nich m.in. Włochy, Austrię, Chorwację, Litwę i Polskę. Są wreszcie republiki, które trudno nazwać demokracją, ale supremacja w systemie politycznym należy do prezydenta. Do tych państw można zaliczyć np. Rosję.
Podaj cechy prezydentury charakteryzujące rolę prezydenta jako głowy państwa.
Prezydent Włoch
Jednym z państw europejskich, w których pozycja prezydenta zalicza się do parlamentaryzmu z korygującą prezydenturą, są Włochy. Głowa państwa we Włoszech wybierana jest przez specjalne zgromadzenie nazywane potocznie Zgromadzeniem Wielkich Elektorów. W jego skład wchodzą przedstawiciele parlamentu i reprezentanci 19 regionów, liczy w sumie 1000 członków. Kandydat musi uzyskać ⅔ głosów zgromadzenia, aby wygrać. Po wyborach prezydent składa przed parlamentem przysięgę wierności republice i konstytucji. Jego kadencja trwa 7 lat. Na to stanowisko może kandydować każdy obywatel Włoch, który ukończył 50 lat. Funkcji prezydenta nie można łączyć z żadną inną, natomiast po zakończeniu urzędowania każdy prezydent, jeśli sam nie zrezygnuje, zostaje dożywotnim senatorem.
We włoskim systemie parlamentarnym urząd prezydenta republiki jest neutralny, apolityczny i bezstronny, pełni funkcję gwaranta i sprawuje kontrolę nad instytucjami zorientowanymi politycznie oraz trzema tradycyjnymi organami państwowymi – parlamentem, rządem i sądownictwem. Prezydentura jest całkowicie zneutralizowaną instytucją państwa, a sami prezydenci określają swoją rolę jako gwaranta bezstronności, promotora zasad i wartości konstytucji. Konstytucja nie przypisuje prezydenta Włoch do żadnej z władz, ale określa jego kompetencje wobec każdej z nich.
Poza tym prezydent Republiki Włoskiej jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, ratyfikuje umowy międzynarodowe, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli dyplomatycznych, mianuje ambasadorów oraz ma również uprawnienia w stosunku do organów samorządowych. W przypadku naruszenia konstytucji ma prawo rozwiązania rady regionalnej, rady gminnej i rady prowincjonalnej. W każdym z tych przypadków prezydent działa jako strażnik konstytucji i może reagować na naruszenia prawa.
Oceń znaczenie prezydenta Republiki Włoskiej jako strażnika konstytucji i arbitra w sporach politycznych.
Prezydent Rosji
Państwem, w którym pozycja ustrojowa prezydenta jest kluczowa dla funkcjonowania całego systemu politycznego, jest Rosja. Podobnie jak we Włoszech, głowa państwa nie jest częścią żadnej z trzech władz. Pełni rolę zwierzchnika władzy wykonawczej, ma również znaczący wpływ na funkcjonowanie pozostałych organów władzy. Poza ustrojem pozycja rządzącego jest także wzmocniona osobowością prezydenta i tradycją. Tak jak w innych konstytucjach, prezydent Rosji jest gwarantem konstytucji oraz praw i wolności obywatelskich. Jest również obrońcą suwerenności i integralności państwa, a także ma zapewniać harmonijne funkcjonowanie wszystkich organów władzy. Reprezentuje Rosję w polityce międzynarodowej i decyduje o jej kierunku.
Prezydentem Rosji może zostać każdy obywatel federacji, który ukończył 35 lat i przez minimum 10 lat mieszka na jej terytorium. Wybory wygrywa kandydat, który uzyska co najmniej 50% głosów oddanych przez obywateli, przy frekwencji wynoszącej minimum 50%. Prezydent federacji stoi na czele władzy wykonawczej i ma szerokie kompetencje wobec władzy ustawodawczej.
Na podstawie konstytucji prezydent Federacji Rosyjskiej ma szerokie kompetencje kreacyjnekompetencje kreacyjne w stosunku do władzy sądowniczej. Przedstawia Radzie Federalnej kandydatów na stanowiska sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz kandydata na stanowisko Prokuratora Generalnego. Może również złożyć wniosek o jego odwołanie. Należy do niego także powoływanie sędziów sądów federalnych. Ma również prawo łaski.
W obszarze bezpieczeństwa państwa prezydent Federacji Rosyjskiej jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale również może wprowadzić stan wojenny lub wyjątkowy, o czym powiadamia parlament. Zarządza mobilizację, decyduje o użyciu sił zbrojnych poza granicami państwa (co musi być zatwierdzone przez Radę Federacji), podejmuje także decyzję o użyciu broni jądrowej. W swoich działaniach związanych z bezpieczeństwem państwa współpracuje z Radą Bezpieczeństwa, która jest jego organem doradczym. Prezydent Rosji w zasadzie samodzielnie kieruje polityką zagraniczną, m.in. prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe.
Istotny dla pozycji prezydenta Federacji Rosyjskiej jest również brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności za zdradę stanu lub inne ciężkie przestępstwo przez ⅔ członków Dumy Państwowej.
Oceń poziom kompetencji prezydenta Federacji Rosyjskiej. Zastanów się, czy spełnia cechy państwa demokratycznego i republiki jako „rzeczy publicznej”.
Prezydent Czech
Do 2013 r. prezydenta Czech wybierały obie izby parlamentu na wspólnym posiedzeniu, ale w osobnych głosowaniach. Wygrywał kandydat uzyskujący bezwzględną większość głosów (mogło to wymagać przeprowadzenia drugiej tury wyborów). Po nowelizacji Konstytucji Republiki Czeskiej z 2012 r. ustanowiono bezpośrednie wybory prezydenckie. Od tej pory o wyborze głowy państwa decyduje większość bezwzględna spośród wszystkich głosujących, a w razie jej braku w pierwszej turze wyborów, po dwóch tygodniach odbywa się kolejna tura. Kadencja prezydenta trwa 5 lat. Konstytucja gwarantuje prezydentowi Republiki Czeskiej kompetencje w różnych obszarach życia społecznego.
Poza tym prezydent Republiki Czeskiej: reprezentuje państwo poza jego granicami, zawiera i ratyfikuje umowy międzynarodowe, jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, mianuje i awansuje generałów, mianuje sędziów, przyznaje i nadaje odznaczenia państwowe, daruje lub łagodzi kary nałożone przez sąd, postanawia o niewszczynaniu postępowania karnego, a jeśli zostało wszczęte, o jego przerwaniu, zaciera skazanie, ponadto ma prawo ogłaszania amnestii. Wszystkie decyzje podejmowane przez prezydenta w ramach wymienionych kompetencji, żeby były ważne, wymagają podpisu premiera lub upoważnionego przez niego ministra. Prezydent ma również prawo mianowania premiera, a na jego wniosek członków rządu, jednak aby rząd mógł prowadzić realną politykę, musi uzyskać wotum zaufaniawotum zaufania. Za zgodą senatu prezydent może również mianować sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Zastanów się, w jaki sposób pozycję prezydenta Republiki Czeskiej wzmocniło wprowadzenie wyborów powszechnych na ten urząd.
Prezydent Litwy
Przykładem państwa o systemie parlamentarnym, w którym kompetencje prezydenta są rozszerzone, jest Litwa. Podobnie jak w innych państwach dawnego bloku wschodniego, podczas prac nad litewską konstytucją trwały dyskusje dotyczące przyjęcia jednego z modeli reżimu demokratycznego. Ostatecznie wybrano parlamentaryzm z korygującą prezydenturą. Prezydent wybierany jest na pięcioletnią kadencję. Kandydować może każdy obywatel Litwy, który ukończył 40 lat. Ta sama osoba może sprawować urząd nie więcej niż dwa razy z rzędu. Nie ma natomiast ograniczenia liczby kadencji sprawowanych przez jedną osobę, o ile tylko między kadencjami wystąpią przerwy. Osoba wybrana na prezydenta Litwy powinna zawiesić swoje członkostwo w partiach politycznych i stać się reprezentantem interesów wszystkich obywateli. Prezydent Republiki Litewskiej jest nietykalny. W swoich kompetencjach musi porozumiewać się z parlamentem lub rządem, ponieważ większość jego aktów prawnych wymaga kontrasygnatykontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra.
Poza tymi kompetencjami prezydent Republiki Litwy ma również uprawnienia honorowe, do których zaliczamy nadawanie orderów, odznaczeń i obywatelstwa. Prezydent nie ponosi również odpowiedzialności politycznej, stąd konieczność kontrasygnowania jego decyzji przez premiera lub wyznaczonego ministra.
Wymień uprawnienia prezydenta Litwy, które wskazują, że system polityczny tego kraju nie jest czystym parlamentaryzmem.
Prezydent Austrii
Dualny model władzy wykonawczej występuje również w Republice Austrii, w której prezydent jest częścią władzy wykonawczej. Jednak konstrukcja reżimu politycznego tego państwa, zawarta w jego konstytucji, przeniosła główne kompetencje administracyjne na rząd federalny. Stąd prezydent nie może działać sam, a większość jego aktów władzy wymaga kontrasygnaty premiera lub ministra. Prezydent federalny w Austrii jest wybierany przez obywateli w wyborach powszechnych. Kandydat na prezydenta musi mieć ukończone 35 lat. Kadencja prezydenta trwa 6 lat i istnieje możliwość jednej reelekcji. Aby zostać głową państwa, kandydat musi uzyskać bezwzględną większość głosów. Prezydent odpowiada politycznie i konstytucyjnie przed parlamentem. Większość jego kompetencji ma charakter reprezentacyjny.
Prawie wszystkie akty urzędowe wymagają kontrasygnat prezydenta. Jego rola sprowadza się do uprawomocnienia ustawy poprzez promulgowanie. Ponieważ prezydent nie ma prawa weta, nie może nie podpisać takiego aktu ze względu na to, iż byłoby to niezgodne z prawem. W dokumentach urzędowych prezydenta, które nie wymagają podpisu kanclerza, np. nadzór nad egzekucją orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego czy powoływanie i odwoływanie kanclerza, jest on ściśle uzależniony od rozwiązań konstytucyjnych.
Podaj kompetencję prezydenta wskazującą na jego rolę jako strażnika konstytucji oraz oceń, czy powszechne wybory prezydenckie wpłynęły na jego pozycję na scenie politycznej Austrii.
Słownik
rozdzielenie, rozproszenie władzy wykonawczej między dwa podmioty
jednoosobowy lub kolegialny organ reprezentujący suwerenność państwa; jest najwyższym przedstawicielem państwa, wypełniającym należne mu z tego tytułu obowiązki protokolarne i reprezentacyjne; w zależności od kształtu ustroju przysługuje mu również określona władza państwowa; jest to zazwyczaj organ prosty, centralny, naczelny, kadencyjny, samodzielny, konstytucyjny, najczęściej niemający charakteru przedstawicielskiego
prawo mianowania urzędników w państwie bez konieczności uzyskiwania zgody parlamentu
dodatkowe podpisanie aktu prawnego przez drugą osobę, potwierdzające jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego
zgodnie ze współczesną definicją forma państwa, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony na określony czas w wyniku wyborów; do czasów II wojny światowej w języku polskim w nomenklaturze polityczno‑prasowej używano słowa „rzeczpospolita”
podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno‑gabinetowych, wyrażająca zaufanie do działalności rządu, kończąca proces powoływania rządu lub aprobująca jego bieżącą działalność
