Przeczytaj
Nowy wymiar polityki
Gdy wiosną 1814 roku ważyły się losy imperium napoleońskiego, 1 marca tego roku w Chaumont cztery mocarstwa: Austria, Wielka Brytania, Prusy i Rosja zawiązały sojusz. Strony porozumienia obiecały sobie i Europie ogólny pokój, na mocy którego prawa wolności wszystkich narodów zostaną ustanowione i zapewnione
. W rzeczywistości obietnicę tę rozumiano dość przyziemnie, już wówczas planując podział łupów między zwycięzców.
Indeks górny * W. Zajewski, Kongres Wiedeński i Święte Przymierze, w: Europa w dobie restauracji, romantyzmu i rewolucji, T. 1, s. 21. Indeks górny koniec* W. Zajewski, Kongres Wiedeński i Święte Przymierze, w: Europa w dobie restauracji, romantyzmu i rewolucji, T. 1, s. 21.
Los Francji zdawał się przesądzony. Wkrótce - pomimo oporu wojsk Napoleona - sprzymierzeni dotarli do Paryża. 31 marca 1814 r. stolica upadła, a marszałkowie zmusili Cesarza Francuzów do abdykacji. Senat pospiesznie ogłosił królem Ludwika XVIII Burbona.
Zgodnie z zawartym wówczas traktatem pokojowym (tzw. pokój paryski podpisany 30 maja 1814 roku) jesienią zwołano kongres w celu rozstrzygnięcia losu terytoriów zajętych wcześniej przez Napoleona. Dla władców i dyplomatów jasne było także, że trzeba będzie ustanowić nowe zasady polityki międzynarodowej. Co ciekawe, kongres, który zorganizowano w stolicy Cesarstwa Austrii, odbył się bez uroczystej inauguracjiinauguracji. Nie było również żadnego oficjalnego posiedzenia końcowego. Nigdy też nie odbyło się plenarne zebranie wszystkich uczestników. Jednak po kilkunastu miesiącach obrad – w czerwcu 1815 roku - podpisano akt końcowy Kongresu WiedeńskiegoKongresu Wiedeńskiego, który na długo ustalił nowy porządek w Europie.
Główni „aktorzy” i dyplomatyczne zaplecze kongresu
Choć w Wiedniu zebrało się blisko 150 koronowanych głów, książąt i pretendentów do tronu oraz 450 dyplomatów, tylko niewielu z nich miało decydujący głos. Jeszcze mniej – jasną wizję, co do przyszłości kontynentu. Wynikało to zarówno z osobistych zalet uczestników, jak i realnej siły danego państwa. Najmocniejszą pozycję miał tzw. Komitet Czterech. Należały do niego: udzielająca gościny kongresowi Austria, panująca na morzach Wielka Brytania, największe europejskie mocarstwo lądowe – Rosja oraz poszukujące satysfakcji za doznane upokorzenia Prusy. Piątym decydentem była Francja, włączona do tego grona dopiero w trakcie trwania obrad, w styczniu 1815 roku, wyłącznie dzięki talentom dyplomatycznym jej ministra spraw zagranicznych, którym był wówczas Charles Maurice Talleyrand. Austrię reprezentował minister spraw zagranicznych Klemens Metternich, Wielką Brytanię – minister spraw zagranicznych Robert Stewart Castlereagh, Prusy - minister Karl Hardenberg, a Rosję – sam car, Aleksander I. Carowi towarzyszył książę Adam Jerzy Czartoryski, jeden z oficjalnych delegatów Rosji na kongresie.
W trosce o zasady
Pomysłodawcą i promotorem zasady legitymizmu był minister spraw zagranicznych Francji Charles‑Maurice de Talleyrand, książę Benewentu. Na początku kariery był duchownym Kościoła katolickiego, później zwolennik rewolucji francuskiej i sekularyzacji dóbr Kościoła katolickiego. Kiedy zrezygnował z kapłaństwa, zajął się polityką. Poparł zamach stanu Napoleona Bonaparte i w czasach Cesarstwa stał się jednym z najważniejszych twórców polityki zagranicznej Francji. Po przegranej wojnie z Rosją przeszedł do opozycji, w 1814 roku został doradcą Ludwika XVIII, a później premierem Francji.
W Wiedniu wypracowano fundamenty polityki międzynarodowej. Złożyły się na nie w szczególności dwie zasady: legitymizmu i równowagi sił. Zasada legitymizmu głosiła, że władza monarchów jest nienaruszalna (nie można ich jej pozbawić), bo pochodzi z woli bożej. Stanowić miała ona naturalny punkt odniesienia dla rządzących i rządzonych, gwarantować porządek wewnętrzny i międzynarodowy. Stawiano wówczas znak równości między pokojem i prawowitymi rządami monarchów. LegitymizmLegitymizm stał się najważniejszym uzasadnieniem restauracjirestauracji, czyli przywracania na trony europejskie historycznych dynastii. Stąd niekiedy mówimy o zasadzie restauracji. Działania takie zgodnie uznano w Wiedniu za najlepszą zaporę przeciw rewolucjom i niepokojom społecznym. Olbrzymie znaczenie dla Europy miała kolejna z przyjętych na kongresie reguł: zasada równowagi sił. Jej głównym zwolennikiem była Wielka Brytania. Ustalenia terytorialne miały zostać przeprowadzone w taki sposób, aby żadne z państw nie zyskało zbyt wyraźnej przewagi nad rywalami. Miało to zapobiec nie tylko ponownej hegemoniihegemonii Francji, ale i rysującemu się nowemu zagrożeniu – ekspansji Rosji na zachód Europy. Car Aleksander liczył bowiem, że zdoła zatrzymać okupowane wówczas przez armię rosyjską Księstwo Warszawskie, popierał też starania Prus o zagarnięcie Saksonii. Rosyjskie ambicje udało się zahamować poprzez odpowiednie rozwiązanie sprawy polskiej i saskiej, najważniejszych i najtrudniejszych kwestii kongresu.
Robert Stewart Castlereagh, brytyjski minister spraw zagranicznych, odegrał ważną rolę w przypadku zasady równowagi sił. Pochodził z arystokratycznej rodziny, w 1790 roku zostałwybrany do irlandzkiego parlamentu, a w 1794 do Izby Gmin. W 1797 roku został głównym sekretarzem Irlandii, działał na rzecz podpisania aktu unii włączającej Irlandię do Korony brytyjskiej. W 1804 roku został ministrem wojny i kolonii i był nim z przerwami do 1821 roku. Dążył do zwiększenia zaangażowania Wielkiej Brytanii w sprawy kontynentu europejskiego.
Przyjrzyj się poprzednim portretom. Portret Roberta Stewarta Castlereagha różni od od wizerunków Gentza i Talleyranda jednym, dość istotnym szczegółem. Spróbuj go wskazać.
Austriacki książę, polityk i dyplomata. Karierę w dyplomacji rozpoczął w wieku 24 lat, kiedy został członkiem westfalskiego kolegium hrabiowskiego. W 1806 roku został we Francji ambasadorem Austrii. W 1808 roku w październiku został szefem austriackiego Ministerstwa Zewnętrznego (zagranicznego). W 1812 roku poparł kampanię Napoleona w Rosji. Przyczynił się do powstania Świętego Przymierza. Był też wielkim zwolennikiem restauracji (przywrócenia obalonej dynastii Burbonów).
Słownik
(łac. inauguratio), uroczyste rozpoczęcie jakiegoś wydarzenia
(gr. hēgemonia - panowanie, kierownictwo, przewaga), przywództwo lub przewaga np. państwa, grupy społecznej lub partii politycznej nad innymi organizacjami
zjazd monarchów w Wiedniu, którego celem było ustalenie nowego ładu politycznego w ponapoleońskiej Europie
(fr. légitimisme od łac. legitimus - zgodny z prawem), doktryna polityczna głosząca nienaruszalność praw dynastii; uznawanie i przestrzeganie obowiązującego porządku prawnego
(łac. restauro), przywrócenie obalonej dynastii lub obalonego ustroju
koncepcja polityki zagranicznej, której istotę stanowi samoograniczanie się poszczególnych państw (grupy państw) np. w kwestii wielkości posiadanego potencjału militarnego, etc., tak by nie przewyższał on potencjału państwa (grupy państw) oponenta
państwo podpisujące umowę międzynarodową i tym samym zobowiązujące się do przestrzegania jej postanowień. Sygnatariuszem może być również osoba, która robi to w imieniu swojego kraju
Słowa kluczowe
kongres wiedeński, legitymizm, równowaga sił, zasady kongresu wiedeńskiego, historia dyplomacji, Europa i świat po kongresie wiedeńskim
Bibliografia
W. Zajewski, Kongres Wiedeński i Święte Przymierze, w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji , 1815‑1849, Warszawa 1991.
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.
encyklopedia.pwn.pl