Henrik Ibsen

R1Q15ZE6CU2RO1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Jego twarz jest owalna, okolona gęstymi, długimi, siwymi bokobrodami. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki. Mężczyzna ma wysokie czoło i bujne, siwe włosy, Nosi niewielkie, okrągłe, druciane okulary. Ubrany jest w dwurzędowy garnitur i koszulę. Siedzi na fotelu.

Życie Henrika Ibsena (1828–1906) zostało naznaczone ciężką pracą i konsekwencją w dążeniu do stawianych sobie celów. Z powodu nagłego bankructwa ojca chłopiec musiał już jako piętnastolatek zarabiać na własne utrzymanie. Przez kilka lat był pomocnikiem aptekarza, by później zdawać na studia medyczne. Już wtedy powstały jego pierwsze próby literackie, lecz nie zyskały oczekiwanego oddźwięku. Żyjąc skromnie, Ibsen jednoczył się z działaczami robotniczymi – chodził na ich spotkania i wspierał piórem ich postulaty. Swoje życie związał jednak z teatrem, pracując od 1857 roku jako kierownik artystyczny Teatru Norweskiego w Christianii (obecnie Oslo). Bankructwo placówki po raz kolejny zmusiło pisarza do zmierzenia się z trudnościami finansowymi. Ibsen wyemigrował najpierw do Włoch, gdzie borykał się dodatkowo z poważną chorobą, by wreszcie zamieszkać w Niemczech. Dopiero tam zaczął zyskiwać sławę jako dramaturg, z czasem stając się jedną z najważniejszych postaci kulturalnego świata Europy. Jednocześnie swoimi zaangażowanymi sztukami prowokował szereg dyskusji dotyczących moralności mieszczańskiejmoralność mieszczańskamoralności mieszczańskiej, podwójnych standardów etycznych czy emancypacji kobietemancypacja kobietemancypacji kobiet. Ibsen odszedł w 1906 r. jako uznany twórca, jego dzieła grane były we wszystkich norweskich teatrach.

Prawda wyzwalająca

Charakterystyczną cechą dramaturgii Henrika Ibsena było ukazywanie, przez pryzmat aktualnych wydarzeń i zjawisk społecznych, uniwersalnych problemów dotykających istoty człowieczeństwa. Z tego względu twórczość norweskiego autora przypisywano zarówno do naturalizmunaturalizmnaturalizmu, jak i do symbolizmusymbolizmsymbolizmu. Weryzm scenicznyweryzm scenicznyWeryzm sceniczny w przedstawianiu współczesnych stosunków społecznych współistniał z rozważaniami nad sensem egzystencji.

R1STlOePSvxZt1

Zdjęcie przedstawia plakat filmowy Widoczne są na nim napisy w języku angielskim z tytułem filmu i obsadą, a także sześć kobiecych twarzy.

Przykładem odniesienia aktualnej problematyki do uniwersalnych wartości jest jeden z najsłynniejszych dramatów Ibsena Dom lalki, znany także pod tytułem Nora – od imienia głównej bohaterki. Fabuła opowiada o losie kobiety, która uświadamia sobie, że nie jest przez małżonka traktowana jak równorzędna partnerka, lecz jak ozdoba. Ma być piękną marionetką, która zagra tak, jak zechce mąż. Ibsen odwołuje się w ten sposób do coraz istotniejszej w drugiej połowie XIX wieku kwestii równouprawnienia. Dysproporcja między prawami mężczyzn i kobiet była przedmiotem ówczesnych sporów, toczonych również przez artystów w ich dziełach. Dramat Ibsena nie jest jednak tylko kolejnym głosem w dyskusji na temat emancypacji. Jak zauważa Olga Dobijanka‑Witczakowa:

Sam Henrik Ibsen tak wyjaśniał przesłanie swojej sztuki:

R1XCSfJXK3F6M

Zdjęcie przedstawia scenę teatralną. W dużym salonie widoczna jest kobieta w długiej, wytwornej sukni i mężczyzna w garniturze i płaszczu.

Finalna scena dramatu, w której Nora, nie znajdując zrozumienia ze strony męża, decyduje się na opuszczenie domu, stała się przedmiotem wielu kontrowersji. Zarzucano postępowaniu bohaterki, że nie troszczy się – zgodnie ze swymi powinnościami – o los dzieci. Wątpiono też, czy kobieta była przygotowana do samotnego życia w miejskim gąszczu. Sztuka Ibsena dotykała jednak przede wszystkim innej kwestii – przełomu w samoświadomości bohaterki, która przestaje zadowalać się frazesami na temat roli kobiety w społeczeństwie i pragnie poznać prawdę o sobie samej.

Prawda zniewalająca

Ujawnianie prawdy nie zawsze przynosi korzyść. Czasem staje się chorobliwą obsesją człowieka, który pragnie uświadomić wszystkim kruchość ich wizji świata. Zamiast uszczęśliwić, pozbawia ludzi dotychczasowych punktów oparcia, nie dając nic w zamian. Sens ich egzystencji staje wtedy pod znakiem zapytania, a pragnienia, które zazwyczaj nimi kierowały, przestają cokolwiek znaczyć. Okazuje się wówczas, że życie bez odrobiny kłamstwa jest niemożliwe. Taki los spotyka Hjalmara z dramatu Ibsena Dzika kaczka.

Orędownikiem prawdy w sztuce Ibsen uczynił Gregersa Werlego, syna bogatego przedsiębiorcy, występującego przeciw oszustwom swego ojca. Bohatera razi zakłamanie otaczającego go środowiska i pozorna hojność starego Werlego wynikająca raczej z poczucia winy niż ze szczerości. Rodzina Hjalmara Ekdala wiele zawdzięcza wsparciu właściciela fabryki, nie wiedząc o tym, że początkowo to właśnie przez niego znalazła się w trudnej sytuacji. Gregers chce wyjawić Hjalmarowi prawdę o jego położeniu, aby wyzwolić mężczyznę z niezdrowych relacji. Uznaje kłamstwa i niepowodzenia za czynnik blokujący rozwój geniuszu przyjaciela.

RHKIbWwGM26Zc

Zdjęcie przedstawia cztery postacie. Po lewej stronie znajduje się mężczyzna w płaszczu. Za nim klęczy, trzymając go za rękę, młoda kobieta w długiej sukni. Nieopodal niej, w kierunku mężczyzny, wyciąga rękę druga kobieta w długiej sukni. Po prawej stronie stoi przestraszony mężczyzna w okularach i garniturze. Przygląda się scenie.

Hjalmar okazuje się człowiekiem niezdolnym do niesienia ciężaru prawdy. Załamuje się z powodu usłyszanych rewelacji. Destrukcji ulega również jego życie rodzinne: córka bohatera Jadwinia – najpierw odrzucona przez oburzonego ojca – popełnia samobójstwo. Sytuację rodziny Ekdalów tłumaczy mieszkający w tym samym budynku doktor Relling:

Henrik Ibsen w Dzikiej kaczce ukazał, że nie każdy człowiek jest zdolny do bycia szczerym. Dla ludzi przez lata żyjących zgodnie z narzuconymi konwenansami ujawnienie prawdy może być niszczące. Taki jest właśnie los symbolicznejsymbolizmsymbolicznej dzikiej kaczki – ptaka żyjącego na strychu w domu państwa Ekdalów. Uratowany od śmierci, otoczony opieką, został jednak pozbawiony możliwości latania.

Słownik