Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:

• Czemu służy taka, a nie inna budowa wiersza?

• Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?

• Jak wyglądają relacje między nimi?

W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.

Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekście, który jest sugerowany w samym tekście.

Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?

Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego

Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:

• kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,

• kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,

• kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,

• kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,

• kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,

• kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.

Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.

Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniec^{Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.}

Konteksty historycznoliterackie i biograficzne

Wiersz Pszczoła w bursztynie był drukowany w tomiku poezji Lutnia (w Księdze II). Tytuł zbioru został zaczerpnięty ze zbiorku G. Marina La Lira. Na Lutnię składało się 210 wierszy napisanych w latach 1638‑60, które zostały zestawione w całość i posłane „po kolędzie”, tj. na Nowy Rok 1661 marszałkowi nadwornemu Łukaszowi Opalińskiemu. W zbiorze pojawiają się trzy rodzaje wierszy: utwory miłosne, żartobliwe epigramaty o tematyce towarzyskiej oraz listy do krewnych, przyjaciół. Pierwsze (niepełne) wydanie tych wierszy  ukazało się w Krakowie w 1874 roku jako Andrzeja Morsztyna niewydane poezje.

Rx0i70ng6UNJs1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma podłużną twarz z głębokimi zmarszczkami, garbatym nosem, brązowymi włosami i bródką z bujnymi wąsami. Ubrany jest w czarny strój z białymi rękawami i okrągły, marszczony kołnierz. W prawej dłoni trzyma złoty krzyżyk, który nosi na łańcuszku, a w lewej ma grubą księgę. Tło portretu jest ciemne.

Wers 7 i 8 wiersza Pszczoła w bursztynie, jak wspominał sam Morsztyn:

Morsztyn wzorował się na następujących epigramatachepigramatepigramatach Marcjalisa: IV, 32 (w. 1‑2); VI, 15 (w. 3‑4); IV, 59 (w. 5‑6). Rolę tego poety w dorobku autora opisuje również Wiktor Weintraub:

RJoYYOutlY5kr1

Ilustracja przedstawia prawy profil młodego mężczyzny. Ma gładką cerę, prosty nos i krótkie włosy. Portret jest otoczony ramą.

Konteksty interdyscyplinarne

• wiersz Haliny Poświatowskiej (Nie potrafię uskładać ze słów miłości...), pochodzący z tomu Jeszcze jedno wspomnienie z 1968 roku;

• wiersz Wisławy Szymborskiej Cebula, pochodzący z tomu Wielka liczba, który został wydany w roku 1976.

Słownik