Przeczytaj
W opozycji do hiszpańskich rządów
Początkowo stosunki władców z dynastii Habsburgów z prowincjami w Niderlandach były w miarę poprawne. Król Karol V uznał, że należy uszanować miejscowe zwyczaje i prawa. Ujednolicił natomiast system rządów, tworząc Radę Państwa obsadzoną przez arystokratów oraz powołując zebrania Stanów Generalnych, które były instytucją nadrzędną nad zjazdami prowincjonalnymi i podejmowały decyzje w stosunku do wszystkich prowincji. Karol nie angażował się mocno w wewnętrzną politykę Niderlandów. Wszystko się zmieniło w roku 1559, kiedy Karol abdykował i przekazał władzę dwóm swoim następcom. Nad Austrią objął rządy jego brat Ferdynand, a reszta krajów habsburskich, czyli Niderlandy, Hiszpania i Neapol, przeszły pod władzę królewskiego syna Filipa II.
Jak myślisz, dlaczego deformacja ta występowała u wielu przedstawicieli dynastii habsburskiej?
Przyczyną zaognienia się stosunków w Niderlandach było rozprzestrzenianie się luteranizmu, radykalnego anabaptyzmu, a później kalwinizmu. Już w 1520 r. rozpoczęły się prześladowania różnowierców. Za panowania cesarza Karola V stracono ich w sumie ok. 2 tys., w większości anabaptystów, spalono też tysiące książek religijnych, ale to za rządów Filipa II, gorliwego katolika, walka z wyznaniami protestanckimi przybrała na sile. W efekcie postęp reformacji zahamowano, a wielu jej zwolenników zdecydowało się na emigrację do Rzeszy i Anglii. Nie mniej istotnym powodem niezadowolenia społecznego było łamanie przez Hiszpanów tradycyjnych przywilejów, jakimi cieszyły się poszczególne prowincje. Opozycyjna szlachta i patrycjat miejski sprzeciwiały się ograniczaniu uprawnień Stanów Generalnych, rozszerzaniu wpływów inkwizycji, nakładaniu podatków.
Postawa Filipa II wobec opozycji była początkowo chwiejna. Habsburski król zarządzał Niderlandami z Madrytu, a realną władzę w północnych częściach imperium sprawowali namiestnicy Filipa II. Sprzeczne instrukcje płynące z Madrytu doprowadziły do kompromitacji liczących na kompromis arystokratów niderlandzkich, a zarazem zachęciły do powrotu radykalnych zwolenników nauki Kalwina. Właśnie ci ostatni w 1566 r. zainicjowali falę obrazoburstwa – niszczenia obrazów i grabienia kościołów. Tego król nie mógł już tolerować. W następnym roku do Niderlandów wkroczyła armia dowodzona przez księcia Albę, który z pomocą inkwizycjiinkwizycji wprowadził rządy terroru. Represje spadły zarówno na różnowierców, jak i na umiarkowaną opozycję, a władza znalazła się pod kontrolą przybyłych z Hiszpanii urzędników.
Szybko jednak okazało się, że brakuje środków na utrzymanie wojska. W obliczu wojny z Turcją Filip II odmówił bowiem finansowania administracji Niderlandów ze skarbu centralnego. W tej sytuacji Alba, bez konsultacji ze stanami Niderlandów, nałożył 10‑procentowy podatek od wartości obrotów handlowych.
Jak myślisz, dlaczego Filip II Habsburg pozował do portretu w zbroi?
Nowe obciążenie rujnowało handel i zniechęciło do Hiszpanów nawet tych poddanych, którzy dotąd pozostawali lojalni. W 1572 r. wybuchło kolejne powstanie. Buntownicy, zwani gezamigezami, na czele których stanął książę Wilhelm I Orański, opanowali prowincje Holandię i Zelandię, a ich siły morskie poważnie utrudniły kontakt pomiędzy Hiszpanią a Niderlandami. Bezwzględność i rabunki nieopłacanych wojsk hiszpańskich wzmacniały wolę oporu.
Podział i niepodległość
Zmienne koleje trwającej kilkadziesiąt lat wojny doprowadziły do rozejścia się dróg północnych Niderlandów (późniejsza Holandia) i południowych (dziś Belgia). Niderlandzkie prowincje południowe podpisały unię z Hiszpanią w Arras w 1579 r., deklarując przywiązanie do katolicyzmu w zamian za amnestięamnestię i uznanie autonomii w ramach imperium iberyjskich Habsburgów. W tym samym roku prowincje północne: Holandia, Zelandia, Utrecht, Geldria, Overijssel, Fryzja i Groningen związały się unią utrechcką, w której wyraziły wolę kontynuowania wojny. W 1581 r. Stany Generalne zbuntowanych prowincji zdetronizowały Filipa II, co było równoznaczne z ogłoszeniem niepodległości.
Jaki znak wykonują osoby widoczne na pierwszym planie?
W 1609 r. wyczerpane wojną strony zawarły rozejm na 12 lat. Zjednoczone Prowincje, jak określano Niderlandy Północne, zostały uznane za niepodległe przez większość państw europejskich. Formalnie były one federacją siedmiu suwerennych prowincji. W każdej z nich funkcjonowały Stany Prowincjonalne złożone z przedstawicieli miast, szlachty i chłopów, z przewagą tych pierwszych. Każda prowincja miała też własne władze, sądy i skarb, wspólne pozostawały polityka zagraniczna i armia. O sprawach dotyczących całych Niderlandów decydowały obradujące permanentnie Stany Generalne, złożone z przedstawicieli poszczególnych prowincji. Podjęcie decyzji wymagało zasięgnięcia opinii Stanów Prowincjonalnych i jednomyślnej zgody zarówno na poziomie prowincji, jak i Stanów Generalnych.
Zwróć uwagę na flagi. Jakie herby przedstawiają?
Mimo obalenia Habsburgów nie zniesiono monarchii. Pochodzący jeszcze z czasów hiszpańskich urząd namiestnika (hol. stadhouderstadhouder) Niderlandów, dający dowództwo nad armią i flotą Zjednoczonych Prowincji, piastowali odtąd książęta z dynastii orańskiej. Stany Generalne traktowały ich nie jak władców, lecz podległych sobie funkcjonariuszy.
Walki wznowiono raz jeszcze w latach 1621–1648, w trakcie wojny trzydziestoletniej, przy czym celem Hiszpanii nie był już podbój Niderlandów, ale zmuszenie Holendrów, by nie atakowali jej posiadłości poza Europą. Wojnę zakończył pokój w Hadze w 1648 r., który ostatecznie położył kres trwającemu ponad 80 lat konfliktowi.
Słownik
(gr. amnestia – przebaczenie, zapomnienie) ustawowy, powszechny akt łaski, polegający na całkowitym lub częściowym darowaniu kary
(z franc. gueux – żebracy) stronnictwo polityczne w Niderlandach walczące od 1566 r. o niepodległość; ich nazwa wiąże się z audiencją udzieloną ich przedstawicielom przez Małgorzatę, księżnę Parmy, podczas której jeden z jej dworzan nazwał ich „żebrakami”, ponieważ prosili o zaprzestanie prześladowań innowierców
(z łac. haeresis, gr. hairesis – wybór) pogląd religijny sprzeczny z dogmatami religii panującej
(gr. eikon - obraz; klasma - odłam) kierunek zwalczający kult obrazów religijnych
(z łac. inquisitio – badanie, dochodzenie) instytucja Kościoła katolickiego z XIII w. zorganizowana przez papiestwo; jej celem było tępienie herezji
(czyt. sztathouder) w języku niderlandzkim namiestnik; tytuł, który nosili namiestnicy kierujący poszczególnymi prowincjami w Niderlandach
Słowa kluczowe
Niderlandy, Stany Generalne, protestantyzm, rewolucja niderlandzka, reformacja, skutki reformacji
Bibliografia
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 32, Europa w dobie kontrreformacji, oprac. W. Pociecha, Kraków 1924.
Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 1995.