W opozycji do hiszpańskich rządów

Początkowo stosunki władców z dynastii Habsburgów z prowincjami w Niderlandach były w miarę poprawne. Król Karol V uznał, że należy uszanować miejscowe zwyczaje i prawa. Ujednolicił natomiast system rządów, tworząc Radę Państwa obsadzoną przez arystokratów oraz powołując zebrania Stanów Generalnych, które były instytucją nadrzędną nad zjazdami prowincjonalnymi i podejmowały decyzje w stosunku do wszystkich prowincji. Karol nie angażował się mocno w wewnętrzną politykę Niderlandów. Wszystko się zmieniło w roku 1559, kiedy Karol abdykował i przekazał władzę dwóm swoim następcom. Nad Austrią objął rządy jego brat Ferdynand, a reszta krajów habsburskich, czyli Niderlandy, Hiszpania i Neapol, przeszły pod władzę królewskiego syna Filipa II.

RAoVIxaCs2hAY1

Obraz przedstawia Karola piątego. Ma on ciemne krótkie włosy i brodę. Jest ubrany w czarną zbroję ze złotymi elementami. Obok niego na stole leży czarny hełm z czerwonym pióropuszem. W prawej ręce trzyma złotą buławę.

Przyczyną zaognienia się stosunków w Niderlandach było rozprzestrzenianie się luteranizmu, radykalnego anabaptyzmu, a później kalwinizmu. Już w 1520 r. rozpoczęły się prześladowania różnowierców. Za panowania cesarza Karola V stracono ich w sumie ok. 2 tys., w większości anabaptystów, spalono też tysiące książek religijnych, ale to za rządów Filipa II, gorliwego katolika, walka z wyznaniami protestanckimi przybrała na sile. W efekcie postęp reformacji zahamowano, a wielu jej zwolenników zdecydowało się na emigrację do Rzeszy i Anglii. Nie mniej istotnym powodem niezadowolenia społecznego było łamanie przez Hiszpanów tradycyjnych przywilejów, jakimi cieszyły się poszczególne prowincje. Opozycyjna szlachta i patrycjat miejski sprzeciwiały się ograniczaniu uprawnień Stanów Generalnych, rozszerzaniu wpływów inkwizycji, nakładaniu podatków.

Postawa Filipa II wobec opozycji była początkowo chwiejna. Habsburski król zarządzał Niderlandami z Madrytu, a realną władzę w północnych częściach imperium sprawowali namiestnicy Filipa II. Sprzeczne instrukcje płynące z Madrytu doprowadziły do kompromitacji liczących na kompromis arystokratów niderlandzkich, a zarazem zachęciły do powrotu radykalnych zwolenników nauki Kalwina. Właśnie ci ostatni w 1566 r. zainicjowali falę obrazoburstwa – niszczenia obrazów i grabienia kościołów. Tego król nie mógł już tolerować. W następnym roku do Niderlandów wkroczyła armia dowodzona przez księcia Albę, który z pomocą inkwizycjiinkwizycjainkwizycji wprowadził rządy terroru. Represje spadły zarówno na różnowierców, jak i na umiarkowaną opozycję, a władza znalazła się pod kontrolą przybyłych z Hiszpanii urzędników.

Szybko jednak okazało się, że brakuje środków na utrzymanie wojska. W obliczu wojny z Turcją Filip II odmówił bowiem finansowania administracji Niderlandów ze skarbu centralnego. W tej sytuacji Alba, bez konsultacji ze stanami Niderlandów, nałożył 10‑procentowy podatek od wartości obrotów handlowych.

R8pGa6M9mmtho

Obraz przedstawia Filipa drugiego Habsburga stojącego przy stole okrytym czerwonym obrusem. Ma on krótkie ciemne włosy, wąsa i krótką bródkę. Jest ubrany w czarno‑złotą zbroję i białe rajtuzy. Prawą rękę trzyma na hełmie, który leży na stole, a lewą rękę trzyma na mieczu, który jest przypięty do jego pasa.

RAvtIYTUOwTLp

Obraz przedstawia Wilhelma pierwszego Orańskiego. Ma on krótkiego siwiejącego wąsa i krótką brodę. Na głowie ma czarną przylegającą do głowy małą czapkę. Jest ubrany w ciemny strój ze złotymi wzorami. Na szyi ma dwa kołnierze, dolny ciemny i gruby i górny materiałowy biały.

Nowe obciążenie rujnowało handel i zniechęciło do Hiszpanów nawet tych poddanych, którzy dotąd pozostawali lojalni. W 1572 r. wybuchło kolejne powstanie. Buntownicy, zwani gezamigezowiegezami, na czele których stanął książę Wilhelm I Orański, opanowali prowincje Holandię i Zelandię, a ich siły morskie poważnie utrudniły kontakt pomiędzy Hiszpanią a Niderlandami. Bezwzględność i rabunki nieopłacanych wojsk hiszpańskich wzmacniały wolę oporu.

Podział i niepodległość

Zmienne koleje trwającej kilkadziesiąt lat wojny doprowadziły do rozejścia się dróg północnych Niderlandów (późniejsza Holandia) i południowych (dziś Belgia). Niderlandzkie prowincje południowe podpisały unię z Hiszpanią w Arras w 1579 r., deklarując przywiązanie do katolicyzmu w zamian za amnestięamnestiaamnestię i uznanie autonomii w ramach imperium iberyjskich Habsburgów. W tym samym roku prowincje północne: Holandia, Zelandia, Utrecht, Geldria, Overijssel, Fryzja i Groningen związały się unią utrechcką, w której wyraziły wolę kontynuowania wojny. W 1581 r. Stany Generalne zbuntowanych prowincji zdetronizowały Filipa II, co było równoznaczne z ogłoszeniem niepodległości.

W 1609 r. wyczerpane wojną strony zawarły rozejm na 12 lat. Zjednoczone Prowincje, jak określano Niderlandy Północne, zostały uznane za niepodległe przez większość państw europejskich. Formalnie były one federacją siedmiu suwerennych prowincji. W każdej z nich funkcjonowały Stany Prowincjonalne złożone z przedstawicieli miast, szlachty i chłopów, z przewagą tych pierwszych. Każda prowincja miała też własne władze, sądy i skarb, wspólne pozostawały polityka zagraniczna i armia. O sprawach dotyczących całych Niderlandów decydowały obradujące permanentnie Stany Generalne, złożone z przedstawicieli poszczególnych prowincji. Podjęcie decyzji wymagało zasięgnięcia opinii Stanów Prowincjonalnych i jednomyślnej zgody zarówno na poziomie prowincji, jak i Stanów Generalnych.

R1JyPR9HiUgek1

Obraz przedstawia ogromną salę z widownią. Siedzą w niej liczne dyskutujące ze sobą postacie ubrane na czarno. Z sufitu zwisają dziesiątki flag i chorągwi. Na środku sali stoi stół pokryty czarnym obrusem. Stoją na nim książki. Na ścianach sali wiszą obrazy, przy których stoją ludzie. Z tyłu sali znajduje się wysoki kominek.

Mimo obalenia Habsburgów nie zniesiono monarchii. Pochodzący jeszcze z czasów hiszpańskich urząd namiestnika (hol. stadhouderstadhouderstadhouder) Niderlandów, dający dowództwo nad armią i flotą Zjednoczonych Prowincji, piastowali odtąd książęta z dynastii orańskiej. Stany Generalne traktowały ich nie jak władców, lecz podległych sobie funkcjonariuszy.

Walki wznowiono raz jeszcze w latach 1621–1648, w trakcie wojny trzydziestoletniej, przy czym celem Hiszpanii nie był już podbój Niderlandów, ale zmuszenie Holendrów, by nie atakowali jej posiadłości poza Europą. Wojnę zakończył pokój w Hadze w 1648 r., który ostatecznie położył kres trwającemu ponad 80 lat konfliktowi.

Słownik

Słowa kluczowe

Niderlandy, Stany Generalne, protestantyzm, rewolucja niderlandzka, reformacja, skutki reformacji

Bibliografia

Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 32, Europa w dobie kontrreformacji, oprac. W. Pociecha, Kraków 1924.

Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 1995.