Przeczytaj
Przemiany w Chinach
W połowie lat 80. doszło do wymiany kadr w Biurze Politycznym Komunistycznej Partii ChinKomunistycznej Partii Chin: władzę przejęło nowe pokolenie działaczy – wiernych ideologii komunistycznej, ale wykształconych i realnie patrzących na zmieniający się świat. Reform domagała się także inteligencka część społeczeństwa, szczególnie studenci. Do wybuchu doszło wiosną 1989 roku. 15 kwietnia zmarł przywódca Komunistycznej Partii Chin i zwolennik reform, Hu Yaobang - zwolennik reform, represjonowany w okresie rewolucji kulturalnej, następnie jeden z najbliższych współpracowników Deng Xiaopinga , następcy Mao Tse‑tunga. Jego pogrzebowi w Pekinie towarzyszyły demonstracje uliczne pod hasłami zmian demokratyzacyjnych. Aż do czerwca na głównym placu miasta, Tiananmen, nieustannie manifestowali mieszkańcy stolicy, w szczytowym momencie było tam ponad 100 tys. osób. Władze odmawiały rozmów i oskarżały demonstrujących o zakłócanie spokoju. W nocy z 3 na 4 czerwca 1989 roku wojsko przy użyciu czołgów krwawo rozpędziło manifestujących. W masakrze zginęło ok. 5 tys. osób. W kolejnych dniach nastąpiły liczne aresztowania i represje, typowe dla totalitarnego państwa komunistycznego (przesłuchania, najścia tajnej policji, rewizje itp.).
Mimo pewnego usztywnienia polityki (szczególnie w obliczu wieści o upadku komunizmu w Europie), partia komunistyczna kontynuowała stopniowe wprowadzanie reform. W 1978 roku Deng Xiaoping zapoczątkował w Chinach przemiany rynkowe. W tym czasie ludność, szczególnie na wsi, często cierpiała głód, a własność prywatna nie istniała. Reformy miały to zmienić. Pierwsza była reforma rolnictwa – rozwiązano m.in. komuny ludowe, a część nadwyżek rolnicy mogli sprzedać na lokalnym rynku. W połowie lat 80. nastąpiła częściowa prywatyzacja przemysłu, zaczęły powstawać małe i średnie firmy, na rynek weszli inwestorzy zagraniczni, wzrosła produkcja, a Państwo Środka w ciągu 10 lat stało się największym eksporterem na świecie. Przyspieszyła migracja ludności ze wsi do miast, które zamieniły się w wielomilionowe aglomeracje, dziś największe z nich to Szanghaj (23,4 mln mieszkańców), Pekin (20.4 mln) i Kanton (19,1 mln). Reformy zapoczątkowały dynamiczny rozwój gospodarczy. W latach 1979–2016 średni roczny wzrost PKB wyniósł aż 9,6 proc. Obecnie Chiny to druga największa gospodarka świata z nominalnym produktem krajowym brutto wynoszącym 12 375 mln dolarów (dane na 2018 rok).
Do rozwoju gospodarczego przyczyniło się też przyłączenie do Chin dawnych kolonii europejskich, w których od dawna panował kapitalizm: brytyjskiego Hongkongu w 1997 r. (do 2047 r. ma on pozostać regionem autonomicznym) i portugalskiego Makao (Makau) w 1999 roku. Choć w Chińskiej Republice Ludowej występują pewne oznaki liberalizacji oraz reform ustroju, wciąż jest ona postrzegana jako państwo niedemokratyczne. Poważny problem stanowi stosunek Chin do opozycji i mniejszości, szczególnie do ludności tybetańskiej. Władze chińskie stoją na stanowisku, że Tybet, anektowany zbrojnie w 1951 r., jest integralną częścią ChRL. Dążą też do włączenia do swego państwa Tajwanu i nie uznają jego niepodległości. Organizacje międzynarodowe zwracają uwagę m.in. na liczne prześladowania i egzekucje przeciwników politycznych oraz ograniczanie wolności obywatelskich. W Chinach wciąż działa ok. 1000 obozów przymusowej pracy, tzw, laogai, do których trafiają polityczni wrogowie oraz przedstawiciele mniejszości etnicznych. Więźniowie zmuszani są do niewolniczej pracy zgodnie hasłem „naprawa przez pracę”. W obozach produkowane są towary, które trafiają potem na rynki całego świata, prawdopodobnie m.in. do Unii Europejskiej. Jednak Państwo Środka szybko stało się ważną gospodarką światową i krajem zbyt potężnym, by możliwe było stosowanie wobec nich w tych sprawach bardziej stanowczych środków nacisku.
Korea Północna
Inaczej wyglądała sytuacja drugiego komunistycznego państwa w Azji. Korea Północna od 1953 roku była rządzona przez komunistów, którzy całkowicie odizolowali kraj od reszty świata. Panował tam niezwykle ostry reżimreżim totalitarny, a także kult przywódcy. Całe społeczeństwo zostało podporządkowane filozofii dżuczedżucze. W latach 80. ogromne nakłady na zbrojenia i na przemysł ciężki wywołały w tym kraju kryzys gospodarczy. Terror i rozbudowany system inwigilacji uniemożliwiły powstanie jakiejkolwiek opozycji wobec rządów otaczanego kultem Kim Ir Sena i jego syna, Kim Dzong Ila, a obecnie Kim Dzong Una. Stany Zjednoczone z powodu ciągłych gróźb ataku, prac nad bronią atomową i wspierania przez KRL‑D terroryzmu nałożyły na Koreę Północną sankcje gospodarcze. W 1993 r. doszło do kolejnego kryzysu, kiedy rząd północnokoreański odmówił wpuszczenia na teren państwa komisji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej i po raz kolejny zagroził atakiem na południowego sąsiada. W końcu jednak w 1994 r. Korea Północna przystąpiła do układu o nierozprzestrzenianiu broni atomowej, w zamian za pomoc gospodarczą. Mimo to niebezpieczeństwo ze strony reżimu komunistycznego wciąż istnieje, a Stany Zjednoczone zaliczają KRL‑D do tzw. osi zła, czyli krajów stanowiących potencjalne zagrożenie dla pokoju na świecie.
Korea Północna wciąż jest państwem zamkniętym. Obcokrajowcy muszą starać się o pozwolenie na wjazd, a na miejscu każdy ich ruch jest monitorowany. W kraju nie mowy o wolności słowa. Krytykujący reżim narażają się na ostre represje, z karą śmierci włącznie. Wszystkie media są pod kontrolą rządzących i głoszą rządową propagandę. Od 1967 roku w obywatele Korei Północnej są podzieleni na trzy klasy – zasadniczą (28 proc. społeczeństwa), niepewną (45 proc. społeczeństwa) i wrogą (27 proc. społeczeństwa). Klasy zostały wyodrębnione na podstawie rodowodu politycznego poszczególnych obywateli i ich rodzin. Dodatkowo dzielą się one na kolejnych 51 kategorii. Przynależność do danej klasy warunkuje jakość życia – decyduje np. o wysokości dziennej racji żywnościowej czy o miejscu pracy. Najwygodniej żyje elita rządząca i wysoko postawieni oficerowie. Tylko oni mają prawo jeść w restauracjach, posiadać samochód czy robić zakupy w sklepach oferujących produkty z całego świata, mają też dostęp do najlepszej opieki medycznej. W szkołach wyższych mogą uczyć się tylko dzieci z klasy zasadniczej. Małżeństwa pomiędzy osobami pochodzącymi z różnych klas są zakazane, a jeśli do nich dojdzie małżonkowie są zmuszani do rozwodu. Przedstawiciele klasy wrogiej są natomiast pozbawieni większości praw i przywilejów oraz najbardziej zagrożeni aresztowaniem i karą śmierci.
Dlaczego wystąpienia społeczne na placu Tian'anmen w 1989 roku zostały bezwzględnie stłumione choć władze chińskie wprowadziły stopniowo reformy gospodarcze?
Słownik
ideologia Koreańskiej Republiki Ludowo‑Dekomkratycznej; stworzona przez Kim Ir Sena; oparta o 4 zasady: samodzielność w ideologii; niezależność w polityce, samodzielność ekonomiczna; samodzielna obrona kraju
partia rządząca w Chińskiej Republice Ludowej, powstała w 1921 r. na zasadach marksizmu‑leninizmu, w późniejszych latach funkcjonowała na zasadach schińszczonego leninizmu, nazwanego maoizmem; w 1949 r. przejęła władzę w całych Chinach (poza Tajwanem), a jej przywódca Mao Zedong proklamował utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej; w 1976 r. odeszła od radykalnego maoizmu, przechodząc do socjalizmu o chińskiej specyfice; obecnie utrzymuje kontakty z partiami z zagranicy, szczególnie z tymi o profilu komunistycznym i socjaldemokratycznym
partia rządząca w Koreańskiej Republice Narodowo Demokratycznej; w latach 1922‑1945 działała jako Komunistyczna Partia Korei, później Komunistyczna Partia Korei Północnej; w 1946 r. po połączeniu z mniejszym ugrupowaniem komunistów, Nową Partią Ludową, odbył się kongres założycielski Partii Pracy Korei Północnej; obecnie członkami partii jest około 4 milionów obywateli powyżej 17 roku życia
plac Niebiańskiego Spokoju; wielki plac w centrum Pekinu, w pobliżu dawnej siedziby cesarskiej: Zakazanego Miasta; największy publiczny plac na świecie, mierzący 800 m na osi północ–południe i 300 m na osi wschód–zachód; na placu znajdują się jedynie dwa obiekty: 38‑metrowy pomnik Bohaterów Ludu oraz mauzoleum Mao Zedonga
system rządów, w którym władza stosuje wobec społeczeństwa przemoc i ucisk polityczny; też: rząd stosujący takie metody (definicja na podstawie słownika PWN)
Słowa kluczowe
wolne strefy ekonomiczne, sankcje gospodarcze, świat po II wojnie światowej, zimna wojna, Chiny, Korea Północna
Bibliografia
Davin D., Mao Zedong, tłum. E. Spirydowicz, Warszawa 2000.
Polit J., Chiny, Warszawa 2004.
Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.
Wielka Historia Świata, t. 12, Od drugiej wojny światowej do XXI wieku, pod red. nauk. W. Rojka, Kraków 2006.