Czym, wobec powyższych uwag, jest metoda dialektyczna? Można powiedzieć, że jest dialogiem, rozmową i zadawaniem pytań. Stosując tę metodę, Sokrates nie podawał przecież żadnych informacji, a tylko asystował przy dochodzeniu do wiedzy. Zamiast retoryki, czyli sztuki przemawiania i argumentowania, stosował protreptykę, tzn. nawoływanie do cnoty, zachęcanie do troski o własną duszę. Dialektyka ta nie jest więc epistemologią, lecz raczej doświadczeniem duchowym, określonym poprzez cele moralne i wychowawcze.

Rozmowy Sokratesa rozpoczynały się od zastosowania ironii i metody elenktycznej. Filozof pytał o jakieś zagadnienie, twierdząc, że sam się na nim nie zna i przekonując, iż całkowicie wierzy w kompetencje swojego rozmówcy, który udzielał pierwszej odpowiedzi, a Sokrates chwalił ją, prosząc jednocześnie o więcej szczegółów. Zwabiony pochlebstwem rozmówca precyzował swoją wypowiedź, co spotykało się z uznaniem Sokratesa, oczekującego jeszcze większego uszczegółowienia. Następnie filozof powoli zaczynał wysuwać wątpliwości, wskazywać nieścisłości i brak precyzji. Zadawał więc coraz więcej pytań, a otrzymując coraz więcej sprzecznych odpowiedzi, drążył jeszcze mocniej i głębiej. Rozmówca wyraźnie się gubił i w końcu zupełnie tracił pewność siebie. To, co miało być wiedzą pewną, okazywało się mniemaniem.

^{Henryk Siemiradzki, Sokrates znajduje swojego ucznia Alcybiadesa z heterą}

W tym momencie jedni oburzali się i kończyli rozmowę, innych Sokrates sam porzucał, bo widział w nich jedynie pyszałków niezdolnych do prawdziwej refleksji. Z niektórymi jednak kontynuował rozmowę. Byli to ci, w których ateński mędrzec zobaczył zalążek wiedzy. Następował więc kolejny etap, w którym Sokrates stosował metodę majeutyczną. Myśliciel przyrównywał ją do profesji swojej matki, która była położną: tak, jak położna odbiera porody, choć sama przecież nie rodzi, tak nauczyciel jedynie asystuje przy rodzeniu się wiedzy, pomaga, uświadamia i wydobywa. Zadanie filozofa jest więc skromne – to nie wyjaśnianie i przekonywanie, ale towarzyszenie i wsparcie, rozmowa, wspólne dociekanie oraz zadawanie pytań.

Istotą Sokratejskiej dialektyki jest zatem odwrócenie się od metody podawczo-informacyjnej i retoryczno-perswazyjnej. Punktem wyjścia dialektyki Sokratejskiej była niewiedza. W stosunku do rozmówcy nauczyciel miał być kimś, kto chce zdobyć wiedzę. Zadaniem ucznia było oczyszczenie się z błędnych mniemań i samodzielnie dotarcie do prawdy, nie opierającej się na złudnych zmysłach. Procedury dialektyczne miały dostarczyć wiedzy o rzeczywistości, która jawi się w oglądzie zmysłowym i umożliwić poznanie sfery niejawnej. Sokrates uznawał swoją niewiedzę w stosunku do przyrody, sofistów oraz do mądrości. Poszukiwał wciąż prawdziwej wiedzy. Nie starał się przekonać swoich rozmówców do swoich poglądów, lecz odnajdywał błędy ludzkiego myślenia i wydobywał ukrytą znajomość rzeczy. Efektem Sokratejskiej dialektyki było zatem zbliżanie się do prawdy.