Dzieje Tristana i Izoldy (średniowiecze)

Bohaterami tej jednej z najsłynniejszych opowieści o miłości jest tytułowa para kochanków oraz król Kornwalii Marek. Tristan, siostrzeniec i wierny rycerz króla Marka, wyrusza, aby przywieźć przyszłą żonę króla, Izoldę o Jasnych Włosach. W czasie podróży Tristan i Izolda przez przypadek wypijają miłosny napój, który był przygotowany przez matkę Izoldy dla niej i króla Marka. Od tej pory ich uczucie i namiętność nigdy nie wygasną. Miłość prowadzi do konfliktów moralnych – Izolda łamie przysięgę małżeńską, a Tristan sprzeniewierza się ideałom rycerskim (królowi Markowi winien jest bowiem bezwzględne posłuszeństwo).

Zdając sobie sprawę ze swego położenia, kochankowie toczą beznadziejną walkę ze swoim uczuciem. Ich losy kończą się tragicznie. Kiedy ranny Tristan czeka na odwiedziny Izoldy, jego żona, Izolda o Białych Dłoniach, zazdrosna o dawną kochankę, okłamuje męża, mówiąc, że na okręcie, na którym miała przypłynąć, są przytroczone czarne żagle (znak, że nie ma jej na pokładzie). Tristan umiera z rozpaczy, a w ślad za nim wkrótce odchodzi Izolda Jasnowłosa. Król Marek chowa kochanków w osobnych mogiłach, jednak w nocy z grobu Tristana wyrasta głóg, który zanurza pędy w grobie Izoldy. To znak, że ich miłość przekroczyła ziemskie granice i okazała się silniejsza niż śmierć.

Dzieje Tristana i Izoldy przedstawiają archetypiczny w naszej kulturze obraz miłości po ludzku tragicznej, choć pokonującej bariery społeczne oraz metafizyczne. Podobnym przykładem byłaby więź Romea i Julii z dzieła Szekspira, zaś religijnym pierwowzorem dialog Oblubieńca i Oblubienicy z Pieśni nad pieśniami: Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu, jak pieczęć na twoim ramieniu, bo jak śmierć potężna jest miłość, a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol, żar jej to żar ognia, płomień Pański. Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości, nie zatopią jej rzeki (Pnp 8,6‑7).

Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (romantyzm)

Dzieło niemieckiego pisarza opowiada o tragicznej, romantycznej miłości pomiędzy tytułowym bohaterem a Lottą. Opowiedziana w listach historia (powieść epistolarna) jest bardzo prosta, jednak za sprawą psychologicznej konstrukcji bohaterów głęboko zapada w pamięć czytelników. Młody i wrażliwy Werter poznaje Lottę i jej narzeczonego Alberta. Zaprzyjaźnia się i spędza z nimi sporo czasu. Podziwia urodę dziewczyny, jej zalety charakteru (m.in. miłość do rodzeństwa) oraz prawość Alberta. Wkrótce przekonuje się, że zakochał się w Lotcie, ona także nie pozostaje wobec niego obojętna. Werter przeżywa wielkie cierpienia – niezaspokojonej miłości (ich uczucie pozostaje platoniczne) i wyrzutów sumienia wobec przyjaciela. Kiedy zbliża się data ślubu Lotty, pożycza od jej narzeczonego pistolety i popełnia samobójstwo. Opublikowanie książki (w roku 1774) wywołało wielkie poruszenie, a nawet skandal. Autorowi zarzucano wykorzystanie wątków z życia własnego i innych osób. Czytelnicy natomiast zachwycili się powieścią – wzorowali się na stroju i zachowaniach głównych bohaterów, zapanowała także swoista moda na werteryzmwerteryzmwerteryzm, czyli postawę, jaką przyjął główny bohater (wrażliwość, poczucie bezcelowości życia). Niestety, doszło także do kilku prób samobójczych, które wiązano z opublikowaniem powieści.

Stanisław Grochowiak, Do zakochanych to samo staranie... (współczesność)

Wiersz został oparty na koncepcie (czyli oryginalnym pomyśle), którym jest porównanie pary zakochanych do umarłych. Inspiracją dla współczesnego poety jest poezja barokowa, a w szczególności wiersz Jana Andrzeja Morsztyna, Do trupa. Efektowne i silnie działające na wyobraźnię zestawienia‑podobieństwa: desek potrzeba zaledwie sześć, ta sama ilość przyćmionego światła, najcięższy brokat opadnie z ich ciał nie są jednak tylko literacką zabawą. Porównanie miłości erotycznej (Eros) do śmierci (Thanatos) ma głębszy sens – wskazuje na ich łączność, nierozerwalną więź. Namiętność życia – kiedy Eros splata się z nieuchronnością śmierci, Thanatosem – nadaje naszej egzystencji szczególnej wartości. Zauważył to nie tylko ojciec psychoanalizy, Zygmunt Freud, ale także – co ciekawe – żydowska i chrześcijańska mistyka. Można więc powiedzieć, że wiersz Grochowiaka dotyka głębokich wymiarów doświadczenia człowieka różnych epok i światopoglądów.

Słownik