Biografia

ROkGJ3F2ImnQM1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Jego włosy są ufryzowane. Nad uszami ułożone w dwa loki. Mężczyzna ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę z żabotem.

Biografię Kanta filozofia zazwyczaj dzieli się na dwa okresy: „przedkrytyczny” i „krytyczny”. Datą przełomową jest rok opublikowania Krytyki czystego rozumu, czyli rok 1781, przynoszący myślicielowi sławę twórcy oryginalnego systemu filozoficznego, człowieka, który podjął się dzieła gruntownej reformy filozofii. Przedstawił syntezę i zarazem krytykę swojej epoki.

Filozof podporządkował swoje życie pracy naukowej. Znany był z regularności i systematyczności, a także ze zdolności do wyrzeczeń. Unikał wydarzeń mogących zakłócić porządek jego twórczej egzystencji, popadł wszakże pod koniec życia w konflikt z władzami, zarzucającymi mu sympatyzowanie z rewolucją francuską oraz nieprawomyślność religijną. Jednocześnie Kant nie ograniczał swojego wykształcenia jedynie do filozofii, był znakomicie zaznajomiony z ówczesną kulturą, żywo interesowały go problemy teraźniejszości.

W fazie „przedkrytycznej” Kant początkowo zajmował się naukami przyrodniczymi – matematyką i fizyką, dążył do przyrodniczego tłumaczenia zjawisk, podejmował także spekulację metafizycznąmetafizykametafizyczną (interesowała go kwestia nieśmiertelności człowieka oraz istnienia Boga, poruszona m.in. w książce Marzenia jasnowidzącego); pisał również prace z zakresu pedagogiki. Z tego okresu pochodzi Ogólna historia natury i teoria nieba (1755), w której Kant zawarł – inspirowaną mechaniką Newtona – hipotezę na temat powstania systemu słonecznego dzięki skupianiu się rozproszonych cząstek materii (później hipotezę tę ogłosił także fizyk Laplace). Stopniowo filozof wyzwalał się z ram ówczesnego myślenia – tzw. filozofii szkolnej – zmierzał w kierunku problematyki humanistycznej i filozoficznej, z podejrzliwością zaczął traktować metafizykę, dostrzegał ograniczenia rozumu.

Najważniejsze dzieła

Poglądy

Kant mówił o swoim projekcie krytycznym, iż stanowi „przewrót kopernikański” w filozofii. Projekt ten wiąże się z ideą krytyki – to znamię oświecenia -ugruntowującej myślenie przez obalenie dogmatycznejdogmatykadogmatycznej metafizyki (odpowiedzialnej według filozofa za narodziny sceptycyzmu). Kant ujawnia przekonanie o kryzysie kultury i usiłuje znaleźć podstawy jej odnowienia. Krytykując dotychczasową filozofię, powiada, że punktem wyjścia powinno być pytanie o możliwość i warunki uprawiania filozofii, a zatem refleksja nad teorią poznania ma poprzedzać refleksję metafizyczną.

Kantowska teoria poznania ma charakter aprioryczny (na tym polega wspomniany „przewrót”), odwraca tradycyjnie przyjęty schemat relacji między przedmiotem a podmiotem, wskazując na prymat tego drugiego w poznaniu. Można więc określić ową teorię mianem subiektywnej, choć pamiętając, że jest to subiektywizm nie tyle podmiotu empirycznegoempiryzmempirycznego, poszczególnego, ile wynikający z jego natury – tego, co wspólne różnym podmiotom.

Podział sądów na sądy a posteriori i a priori, syntetyczne i analityczne

Konstruując swój system poznawczy, Kant wyszedł od rozróżnienia dwóch typów sądów: empirycznych, uzyskanych dzięki doświadczeniu (a posterioria posterioria posteriori), oraz niezależnych od doświadczenia, mających źródło w umyśle poznającego (a prioria prioria priori). Te drugie mają charakter konieczny i powszechny, są bezwyjątkowe (inaczej jest natomiast z sądami empirycznymi).

Kolejny wprowadzony przez Kanta podział rozróżnia sądy analityczne – odnoszące się do wiedzy już posiadanej (orzeczenie w takim sądzie wynika z podmiotu, nie rozszerza jego definicji; sądy te jedynie rozczłonkowują pojęcia, nie mówią nic, co nie zawierałoby się już w pojęciu podmiotu), i syntetyczne, poszerzające wiedzę (zawierające to, co wykracza poza podmiot, poza definicję owego podmiotu).

Łącząc owe kryteria, Kant mówił o sądach analitycznych (zawsze a priori) i syntetycznych a posteriori oraz syntetycznych a priori. Te ostatnie stały się dla filozofa szczególnie ważne, choć kłopotliwe, gdyż zawierają w sobie wiedzę rozszerzającą pojęcie podmiotu i zarazem nie wywodzącą się z doświadczenia. Zdając sobie sprawę z problemu związanego z tymi sądami, nie kwestionując wszakże ich istnienia (zdaniem filozofa pojawiają się one na gruncie matematyki i przyrodoznawstwa, w błędny sposób aspiruje do nich metafizyka), Kant pytał, jak są możliwe?

Poznanie zmysłowe i rozumowe

Kant przyjął założenie, iż poznanie zawdzięcza człowiek dwóm władzom: zmysłom i rozumowi, łączył w ten sposób racjonalizmracjonalizmracjonalizm z empiryzmem. Zdaniem filozofa poznajemy, wchodząc w zmysłowy kontakt ze światem i następnie rozumiejąc, uogólniając dane empiryczne. Owo spotkanie racjonalizmu z empiryzmem stanowiło dla Kanta gwarancję prawdziwości poznania. Zajmując się wspomnianymi władzami poznawczymi, filozof opracował „logikę transcendentalną” (ukazującą zasady myślenia apriorycznego) oraz „estetykę transcendentalną” (ukazującą aprioryczne czynniki poznania zmysłowego). Kant zwrócił ponadto uwagę, że działalność rozumu wiąże się z dwiema funkcjami: tworzeniem pojęć na podstawie materiału zmysłowego oraz wyciąganiem wniosków spoza dziedziny doświadczenia; pierwszą z nich określił mianem intelektuintelektintelektu, drugą rozumurozumrozumu. Stąd Kantowska krytyka umysłu ma trzy działy: estetykę (jej dziedziną jest zmysłowość), analitykę (zajmuje się intelektem) i dialektykę (teorię rozumu).

Aprioryczne formy poznania

Zdaniem Kanta podstawą poznania są wrażenia, które powstają w stykających się z rzeczami zmysłach, pobudzanych przez nie – w ten sposób powstają dane naoczne. Jednakże, jak zauważa filozof, w danych naocznych, oprócz wrażeń, znajdują się jeszcze dwa czynniki, pozwalające organizować owe wrażenia: czas i przestrzeń – aprioryczne formy poznania zmysłowego, w które ujmujemy wrażenia, swoiste sposoby postrzegania rzeczywistości (formy te nie są czymś istniejącym realnie, lecz należą do poznającego podmiotu, odnoszą się do wszystkich zjawisk, jak pisał Kant, są empirycznie realne i transcendentalnie idealne). Istnienie owych form warunkuje możliwość nauki apriorycznej. Jednocześnie możemy przyjąć, że według Kanta świat w istocie jest inny niż nasze poznanie, które kształtuje rzeczywistość.

Aprioryczne kategorie poznania

Kant dowodzi, że również intelekt ma swoje aprioryczne kategorie poznania (jest ich dwanaście). Według filozofa wprowadza on je do uzyskanych danych naocznych. W ten sposób to podmiot konstruuje przedmiot poznania, zespalając za pomocą pojęć związane z nim dane naoczne. W procesie poznania świadomość poznającego podmiotu projektuje własną jedność na otaczający ją świat. Władza wyobraźni dzięki schematowi transcendentalnemu podporządkowuje dane naoczne pojęciom intelektu. Zarówno dane naoczne, jak i kategorie da się bowiem określić czasowo. Kant wskazuje między innymi na następujące pojęcia pozwalające tworzyć z danych naocznych przedmioty poznania: substancja, przyczynowość, wzajemne działanie.

Jeśli chodzi o problem sądów a priori, to Kant powiada, że odnoszą się one do przedmiotów, które są przez nie kształtowane. W ten sposób filozof kwestionuje przeciwstawienie podmiot – przedmiot, dowodząc ich związku, tego, że podmiot stanowi w poznaniu warunek przedmiotu. Podobnie podważone zostało przez Kanta przeciwstawienie doświadczenie – aprioryczna myśl; ta druga kształtuje pierwsze.

Słownik