Przeczytaj
Psalmy po polsku
Wśród licznych przekładówprzekładów Księgi PsalmówPsalmów na różne języki jest też niemal 60 tłumaczeń na język polski. Część ich autorów (pracujących indywidualnie lub w zespołach) decydowało się na translację całego Pisma Świętego, część – tylko PsałterzaPsałterza. Ważne było też przyjęcie koncepcji polegającej na wiernym tłumaczeniu lub na tworzeniu parafrazyparafrazy, co często przejawiało się w stosowaniu typowego dla kultury żydowskiej segmentowania tekstu w wersetachwersetach albo na przekształceniu ich na wersywersy. Początkowo (do XV w. włącznie) zachowywano oryginalną strukturę tekstu i wersetów. W XVI w. mocniej zaczęto uwypuklać poetycki charakter psalmów i normą stało się używanie wersów. Wyraźniejszy odwrót od tej tendencji pojawił się w XX w., kiedy znowu chętnie sięgano po werset.
Wśród polskich przekładów Księgi Psalmów szczególne znaczenie ma najstarsze z zachowanych tłumaczeń, czyli Psałterz królowej Jadwigi (Psałterz floriański). W stosowanym przez historyków literatury tytule wskazano, dla kogo prawdopodobnie przekład ten był przygotowywany na przełomie XIV i XV w. Wiele wskazuje, że przeznaczono go dla królowej Jadwigi Andegaweńskiej, pierwszej żony Władysława Jagiełły. Wprawdzie władczyni zmarła przed końcem prac, ale niezwykły rękopis trafił ostatecznie na Wawel. Później znalazł się w zasobach klasztoru pod wezwaniem św. Floriana w Austrii, stąd nazwa Psałterz floriański. Pięknie zdobione dzieło zawiera trzy wersje językowe: łacińską, niemiecką i polską.
Gdy w XVI w. zachodni Kościół chrześcijański uległ rozbiciu na różne wyznania, każde z nich dążyło do posiadania „swojego” tłumaczenia. Z pewnością za największe osiągnięcie z tego okresu uznać trzeba spisany wersami Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego. To zbiór parafraz psalmów, w którym największy polski twórca renesansowy połączył biblijne obrazowanie z humanistyczną wizją Boga. Dzieło Kochanowskiego jest bardzo wysoko oceniane przez historyków literatury: [...] Psałterz Dawidów przekładania Kochanowskiego nie traci nic z mocy liryki religijnej, tyle że jest to liryka bardziej uniwersalna, niezwiązana z jednym wyznaniem. I istotnie psalmy Kochanowskiego śpiewane były zarówno w katolickich, jak i w protestanckich zborach. [...] Kochanowski poszukuje nieustannie zgody pomiędzy różnymi systemami teologiczno‑filozoficznymi, które złożyły się w ciągu wieków na europejską kulturę. Koegzystencja judaizmu, hellenizmu i chrześcijaństwa jest niepodważalną zasadą zarówno światopoglądu poety, jak i wyboru przezeń tradycji stylistycznych
.
Indeks górny Źródło: Jerzy Ziomek, Literatura Odrodzenia, Warszawa 1987, s. 175–176. Indeks górny koniecŹródło: Jerzy Ziomek, Literatura Odrodzenia, Warszawa 1987, s. 175–176.
Po Kochanowskim tłumaczeniem psalmów zajmowali się również inni twórcy. Należał do nich oświeceniowy poeta Franciszek Karpiński (autor m.in. kolędy Pieśń o Narodzeniu Pańskim, zaczynającej się od słów: Bóg się rodzi, moc truchleje…
), który kilka lat przed upadkiem Polski stworzył przekład doceniany aż do XX wieku.
Właśnie w XX stuleciu powstało kilka istotnych tłumaczeń starotestamentowego dzieła. Leopold Staff, zwany poetą trzech epok (Młodej Polski, XX‑lecia międzywojennego i współczesności), tuż przed drugą wojną światową wydał przekład, w którym dostrzega się wielkie pokłady liryzmu, mimo że użył on formy wersetu. Już po drugiej wojnie światowej Roman Brandstaetter postąpił podobnie, tłumacząc wybrane księgi Starego i Nowego Testamentu, w tym Psałterz (1968). Znawcy doceniają w nim nie tylko szatę językową, ale też wierność hebrajskiemu oryginałowi, dobrze znanemu Brandstaetterowi. Ten oryginał poznał także Czesław Miłosz, który przetłumaczył niektóre części Starego Testamentu, m.in. Księgę Koheleta, Księgę Hioba oraz Księgę Psalmów (ta ostatnia ukazała się w 1979 r.).
Przekłady Jana Kochanowskiego i Czesława Miłosza
Jan Kochanowski zajmował się tłumaczeniem psalmów co najmniej 9 lat. Sięgał do różnych tłumaczeń Psałterza na łacinę oraz język polski (nic nie wskazuje na to, że znał hebrajski). Dzieło, które ukazało się w Krakowie w 1579 r., przez wiele lat uchodziło za największe dokonanie poetyckie Kochanowskiego, a jeszcze dziś poszczególne utwory można usłyszeć w świątyniach różnych wyznań.
Psalm 23: Dominus regit me et nihil mihi deeritMój wiekuisty Pasterz mię pasie,
Nie zejdzie mi nic na żadnym wczasie;
Zawiódł mię w pasze niepospolite,
Nad zdroje żywej wody obfite.Wrócił mię z dziwnych obłędliwości
Na ścieżkę jawnej sprawiedliwości;
Postanowił mię na drodze prawej
Z chęci ku słudze swemu łaskawej.By dobrze stała śmierć tuż przede mną,
Bać się nie będę, bo Pan mój ze mną.
Twój pręt, o Panie, i laska Twoja –
W niebezpieczeństwie obrona moja.Posadziłeś mię za stół kosztowny,
Skąd nieprzyjaciel boleje głowny;
Włos mi mój wszystek balsamem płynie,
Czasza opływa w rozkosznym winie.Ufam Twej łasce, że mię na wieki
Nie spuścisz, Panie, z swojej opieki
I będę mieszkał w Twym świętym domu,
Nie ustępując laty nikomu.Źródło: Jan Kochanowski, Psalm 23: Dominus regit me et nihil mihi deerit, [w:] tegoż, Psałterz Dawidów, oprac. J. Woronczak, Wrocław 1982, s. 71–72.
Psalm 123: Ad te leavi oculos meosBoże, który mieszkasz nad wszytkiemi nieby
Prózen i trosk ludzkich, i wszelkiej potrzeby,
Do Ciebie ja wznoszę smętne oczy swoje,
O Panie, nadziejo i zbawienie moje.Jako w niedostatku na pańską pogląda
Głodny sługa rękę i łaski pożąda,
Jako niewolnica, której głód dojmuje,
Coraz paniej swojej ręki upatruje,Takżeć oczy nasze obciężone łzami
Na Pana patrzają – owa się nad nami
Smiłować jako Pan miłosierny raczy,
A występków naszych łaskawie przebaczy.Użal się nas, użal, nieśmiertelny Boże,
Abowiem już ledwe cierpieć więcej może
Nasze człowieczeństwo pośmiechów i wzgardy,
Tak nas ten lud trapi, swoim szczęściem hardy.Źródło: Jan Kochanowski, Psalm 123: Ad te leavi oculos meos, [w:] tegoż, Psałterz Dawidów, oprac. J. Woronczak, Wrocław 1982, s. 383–384.
Psalm 130: De profundis clamavi ad te DomineW troskach głębokich ponurzony,
Do Ciebie, Boże niezmierzony,
Wołam: Racz smutne prośby moje
Przyjąć w łaskawe uszy swoje!Jeśli tej z nami surowości
Będziesz chciał użyć, jako złości
Nasze są godne, kto praw, Panie,
Przed srogim sądem Twym zostanie?Aleś Ty Pan jest dobrotliwy,
Pan z przyrodzenia lutościwy,
Co przeciw Tobie u wszech ludzi
Uczciwość wielką w sercu budzi.Cieszy mię, Panie, dobroć Twoja,
Cieszą mię słowa, dusza moja
Upatrza Twego smiłowania
Barziej niż nocna straż świtania.Barziej niż nocna straż świtania
Pragnie duch Twego smiłowania.
O Izraelu, niech się dzieje,
Co chce, ty w Panu kładź nadzieje.U Tego litość nieprzebrana,
U Tego pomoc nieczekana,
Ten miłosierdziu swemu g'woli
Ze wszech cię grzechów twych wyzwoli.Źródło: Jan Kochanowski, Psalm 130: De profundis clamavi ad te Domine, [w:] tegoż, Psałterz Dawidów, oprac. J. Woronczak, Wrocław 1982, s. 392–395.
Czesław Miłosz, przygotowując się do przekładów wybranych ksiąg Biblii, nauczył się języka hebrajskiego – miał wówczas 70 lat. Jego Księga Psalmów ukazała się 400 lat po wydaniu Psałterza Jana Kochanowskiego.
Psalm 23
Psalm Dawida. Pan jest pasterzem moim. * Na niczym mi nie zbywa.
Na zielonych pastwiskach położył mnie, * nad spokojne wody mnie prowadzi.
Duszę moją posila, * prowadzi mnie po ścieżkach prostych * dla chwały swego imienia.
A choćbym zeszedł w ciemną dolinę śmierci, * nie będę lękać się złego, bo Ty jesteś ze mną. * Twój kij pasterski i laska: one mnie będą wiodły.
Ty stół biesiadny zastawiasz przede mną na przekór moim wrogom, * głowę moją olejkiem namaszczasz, * a mój kielich przelewa się.
Szczęście i łaska podążają za mną * po wszystkie dnie mego życia. * I zamieszkam w domu Pańskim * na długie czasy.
Źródło: Czesław Miłosz, Psalm 23, [w:] tegoż, Księga Psalmów, Kraków 1998, s. 106.
Psalm 123
Pieśń wstępowań. Do Ciebie wznoszę oczy moje, * który mieszkasz w niebie.
Oto jak oczy sług * zwrócone są ku ręce ich pana, * jak oczy służebnic * ku ręce ich pani, * tak nasze oczy ku Panu, Bogu naszemu, * aż zmiłuje się nad nami.
Zmiłuj się nad nami, Panie, zmiłuj się nad nami! * Bo jesteśmy bardzo nasyceni pogardą.
Nad miarę nasycona jest dusza nasza * drwinami możnych i pogardą pysznych.
Źródło: Czesław Miłosz, Psalm 123, [w:] tegoż, Księga psalmów, Kraków 1998, s. 332.
Psalm 130
Pieśń wstępowań. Z głębokości wołam do Ciebie, Panie.
Panie, usłysz głos mój! * Niech będą uszy Twoje otwarte * na głos błagania mego.
Jeżeli pamięć o występkach zachowasz, Panie, * któż się ostoi?
Ale z Tobą jest przebaczenie, * abyś w bojaźni był czczony.
Nadzieję pokładam w Panu, * nadzieję w Panu pokłada dusza moja, * i czekam na Jego słowo.
Dusza moja czeka na Pana * bardziej niż nocne straże na przyjście poranka, * niż nocne straże na przyjście poranka.
Oczekuj, Izraelu, Pana, * bo w Panu jest łaska * i wielka moc odkupienia.
On sam odkupi Izraela ze wszystkich win jego.
Źródło: Czesław Miłosz, Psalm 130, [w:] tegoż, Księga psalmów, Kraków 1998, s. 339.
Słownik
(gr. paráphrasis – omówienie, opowiadanie) – swobodne przekształcenie tekstu literackiego albo wypowiedzi, modyfikujące treść pierwowzoru
tłumaczenie, przeniesienie tekstu (np. dzieła literackiego) z jednego języka do drugiego, z zachowaniem treści i formy oryginału
(gr. psalterion – nazwa instrumentu, psállein – śpiewać, szarpać struny) – 1. liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek; 2. typ pieśni religijnej wywodzącej się z tradycji hebrajskiej; wyróżnia się psalmy dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne
(łac. psalterium, gr. psaltḗrion - harfa, lutnia) – zbiór 150 psalmów wchodzących w skład Starego Testamentu; osobne wydanie zawierające zbiór psalmów; w judaizmie i chrześcijaństwie przeznaczony również do celów liturgicznych lub używany jako modlitewnik. Synonimem terminu psałterz jest żołtarz (też: żałtarz), pochodzcy bezpośrednio od czeskiego słowa žaltář.
(łac. versus – wiersz) – w literaturze odcinek, podstawowa jednostka wersyfikacyjna mowy wierszowanej, wyodrębniona jako pojedyncza linijka tekstu
(łac. versus – wiersz) – wyodrębniony graficznie fragment tekstu obejmujący kilka zestawionych podrzędnie lub współrzędnie zdań, spoisty wewnętrznie, zwykle numerowany. Podział na wersety występuje w Biblii i tekstach na nią stylizowanych, jak również w Koranie. Wersety pełnią w prozie rytmicznej rolę zbliżoną do tej, jaką pełnią wersy lub zwrotki w poezji