Przeczytaj
Rewolucje liberalne i powstania narodowe
Wszystkie te zrywy można podzielić na dwa rodzaje:
rewolucje liberalneliberalne, występujące na Zachodzie, gdzie mimo istnienia terytoriów spornych granice państwowe z grubsza pokrywały się z etnicznymi;
powstania narodowe, które wybuchały w Europie Środkowej i Wschodniej, od Włoch i Niemiec poczynając, i były wyrazem dążeń niepodległościowych.
Architekci porządku powiedeńskiego nie liczyli się zupełnie z kwestiami narodowymi, mimo że w XVIII w., a zwłaszcza w czasach wojen napoleońskich, ich znaczenie polityczne gwałtownie wzrosło. Celem zabiegów dyplomatycznych było jednak umocnienie supremacjisupremacji mocarstw na kontynencie, nie zaś troska o suwerenność poszczególnych grup etnicznych. Rodzące się nacjonalizmy postrzegano wręcz jako zagrożenie dla integralności wielkich monarchii. Dlatego też w tej części Europy, w której dominowały państwa wieloetniczne, oba motywy leżące u podstaw rewolty: żądanie konstytucji i postulaty narodowe – były ze sobą powiązane.
Liberałowie sprawy narodowościowe pojmowali analogicznie do relacji jednostek i społeczeństwa: głosili, że narody powinny być podmiotami polityki międzynarodowej, a z chwilą, gdy uzyskają one suwerenność, będzie też wybuchać znacznie mniej wojen. Główną winą za wywoływanie konfliktów zbrojnych obarczali oni bowiem władców absolutnych, podczas gdy państwa o bardziej reprezentatywnej formie rządów uważali za skłonne z natury do utrzymywania relacji pokojowych. Teoria ta zyskała miano liberalnego internacjonalizmu, a jej ostateczną konsekwencją był postulat przeciwstawienia się porządkowi powiedeńskiemu przez ogólnoeuropejską międzynarodówkę ludów. Przywódcy rewolucji liberalnych z lat 1815–1848 stawiali więc sobie za cel obalenie monarchii lub co najmniej zmuszenie władców do nadania konstytucji, niekiedy zaś również uzyskanie suwerenności narodowej, a wraz z nią wolnościowego ustroju państwowego.
Do wystąpień typu liberalnego zalicza się m.in. rewolucję hiszpańską z lat 1820–1823, którą stłumiły dopiero wojska francuskie, interweniując w imieniu Świętego Przymierza, oraz zwalczane przez Austriaków rewolty w państwach włoskich w latach 20. i 30. W Italii postulaty konstytucyjne łączyły się z aspiracjami narodowymi, włoscy liberałowie dążyli bowiem z jednej strony do politycznego i społecznego wyzwolenia ludu włoskiego, a z drugiej do zrzucenia zwierzchności austriackiej i zjednoczenia kraju. Włoscy karbonariuszekarbonariusze doprowadzili do wybuchu kilku lokalnych rewolucji włoskich w roku 1820 w Neapolu i Sycylii, a w roku 1821 w Piemoncie. Jednak te próby nie przyniosły oczekiwanych przez liberałów efektów. Charakter niepodległościowy miało natomiast powstanie greckie przeciw dominacji Turcji w latach 1821–1829. Ostatecznie Grecja uzyskała niepodległość w roku 1832.
Opisz, w jaki sposób przedstawiony został widoczny w tle żołnierz turecki. Porównaj go z personifikacją Grecji. Wyjaśnij, co mówi nam to o opinii autora o wydarzeniach.
Rok 1830
Do szczególnie wielu liberalnych i narodowych zrywów doszło w roku 1830. Jako pierwsza wybuchła paryska rewolucja lipcowa i choć nie doprowadziła ona do ponownego proklamowania we Francji republiki, spowodowała jednak detronizację konserwatywnegokonserwatywnego Karola X, który schronił się w Wielkiej Brytanii, a następnie w Austrii. Jego miejsce zajął dotychczasowy książę orleański, Ludwik Filip z bocznej linii Burbonów, który rezygnując z religijnej legitymizacjilegitymizacji swej władzy, przyjął tytuł króla Francuzów, a nie Francji. Znacznie bardziej liberalne oblicze tzw. monarchii lipcowej zapowiadały także rychłe zmiany w Karcie konstytucyjnej.
Zwróć uwagę na paryżan, którzy rozbierają uliczne barykady.
Belgia, od 1815 r. połączona z Holandią w Królestwo Niderlandów, przeżywała okres szybkiej industrializacji, co nie pozostawało bez wpływu na aspiracje zamieszkujących ją Walonów i Flamandów. Pod koniec sierpnia 1830 r. wzniecili oni powstanie, przeciw któremu podjęły próbę interwencji wojska holenderskie, lecz okazała się ona nieskuteczna. Zapewne gdyby nie rewolucyjny chaos w Paryżu, po stronie frankofońskichfrankofońskich Walonów wystąpiliby Francuzi, co z kolei Anglicy mogliby uznać za naruszenie swych interesów. Przebiegiem wypadków zainteresowana była także Rosja – z uwagi na pokrewieństwo łączące rodzinę cara Aleksandra I z panującą w Niderlandach dynastią orańską.
Zbrojnej interwencji przeszkodziło jednak największe pod względem militarnym wystąpienie w 1830 r. – powstanie listopadowe w Królestwie Polskim. Nie miało ono jednak charakteru liberalnego, ale narodowy. W tej sytuacji zwołano międzynarodową konferencję w Londynie i dzięki brytyjskiej mediacji mocarstwa zawarły ugodę, wskutek której w 1831 r. utworzone zostało niepodległe Królestwo Belgii, mające – wzorem Szwajcarii – zachowywać neutralność w konfliktach międzynarodowych. Rok 1830 przyniósł również wiele mniejszych wystąpień, przede wszystkim we Włoszech i Niemczech. Jednak wszystkie, poza rewolucją lipcową we Francji i powstaniem belgijskim, zakończyły się porażkami, rozwiewając nadzieję na triumf liberalizmu i zasady suwerenności narodów w skali całego kontynentu.
Dla liberałów ważniejsze od formy ustrojowej, jaką przybierze państwo, było konstytucyjne zagwarantowanie wolności jego mieszkańcom oraz nieingerowanie przez władzę w życie prywatne. Przemiany idące w tym kierunku zainicjowała Wielka Brytania w wyniku rozruchów ludowych przeciw wysokim cłom na zboże, które parlament uchwalał, żeby chronić interesy wielkich właścicieli ziemskich. Radykalni przywódcy zażądali wówczas również zreformowania parlamentu, tak by reprezentował on całe społeczeństwo, a nie – jak dotąd – tylko szlachtę. Rewolucja lipcowa we Francji przekonała angielskie elity o konieczności zmian i w 1832 r. przyznano prawo głosu mieszkańcom wielkich miast, lecz utrzymano wysoki cenzus majątkowy. Postulaty dalszych reform, zwłaszcza upowszechnienia prawa wyborczego, w następnych dwóch dekadach podnosił popularny wśród robotników ruch czartystów (od ang. people’s charter – karta ludowa, czyli petycja do parlamentu z 1838 r.). Jednak dopiero w 1867 r. będący wówczas u władzy konserwatyści zgodzili się na podwojenie liczby uprawnionych do głosowania.
Także na kontynencie w pierwszej połowie XIX w. nie we wszystkich państwach sprawowano rządy absolutne. Mniej lub bardziej liberalne konstytucje obowiązywały w Szwecji i niektórych państwach niemieckich. Najważniejsze znaczenie miała francuska Karta konstytucyjna, ogłoszona w 1814 r. przez Ludwika XVIII, mimo że stanowiła ona przywilej nadany poddanym przez monarchę, nie zaś kodyfikację praw naturalnych. Dokument zapewniał przewagę władzy wykonawczej nad ustawodawczą: król mianował ministrów, miał wyłączną inicjatywę ustawodawczą, prawo weta wobec uchwał parlamentu i możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy. Z racji wysokiego cenzusu majątkowegocenzusu majątkowego prawo głosu przysługiwało zaledwie 160 tys. spośród 28 mln Francuzów. Karta konstytucyjna stała się wzorcem dla konstytucji państw postabsolutystycznych – podobne regulacje znalazły się już rok później w ustawie zasadniczej, którą Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu, a w 1848 r. wprowadzono je także w konstytucji Prus.
Po rewolucji lipcowej francuskie zasady konstytucyjne zaczęto modyfikować w myśl postulatów liberalnych. W wyniku wprowadzonych w 1830 r. zmian pojawiła się zasada, że władza pochodzi od ludu, konstytucja przyznała inicjatywę ustawodawczą parlamentowi, a królowi odebrała prawo wydawania dekretów, wreszcie wprowadziła odpowiedzialność polityczną ministrów. Mimo to Ludwik Filip Orleański zachował znaczne kompetencje i potrafił zręcznie kierować rządem: premierami mianował najczęściej ludzi nieudolnych, a ministrami skłóconych polityków, jego zgody wymagało również odwołanie gabinetu. Chociaż poszerzono prawo wyborcze, nadal przysługiwało ono tylko 240 tys. z 35 mln Francuzów, znaczną część parlamentarzystów stanowili natomiast rządowi urzędnicy. Od systemu parlamentarno‑gabinetowego dzieliła Francję zatem jeszcze długa droga.
Słownik
(z łac. census – spis, szacowanie np. majątku) podstawa do zaliczenia do grona obywateli; najczęstszym cenzusem był cenzus majątkowy, a więc wymóg posiadania odpowiedniego majątku
(z łac. Francus – Frank + gr. phone – głos, dźwięk) dotyczący społeczeństwa francuskojęzycznego; frankofonizacja – uleganie/poddawanie wpływowi języka francuskiego
(łac. legitimus – legalny, prawowity) uzasadnienie albo podstawa prawna do działania danej władzy
(z łac. liberalis – wolnościowy, od liber – wolny) ideologia i kierunek polityczny uznający wolność za wartość nadrzędną; przeciwstawia się uciskowi i łamaniu wolności jednostki. Do podstawowych wartości liberalnych zalicza się wartości demokratyczne, prawa obywatelskie, własność prywatną i wolny rynek; liberalizm powstał w epoce oświecenia i był wyrazem niezgody na absolutyzm oraz istniejący porządek feudalny
(z łac. conservare – zachowywać) postawa charakteryzująca się przywiązaniem do istniejącego porządku, tradycyjnych wartości, obyczajów, praw czy ustroju politycznego oraz niechętnym stosunkiem do gwałtownych zmian i nowości. Jako filozofia, która narodziła się na przełomie XVIII i XIX w., konserwatyzm był skierowany przeciw myśli oświeceniowej; jako ideologia polityczna występował przeciw rewolucji i opowiadał się za ancien régime
włoski ruch skierowany przeciw absolutyzmowi, rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XIX w.
(franc. Les Trois Glorieuses – trzy dni chwały) rewolucja we Francji w 1830 r.; w jej wyniku został obalony Karol X; spowodowała ożywienie ruchów rewolucyjnych w Europie
(ang. supremacy z łac. supremus – najwyższy) zwierzchnictwo, wyższość, przewaga nad kimś lub nad czymś
Słowa kluczowe
rewolucje liberalne, konserwatyzm, powstania narodowe, wiek XIX, kongres wiedeński, rewolucja lipcowa, Ludwik Filip
Bibliografia:
M. Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.
J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 2008.
J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej, Historia Grecji, Kraków 2005.
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, pod red. W. Zajewskiego, Warszawa 1991.