Przeczytaj
Okres archaiczny
Pierwszy z wymienionych okresów historycy współcześni umiejscawiają między początkiem wielkiej kolonizacjiwielkiej kolonizacji a wybuchem wojen perskich, a więc pomiędzy końcem IX a początkiem V w. p.n.e. Jak zauważyła historyczka Ewa Wipszycka:
była to epoka cechująca się ogromną dynamiką – robiąc cywilizacyjny «rachunek sumienia», dochodzimy szybko do konkluzji, że wszystko, co ważne jest z perspektywy wieków, zaczęło się wtedy: typy ustrojów, filozofia, prawo spisane na miejsce prawa zwyczajowego, specyficznie grecka sztuka i architektura.
W okresie archaicznym wykształciły się dwa z trzech podstawowych porządków architektonicznych starożytnej Grecji - dorycki i joński. Pierwsze kolumny doryckie powstały w VII lub VI wieku p.n.e. Charakteryzowały się prostotą, surowością, ociężałością. Były pozbawione bazy, a ich żłobione trzony lekko zwężały się ku górze. Głowice przybierały postać okrągłych, spłaszczonych poduszek (echinus). Porządek joński wykształcił się w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI w. p.n.e. Cechowały go lekkość, zgrabne proporcje i obecność zdobień. W przeciwieństwie do kolumn doryckich jońskie miały bazy, a ich głowice przypominały baranie rogi. Przykłady budowli, w których zastosowano oba style, znajdziemy w Atenach: dorycki w Partenonie, joński w Erechtejonie.
Z perspektywy historii kultury kluczową rolę odgrywają poematy Iliada i Odyseja Homera, dzieła o nieprzemijającej wartości, które powstały u progu epoki archaicznej. Jako podstawa wychowania wielu pokoleń Greków wywierały na ich kulturę wielki wpływ. W kontekście tych uwag dziwić może geneza samej nazwy epoka archaiczna
(z gr. archaios – stary, dawny); wywodzi się ona z historii sztuki i została użyta na określenie wszystkich dzieł starszych od tych, które uznawano za najdoskonalszy wzór, powstałych w V w. p.n.e. Nie chodziło więc tylko o starszeństwo, ale również o jakość - dzieła „archaiczne” miały być i starsze, i gorsze. Dziś takie klasyfikacje uznaje się za anachroniczne. Podkreśla się ciągłość między epokami i wpływ rozwiązań powstałych w epoce archaicznej na rozwój greckiej kultury epok późniejszych. Niemniej nie sposób oprzeć się wrażeniu, że epoka klasyczna wciąż pozostaje głównym punktem odniesienia.
Okres klasyczny
Przekonanie o tym, że wieki V i IV p.n.e. stanowią epokę niedoścignionych wzorów, wywodzi się już ze starożytności. Miały być to czasy, w których objawił się – jak go niegdyś określano – geniusz grecki
. Do najważniejszych przedstawicieli epoki klasycznej zaliczamy m.in. wymienionych twórców:
Do ich spuścizny nawiązywali późniejsi pisarze i artyści. To w ich dziełach szukali natchnienia. Samo słowo klasyczny
, którym opatrzono epokę, także ma proweniencję antyczną: w szkołach Cesarstwa Rzymskiego zaliczano tych twórców do classis, a więc do „grupy” tych, którzy są godni naśladowania. Przekonanie to odziedziczyliśmy i my. Na podkreślenie zasługuje jeden fenomen: wielką obfitość tworów ludzkiej myśli (i ludzkich rąk) uznawanych za najdoskonalsze należy wiązać z jednym miastem, a mianowicie Atenami. Za czasów Peryklesa stały się one centrum kulturalnym starożytnej Hellady i całego cywilizowanego świata.
Kilkadziesiąt lat po zakończeniu budowy Świątynii Zeusa Olimpijskiego w Olimpii, gdzieś na przełomie V i IV w. p.n.e., ze stylu jońskiego rozwinął się trzeci porządek architektoniczny - koryncki. Można go rozpoznać po bogato zdobionej głowicy w kształcie koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz. Kolumny korynckie pojawiły się w innej świątyni poświęconej Zeusowi w Atenach.
Okres hellenistyczny
W tej epoce, której umowne granice wyznaczają śmierć Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) i Kleopatry VII (30 r. p.n.e.), nastąpiła ekspansja kultury greckiej na tereny, które wcześniej nie były obszarem jej wpływu. Grecy zetknęli się wówczas z dorobkiem podbitych przez Aleksandra ludów Wschodu. Dało to nowy impuls do rozwoju kultury greckiej, choć wydaje się, że to ludy Wschodu więcej nauczyły się od Greków niż Grecy od barbarzyńcówbarbarzyńców. Grecy, którzy od czasów klasycznych w większości patrzyli z wyższością na obcych, nie interesowali się zbytnio dorobkiem nowych „sąsiadów” w dziedzinie literatury, sztuki czy światopoglądu. Wyjątek stanowiła religia, dla której w czasach hellenistycznych charakterystyczny był tzw. synkretyzmsynkretyzm, oraz do pewnego stopnia nauka.
Wielkie zasługi na polu rozwoju kultury mieli władcy hellenistycznych monarchii, którzy finansowali działalność instytucji naukowych (do najsłynniejszych należała Biblioteka AleksandryjskaBiblioteka Aleksandryjska) oraz wspierali twórców działających na ich dworach. Była to epoka nowych specjalizacji i dyscyplin naukowych, takich jak filologiafilologia, ale także nowych stolic kulturalnych świata śródziemnomorskiego, Aleksandrii i Pergamonu, które śmiało rywalizowały z Atenami o palmę pierwszeństwa.
Słownik
(gr. barbaroi – ci, którzy mówią bar‑bar, czyli językiem niezrozumiałym) cudzoziemcy, nie‑Grecy
największa i najsłynniejsza biblioteka świata antycznego, założona przez władcę Egiptu Ptolemeusza I Sotera w IV w. p.n.e.; zgromadzono w niej ok. 500 tys. zwojów papirusowych
(gr. philologia – umiłowanie wiedzy, od philein – lubić + logos – słowo, nauka, rozum) nowa dyscyplina naukowa powstała w Bibliotece Aleksandryjskiej, polegająca na badaniu i komentowaniu tekstów literackich
(gr. synkretismos – dosł. sojusz miast kreteńskich; czasem rozumiany jako synonim połączenia często rozbieżnych poglądów) proces łączenia i mieszania się wyobrażeń o różnych bóstwach z różnych systemów religijnych, będący efektem wymieszania kultur
wielki ruch osadniczy Greków pomiędzy VIII a VI w. p.n.e., w którym Grecy osiedlili się na wybrzeżach basenu Morza Śródziemnego i Morza Czarnego
Słowa kluczowe
kultura starożytnej Grecji, starożytna Grecja, Hellada, starożytne Ateny, okres archaiczny, okres klasyczny, okres hellenistyczny, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009.
M. Cytowska, H. Szelest, Historia literatury starożytnej, Warszawa 2019.
W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.
D. Musiał, Świat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
S. Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007.
E. Wipszycka, Historia starożytnej Grecji, w: Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.