Okres archaiczny

Pierwszy z wymienionych okresów historycy współcześni umiejscawiają między początkiem wielkiej kolonizacjiwielka kolonizacjawielkiej kolonizacji a wybuchem wojen perskich, a więc pomiędzy końcem IX a początkiem V w. p.n.e. Jak zauważyła historyczka Ewa Wipszycka:

W okresie archaicznym wykształciły się dwa z trzech podstawowych porządków architektonicznych starożytnej Grecji - dorycki i joński. Pierwsze kolumny doryckie powstały w VII lub VI wieku p.n.e. Charakteryzowały się prostotą, surowością, ociężałością. Były pozbawione bazy, a ich żłobione trzony lekko zwężały się ku górze. Głowice przybierały postać okrągłych, spłaszczonych poduszek (echinus). Porządek joński wykształcił się w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI w. p.n.e. Cechowały go lekkość, zgrabne proporcje i obecność zdobień. W przeciwieństwie do kolumn doryckich jońskie miały bazy, a ich głowice przypominały baranie rogi. Przykłady budowli, w których zastosowano oba style, znajdziemy w Atenach: dorycki w Partenonie, joński w Erechtejonie.

Z perspektywy historii kultury kluczową rolę odgrywają poematy Iliada i Odyseja Homera, dzieła o nieprzemijającej wartości, które powstały u progu epoki archaicznej. Jako podstawa wychowania wielu pokoleń Greków wywierały na ich kulturę wielki wpływ. W kontekście tych uwag dziwić może geneza samej nazwy epoka archaiczna (z gr. archaios – stary, dawny); wywodzi się ona z historii sztuki i została użyta na określenie wszystkich dzieł starszych od tych, które uznawano za najdoskonalszy wzór, powstałych w V w. p.n.e. Nie chodziło więc tylko o starszeństwo, ale również o jakość - dzieła „archaiczne” miały być i starsze, i gorsze. Dziś takie klasyfikacje uznaje się za anachroniczne. Podkreśla się ciągłość między epokami i wpływ rozwiązań powstałych w epoce archaicznej na rozwój greckiej kultury epok późniejszych. Niemniej nie sposób oprzeć się wrażeniu, że epoka klasyczna wciąż pozostaje głównym punktem odniesienia.

ReAVnn683gL4I

Na zdjęciu znajduje się posąg Kory. Jest ubrana w szaty i sandały. Ma długie włosy, naszyjnik, bransolety i wysokie nakrycie głowy. Jest uśmiechnięta. Lewą rękę trzyma na pierwsi, zaś w drugiej trzyma jakiś przedmiot.

Okres klasyczny

Przekonanie o tym, że wieki V i IV p.n.e. stanowią epokę niedoścignionych wzorów, wywodzi się już ze starożytności. Miały być to czasy, w których objawił się – jak go niegdyś określano – geniusz grecki. Do najważniejszych przedstawicieli epoki klasycznej zaliczamy m.in. wymienionych twórców:

Do ich spuścizny nawiązywali późniejsi pisarze i artyści. To w ich dziełach szukali natchnienia. Samo słowo klasyczny, którym opatrzono epokę, także ma proweniencję antyczną: w szkołach Cesarstwa Rzymskiego zaliczano tych twórców do classis, a więc do „grupy” tych, którzy są godni naśladowania. Przekonanie to odziedziczyliśmy i my. Na podkreślenie zasługuje jeden fenomen: wielką obfitość tworów ludzkiej myśli (i ludzkich rąk) uznawanych za najdoskonalsze należy wiązać z jednym miastem, a mianowicie Atenami. Za czasów Peryklesa stały się one centrum kulturalnym starożytnej Hellady i całego cywilizowanego świata.

RHK64WUE911Hs

Na kolorowej ilustracji znajduje się ogromny pomnik półnagiego Zeusa, siedzącego na tronie. Ma on brodę i długie włosy. W lewej ręce trzyma długa złotą laskę, a w prawej złota postać ze skrzydłami. Nogi opiera na złotym podnóżku. Tron na którym siedzi jest pokryty niezliczoną ilością pozłacanych zdobień. Pomnik znajduje się w sali, po której spacerują podziwiający i modlący się ludzie. Po prawej stronie pomieszczenia widoczna jest zwinięta czerwona kotara. Z podestu na, którym znajduje się pomnik unosi się dym pochodzący z kadzideł.

Kilkadziesiąt lat po zakończeniu budowy Świątynii Zeusa Olimpijskiego w Olimpii, gdzieś na przełomie V i IV w. p.n.e., ze stylu jońskiego rozwinął się trzeci porządek architektoniczny - koryncki. Można go rozpoznać po bogato zdobionej głowicy w kształcie koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz. Kolumny korynckie pojawiły się w innej świątyni poświęconej Zeusowi w Atenach.

Okres hellenistyczny

W tej epoce, której umowne granice wyznaczają śmierć Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) i Kleopatry VII (30 r. p.n.e.), nastąpiła ekspansja kultury greckiej na tereny, które wcześniej nie były obszarem jej wpływu. Grecy zetknęli się wówczas z dorobkiem podbitych przez Aleksandra ludów Wschodu. Dało to nowy impuls do rozwoju kultury greckiej, choć wydaje się, że to ludy Wschodu więcej nauczyły się od Greków niż Grecy od barbarzyńcówbarbarzyńcybarbarzyńców. Grecy, którzy od czasów klasycznych w większości patrzyli z wyższością na obcych, nie interesowali się zbytnio dorobkiem nowych „sąsiadów” w dziedzinie literatury, sztuki czy światopoglądu. Wyjątek stanowiła religia, dla której w czasach hellenistycznych charakterystyczny był tzw. synkretyzmsynkretyzm religijnysynkretyzm, oraz do pewnego stopnia nauka.

Wielkie zasługi na polu rozwoju kultury mieli władcy hellenistycznych monarchii, którzy finansowali działalność instytucji naukowych (do najsłynniejszych należała Biblioteka AleksandryjskaBiblioteka AleksandryjskaBiblioteka Aleksandryjska) oraz wspierali twórców działających na ich dworach. Była to epoka nowych specjalizacji i dyscyplin naukowych, takich jak filologiafilologiafilologia, ale także nowych stolic kulturalnych świata śródziemnomorskiego, Aleksandrii i Pergamonu, które śmiało rywalizowały z Atenami o palmę pierwszeństwa.

Słownik

Słowa kluczowe

kultura starożytnej Grecji, starożytna Grecja, Hellada, starożytne Ateny, okres archaiczny, okres klasyczny, okres hellenistyczny, starożytność, starożytna Grecja, antyk

Bibliografia

B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009.

M. Cytowska, H. Szelest, Historia literatury starożytnej, Warszawa 2019.

W. Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999.

D. Musiał, Świat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

S. Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007.

E. Wipszycka, Historia starożytnej Grecji, w: Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.