Źródłem natywizmunatywizm lub innatyzmnatywizmu jest przeświadczenie, że aby wyjaśnić proces poznania, nie wystarczy odwołanie się do wpływu, jaki wywiera na nas świat zewnętrzny. Zdaniem natywistów do poznania niezbędna jest wiedza wrodzona, która nie tylko dotyczy kwestii najważniejszych – natury bytu, Boga, praw logiki, ale jest także warunkiem dalszych aktów poznawczych. W jaki sposób to warunkowanie zachodzi? Na przykład w taki, że dzięki wiedzy wrodzonej możemy aktywizować i porządkować doświadczenia czy też dokonywać różnych operacji na materiale doświadczenia.

Platon, autor pierwszej koncepcji natywistycznej, był przekonany, że możemy posiadać wiedzę doskonałą, czyli pojęciową, pewną i ogólną. Należało jednak tę możliwość wyjaśnić. Zdaniem Platona źródłem wiedzy doskonałej nie może być poznawanie czegoś niedoskonałego, czyli zmiennych i skończonych rzeczy.  Pojęcia zawierają bowiem coś więcej niż to, co dane zmysłowo, np. postrzeganie nawet niezliczonej ilości przedmiotów kwadratowych nie sumuje się w ogólne pojęcie kwadratu, ponieważ przedmioty tak naprawdę są jedynie podobne do kwadratu, natomiast doskonały kwadrat w przyrodzie nie występuje i znajomość jego musi mieć inne  źródło. Jeśli więc  posiadamy taką wiedzę, to  jej przedmiotem musi być to, co istnieje doskonale, czyli wiecznie i niezmiennie:

Krokiem następnym było rozstrzygnięcie kwestii pochodzenia wiedzy ogólnej. Platon wyjaśnił to w oparciu o wątki antropologiczno‑mityczne, koncepcję duszy nieśmiertelnej oraz wędrówkę dusz:

Widzimy więc, że natywizm jest ściśle związany z zasadniczymi rozstrzygnięciami Platońskiej filozofii – to, co doskonale istnieje, to idee, które rozumna dusza bezpośrednio poznaje, bytując poza ciałem. Wiedza, która jest w ten sposób dana duszy, tkwi w niej, jednak wtłoczenie duszy w ciało jest dla niej szokiem powodującym zapomnienie wiedzy.  W trakcie ziemskiego życia musi ona być stopniowo przypominana, dzięki czemu człowiek może rozumnie poruszać się w świecie.

Widzimy, że z jednej strony postrzeganie aktywizuje proces przypominania (anamnezyanamnezaanamnezy), z drugiej natomiast jest warunkowane przez pojęcia abstrakcyjne (rodzaje)  zawarte w wiedzy wrodzonej – od matematycznych, jak np. kwadrat, do etycznych, jak dobro czy sprawiedliwość.

Niektóre Platońskie pomysły, wzięte dosłownie, trudno dzisiaj uznać za przekonujące, niemniej inne są godne uwagi. Trudno na przykład przyjąć, że wrodzona jest nam materialna wiedza o rzeczywistości, ale już łatwiej, że wrodzony charakter mają dyspozycje, zdolności czy też inne czynniki warunkujące procesy poznawcze.  Sporny wśród filozofów jest także status wiedzy formalnej – logiki i matematyki.       

RkjRoJ7QonIz71

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Na jego twarzy widać zmarszczki. Mężczyzna ma rzadkie, krótkie, proste, siwe włosy. Nosi okulary w metalowej oprawce. Mężczyzna jest w koszuli i swetrze, stoi przed mikrofonem, mówi coś.

Wiek XX przyniósł jedną z najciekawszych koncepcji natywistycznych, teorię gramatyki uniwersalnej  Noama Chomsky`ego. Punktem wyjścia teorii było spostrzeżenie, że w trakcie nauki języka dzieci posługują się konstrukcjami gramatycznymi, których się nie uczyły. Inaczej mówiąc, nie można wyjaśnić procesu przyswajania i twórczego używania języka wyłącznie na podstawie interakcji społecznych, naśladownictwa itp., bowiem opanowane umiejętności językowe wykraczają poza to, co było zawarte w otrzymanych bodźcach. Wniosek, jaki wyprowadził z tych badań Chomsky, był następujący: każdy człowiek dysponuje wrodzonymi, uniwersalnymi strukturami gramatycznymi, które są podstawą kompetencji do opanowania każdego konkretnego języka i tworzenia oraz odbierania wyrażeń językowych. Z punktu widzenia Chomsky`ego jesteśmy, jako ludzie, wyposażeni w narzędzia do przyswajania języka. Chomsky pisze:

RV4K5GII82auu1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę o owalnej twarzy. Na jego czole widać zmarszczki. Mężczyzna ma rzadkie, krótkie, proste, siwe włosy. Nosi okulary w metalowej oprawce. Mężczyzna jest w koszuli, stoi z założonymi na piersiach rękami. Ma lekko rozchylone usta, jakby coś mówił.

Idea gramatyki uniwersalnej  (gramatyki generatywno‑transformacyjnej) podlegała w trakcie życia jej twórcy znaczącym zmianom, między innymi z powodu niejednoznacznych wyników badań empirycznych, które miały ją potwierdzić. Niemniej ugruntowała w filozofii, psychologii i językoznawstwie naturalistyczne przekonanie, że ludzka zdolność językowa (termin Chomsky`ego) jest biologiczną składową gatunku ludzkiego.

Na gruncie współczesnej nauki i filozofii znajdujemy też inne koncepcje, które można, podobnie jak teorię gramatyki uniwersalnej, uważać za przynależące do szeroko rozumianego stanowiska natywistycznego. Tytułem przykładu można wymienić koncepcję języka myśli J. Fodora a także teorię uniwersalnego metajęzyka semantycznegosemantykasemantycznego polskiej badaczki Anny Wierzbickiej. Teoria Wierzbickiej, rozwijająca ideę alfabetu ludzkich myślialfabet ludzkich myślialfabetu ludzkich myśli Leibniza, opiera się na założeniu, że w  języku muszą istnieć  proste elementy znaczeniowe, z których budowane są inne znaczenia. Jeśli Chomsky kładł nacisk na  struktury formalne (syntaktykęsyntaktykasyntaktykę) jako narzędzia umożliwiające tworzenie wypowiedzi, to teoria Wierzbickiej stara się uchwycić semantyczną stronę języka, a więc odkryć system naturalnych, uniwersalnych, wspólnych dla wszystkich języków znaczeń, które są wdrukowane w umysł.

Słownik: