Represje po powstaniu

Większość uczestników powstania listopadowego została objęta amnestią, dzięki czemu uniknęli oni konsekwencji, jednak wszystkich przywódców i organizatorów zrywu osądzono. Inne kary czekały powstańców, którzy uciekli za granicę, inne zaś tych, którzy dobrowolnie oddali się w ręce Rosjan. Uciekinierom zasądzono zaocznie karę śmierci, a oficerów i przywódców, którzy zostali w kraju, skazano na więzienie lub ciężkie roboty. Wszystkich uczestników powstania czekała natomiast konfiskata majątków, które przekazano Polakom wiernym Rosji oraz rosyjskim urzędnikom.

Rosjanie siłą wcielili żołnierzy armii powstańczej do swojego wojska. Duża część z nich została wysłana na Kaukaz i do Kazachstanu, gdzie mieli tłumić bunty przeciwko carowi. Ponadto Królestwo Polskie zostało zobowiązane do wypłacenia Rosji 22 mln rubli kontrybucji (co było ogromną sumą, zważywszy, że roczny budżet Królestwa wynosił nie więcej niż 10 mln rubli).

R1YHSKUkJqGYd

Ilustracja przedstawia czarno‑białą grafikę, na której po prawej stronie widnieje niedźwiedź ubrany w oficerski mundur. Zwierzę stoi na tylnych łapach, od góry ma marynarkę od wojskowego munduru z naszywkami na mankietach oraz zdobnymi naramiennikami. Na głowie niedźwiedź ma czapkę w kształcie trójkąta założoną wąskimi bokami przód‑tył. Niedźwiedź trzyma w prawej łapie długiego papierosa. Z jego ust unosi się dymek, w którym jest umieszczony tekst napisany bardzo drobnym druczkiem. Niedźwiedź stoi na wieży, tuż obok niego widać lufę armatnią. Pod wieżą w jednym szeregu klęczą zakuci w kajdany żołnierze, głowy mają pochylone, dłonie skute kajdanami, z których wiszą łańcuchy. Za klęczącymi znajdują się wbite w ziemie palę, do których przywiązani są ludzie, których chłoszczą żołnierze ubrani w wysokie czapy. Dwóch kolejnych żołnierzy atakuje bagnetami nasadzonymi na lufy karabinów grupkę cywilów, wśród których jest matka z niemowlakiem na rękach. W oddali szubienica, na której zawisły cztery kobiety. W oddali pojedyncze szubienice z wisielcami.

Statut Organiczny

Do powstania listopadowego Królestwo Polskie posiadało oktrojowaną (nadaną) przez cara Aleksandra I konstytucję, która zapewniała mu dość dużą niezależność. Po porażce powstania w 1832 r. Mikołaj I w miejsce konstytucji nadał Królestwu tzw. Statut OrganicznyStatut OrganicznyStatut Organiczny.

RBkKEbv4Svawd

Ilustracja przedstawia dwie strony o numerach 172 i 173, z których pierwsza jest napisana w języku rosyjskim, a druga - to tłumaczenie w języku polskim.

Statut składał się z 69 artykułów. W ramach ustawy pozostawiono pewne elementy odrębności Królestwa Polskiego. Oddzielne pozostały Rada StanuRada StanuRada Stanu Królestwa, administracja, kodeksy karny, cywilny i handlowy oraz skarb, zachowano także język polski jako urzędowy. Zniesiono jednak polską armię i sejm, a tym samym Królestwo straciło podstawowe elementy niezależności od Rosji.

Władzę w Królestwie Polskim sprawowała Rada AdministracyjnaRada AdministracyjnaRada Administracyjna, na czele której stał namiestniknamiestniknamiestnik. Był on przywódcą wojskowym, nominował najwyższych urzędników państwowych i rządził w Królestwie w imieniu cara. Początkowo Rada Administracyjna sprawowała rządy wspólnie z Radą Stanu. Ta pierwsza podejmowała decyzje dotyczące spraw wewnętrznych, duchowieństwa, wymiaru sprawiedliwości oraz skarbu. Rada Stanu natomiast miała rozpatrywać projekty budżetu przedstawiane przez Radę Administracyjną i sprawowała funkcje sądownicze. Już w 1841 r. Radę Stanu zlikwidowano, co jeszcze bardziej ograniczyło autonomię Królestwa.

Noc paskiewiczowska

Pierwszym namiestnikiem Królestwa został dowódca armii, który stłumił powstanie – Iwan Paskiewicz. Otrzymał tytuł księcia warszawskiego, a jako przewodniczący Rady Administracyjnej sprawował w imieniu cara faktyczne rządy w Królestwie.

R1GkiwNEgZ4Ru

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku z wąsami, bokobrodami i kręconymi włosami. Mężczyzna ma wysokie czoło, prosty nos, niebieskie oczy, wydatne usta. Ubrany jest w mundur oficerski z wysokim, pionowym kołnierzem typu stójka. Kołnierz jest zdobiony złotym ornamentem, takie samo zdobienie znajduje się na mankietach rękawów. Na ramionach złote naramienniki. Na piersiach liczne odznaczeni. Przez ramię na skos zawieszona niebieska szarfa. W prawej dłoni trzyma rękojeść jakiejś broni.

Okres, w którym Paskiewicz sprawował funkcję namiestnika (1831–1856), nazywany jest inaczej nocą paskiewiczowskąnoc paskiewiczowskanocą paskiewiczowską. Dlaczego? Był to okres, w którym stopniowo ograniczano swobody Królestwa Polskiego. Każdy najmniejszy spisek stawał się pretekstem do odbierania kolejnych praw. Już w 1833 r. wprowadzono stan wojenny, w wyniku którego zawieszono przepisy Statutu Organicznego.

RSqCGo4mND3Ks

Ilustracja przedstawia duży plac, na którym stoi pomnik. Pomnik jest w kształcie zwężającego sie ku górze wąskiego prostopadłościanu. Wokół pomnika rosną drzewa. Plac otoczony jest w dwóch stron zabudowaniami. Zabudowania to ciąg budynków trzykondygnacyjnych, pokrytych dwuspadowym dachem.

R8BJs4RK4fZTo

Zdjęcie przedstawia mury twierdzy - Cytadeli warszawskiej wraz z bramą. Całość wykonana jest z czerwonej cegły. Brama składa się z trzech wejść o łukowatym sklepieniu. Nad nimi widnieje napis Brama Straceń, a powyżej jest plaster (wystający element architektoniczny). Znajdujące się się po bokach prześwitu bramowego mury mają niewielkie, zakratowane okienka. Za bramą widzimy niewielki, półokrągły plac otoczony murem z czerwonej cegły. Wykorzystywany jest wraz z bramą jako mauzoleum poległych więźniów politycznych. Na murach bramy oraz wewnątrz umieszczone są marmurowe tablice pamiątkowe. Do bramy prowadzi szeroka wybrukowana kostką droga. W tle widać pozbawione liści konary drzew.

Jedną z form represji wobec Polaków było przymusowe wcielanie do armii rosyjskiej. Służba trwała 25 lat, co oznaczało, że taki rekrut nie miał już praktycznie szans wrócić w rodzinne strony. Ataki skupiły się również na Kościele katolickim. Od tej pory to urzędnicy decydowali o obsadzaniu parafii i przenoszeniu księży. Poza tym coraz więcej przywilejów przyznawano Kościołowi prawosławnemu.

Car oraz namiestnik swoimi decyzjami starali się jak najbardziej ujednolicić Królestwo z resztą Rosji. Wprowadzono rosyjski podział administracyjny na gubernie, rosyjski system monetarny oraz stosowane w Rosji miary i wagi, a ostatecznie uderzono nawet w polskie szkolnictwo, w którym Paskiewicz widział największe zagrożenie dla rosyjskiej władzy w Królestwie Polskim. Bez polskiego nauczania i polskiej kultury zniknęłaby również polska tożsamość narodowa. Z tego powodu Rosjanie nie wyrazili zgody na ponowne otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polakom zaś utrudniano studiowanie za granicą. Za to w wybranych szkołach obowiązkowo wprowadzano lekcje historii Rosji w języku rosyjskim, a cenzura nie pozwalała na słowo niezadowolenia z rządów cara i namiestnika.

Wszystkie decyzje Paskiewicza miały na celu ograniczenie działalności konspiracyjnej oraz rusyfikację społeczeństwa polskiego. Pod rządami silnej ręki nie było mowy o stworzeniu silnego ruchu narodowowyzwoleńczego. Dopiero po śmierci namiestnika w 1856 r. oraz klęsce Rosjan w wojnie krymskiej pojawiła się iskierka nadziei na walkę o niepodległość Polski i Polaków.

Słownik

Słowa kluczowe

powstanie listopadowe, car Mikołaj I, Iwan Paskiewicz, noc paskiewiczowska, namiestnik, Statut Organiczny, ziemie polskie w połowie XIX w., ziemie polskie w I połowie XIX w., Polacy pod zaborami

Bibliografia

A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Kraków 2000.

Historia 2. Czasy nowożytne w tekstach źródłowych. Zakresy podstawowy i rozszerzony, oprac. K. Dumanowska, J. Dumanowski, Gdynia 2003.

J. Zdrada, Historia Polski 1795–1914, Warszawa 2007.