U roślin lądowych woda i sole mineralne pobierane są z roztworu glebowego za pomocą korzeni. Kiedy otaczające roślinę powietrze jest suche, a temperatura wysoka, zgromadzona w nadziemnych częściach roślin woda paruje przez aparaty szparkowe, skórkę i przetchlinki. Proces ten nazywany jest transpiracją. Podobnie jak pocenie się u ludzi, transpiracja powoduje obniżenie temperatury organów: liści i łodyg. W ten sposób roślina traci ok. 99% wody pobieranej z gleby.

Kiedy w otoczeniu rośliny jest chłodno i wilgotno, transpiracja jest ograniczona. Jednak w korzeniach rośliny cały czas gromadzi się woda – wnikająca do elementów przewodzących na skutek różnicy potencjałów wody między nimi a żywymi komórkami walca osiowego. Ta różnica potencjałów wody jest spowodowana aktywnym transportem jonów. Napływ wody do komórek przewodzących drewna prowadzi do wytworzenia dodatniego ciśnienia hydrostatycznegociśnienie hydrostatyczneciśnienia hydrostatycznego, pchającego wodę w górę. Proces ten nazywany jest parciem korzeniowym.

Parcie korzeniowe jest przyczyną eksudacji – tzw. płaczu roślin, polegającego na wypływaniu soku roślinnegosok roślinnysoku roślinnego w wyniku uszkodzenia łodygi lub korzenia, np. po ich nacięciu. Zjawisko to jest właściwością nielicznych gatunków. U drzew klimatu umiarkowanego (np. klonów, brzóz, grabów) występuje ono wiosną przed rozwojem liści. Z kolei w klimacie tropikalnym, np. u palm, płacz roślin pojawia się tuż przed zakwitaniem.

Sok roślinny, który po odcięciu części nadziemnej wypływa z uszkodzonej powierzchni pędu (pnia) lub korzenia, charakteryzuje się wysokimi walorami odżywczymi. Aż 95% masy pozyskanego w ten sposób płynu stanowi woda, natomiast pozostałą część – cukry oraz składniki mineralne, m.in. miedź, cynk, wapń, magnez i fosfor. W soku mogą się również znajdować śladowe ilości niekorzystnych dla zdrowia związków: azotanów(V) czy siarczanów(VI) sodu.

Parcie korzeniowe w warunkach wysokiej wilgotności powietrza, ograniczającej proces transpiracji, oraz jednoczesnego dostępu do dużych ilości wody zawartej w glebie objawia się gutacjągutacjagutacją. W przeciwieństwie do „płaczu roślin” polega ona na wydzielaniu kropli wody na brzegach liści, a nie z uszkodzonych organów. Woda wydostaje się przez struktury zwane hydatodamihydatodyhydatodami. Zjawisko to występuje najczęściej u młodych roślin, np. u zbóż, nasturcji, pokrzywy, kapusty.

Zjawisko „płaczu roślin” wykorzystywane jest do pozyskiwania soku z drzew, głównie z brzozy brodawkowatej (Betula pendula) i klonu zwyczajnego (Acer platanoides).

Sok z brzozy, zwany w Polsce oskołą, oprócz wody zawiera głównie fruktozę, a ponadto składniki mineralne. Spożywany jest zarówno w formie świeżej, jak i sfermentowanej, w postaci napoju niskoalkoholowego. Oskoła stosowana jest też w kosmetyce, jako środek oczyszczający i poprawiający kondycję skóry. Z kolei cukrem zawartym w soku klonowym jest głównie sacharoza. Uzyskany napój wykorzystywany jest w leczeniu nadciśnienia tętniczego i nieprawidłowego trawienia. W wyniku odparowania wody z soku powstaje syrop klonowy, którego produkcja kojarzy się przede wszystkim z Kanadą.

Słownik