Aleksandra Melbechowska-Luty Sztukmistrz. Kilka uwag o symbiozie sztuk w twórczości Cypriana Norwida

W całej twórczości Cypriana Norwida słowo i obraz – w ich wymiarze intelektualnym i duchowym – splatają się w jedność, spójną całość, której nie można rozdzielić. To, co kreśliła ręka poety, było projekcją jego przeżyć, plastycznym zapisem wiedzy, odczuć i doświadczeń, hieroglifem słowa. Norwidowa poezja, dramat, proza, a także przesłanie wyrażane w listach, organicznie zespalały się z malarstwem, rysunkiem, grafiką, rzeźbą, wyrastały z jednego pnia, miały wspólne źródła, analogie, refleksy.

luty1 Źródło: Aleksandra Melbechowska-Luty, Sztukmistrz. Kilka uwag o symbiozie sztuk w twórczości Cypriana Norwida, „Teksty Drugie” 2000, nr 5, s. 43.

Cyprian Norwid Lapidaria

R1RO0sYKzgXrc1

Ilustracja przedstawia trzy męskie postacie. Jest tu stojący przy sztaludze i malujący dojrzały mężczyzna. Trzyma on w prawej ręce pędzel, w lewej paletę. Za jego plecami stoi dwóch starszych mężczyzn. Przyglądają się malującemu. Pod ilustracją odręczny zapis: Jako Paolo Cagliazi spotyka się z sołtysem rodzinnej wsi Kaplińskiego w pracowni tegoż (Kopaliński ich nie widzi).

RZEŹBIABZ

Cała plastyki tajemnica
Tylko w tym jednym jest,
Że duch ‒ jak błyskawica,
A chce go ująć gest ‒

Zachwyca się i roz‑chwyca
I swoje rączki dwie
Do wciąż nieobjętego
W szeroki przestwór rwie!

Ta tylko, która niańczy,
I ten, co dłuto imał;
Ta tylko, która tańczy,
I ten, co ramię trzymał:
Ci tylko ‒ i ziemi łono,
Oddychające po deszcz,
Poruszają ducha zasłoną
‒ ‒ W rytm i w dreszcz!

MECENAS

R17YyXAClESn31

Obraz przedstawia wnętrze pokoju. Są w nim sprzęty o niewyraźnych kształtach. Jest też postać siedzącego mężczyzny wspierającego głowę lewą ręką. Na ścianie, za nim, zawieszony jest zegar. Tonacja obrazu jest ciemna, kształty rozmyte.

Skoro sztuki dziwne misteria
Pojmujesz tak, mistrzu rzeźbiarzu,
Niech już (śp. Waleria
Moja żona) ma na cmentarzu
Twego dłuta monument ‒ ‒
Niech już będzie z kamienia
Anioł, w akcie modlenia
Patrzący na postument,
Gdzie herby dwa po stronach
W floresach i koronach,
Tak, by każdy widz czuły
Wzdychał z serca czeluści,
Mówiąc (według formuły):
„Niechaj im Bóg odpuści!”

nor1 Źródło: Cyprian Norwid, Lapidaria, [w:] tegoż, Pisma wybrane, t. 1, oprac. Juliusz Wiktor Gomulicki, wybór Juliusz Wiktor Gomulicki, Warszawa 1993, s. 288–289.

Aleksandra Melbechowska-Luty Sztukmistrz. Kilka uwag o symbiozie sztuk w twórczości Cypriana Norwida

W dziele literackim Norwida zawarte jest nieprzeliczone bogactwo obrazów i znaczeń: przewijają się w nim rozliczne wątki, motywy i słowa‑klucze, które silnie, a czasem nawet obsesyjnie zaprzątały jego uwagę, poruszały wyobraźnię i w naturalny sposób przenikały do plastyki. Były to między innymi figury starców, mędrców, kapłanów, proroków, wędrowców, wojowników, wieśniaków, kobiet i dzieci – wiele postaci legendarnych, literackich, biblijnych, historycznych i współczesnych. Wielokrotnie przywoływał Norwid – bardzo dlań ważny – znak krzyża i postać Chrystusa Ukrzyżowanego, wątki opowieści ewangelicznych oraz obrazy ruin i kamieni, a w ich zakresie porównawczym i znaczeniowym również architekturę, rzeźbę, posągi, płyty nagrobne, mogiły, kurhany i krypty. W repertuarze jego przedstawień pojawiały się też instrumenty muzyczne, kule, księgi, laury, wieńce, skrzydła, kwiaty, istoty fantastyczne (chimery), Lucyfer i Szatan, personifikacje śmierci, anioły, postaci mitologiczne oraz symboliczne wyobrażenia samotności, melancholii, skupienia, milczenia, wiecznej wędrówki i drogi, niewoli, więzienia i - szczególnie przejmująco wyrażone - wątki odrzucenia i opuszczenia. Przenikliwa ironiaironiaironia Norwida kierowała go ku satyrze i karykaturze. Trzeźwo oceniał życie współczesne swego „kupieckiego i przemysłowego wieku” i jego ludzi. Rysował setki karykatur przyjaciół, znajomych, adwersarzy i fikcyjnych lub zauważonych kiedyś postaci: sług i panów, kapryśnych i pustych kobiet, przedstawicieli szlachty, mieszczaństwa i arystokracji, zajadłych redaktorów pism, kłótliwych emigrantów, salonowych bywalców, kapitalistów i tych, którzy mieli „wszystko na sprzedaż”.

luty2 Źródło: Aleksandra Melbechowska-Luty, Sztukmistrz. Kilka uwag o symbiozie sztuk w twórczości Cypriana Norwida, „Teksty Drugie” 2000, nr 5, s. 44.

Anna Borowiec Grafik-montażysta. O pracach graficznych Cypriana Norwida

Struktura plastycznych dzieł Norwida niewątpliwie jest niezwykła. Przypomina sieć, w którą zostały złapane wybrane przez niego postacie i przedmioty, wklejone następnie na płaszczyzna, a nie z niej wydobyte. Zupełnie jakby była ona tylko miejscem ich prezentacji. Być może dzieje się tak dlatego, że używa on […] „alfabetu obrazkowego”. Oznaczałoby to, że składa on obraz tak jak słowo, sklejając ze sobą poszczególne „litery”, i w ten sposób stwarza przedmioty i postacie.

bor1 Źródło: Anna Borowiec, Grafik-montażysta. O pracach graficznych Cypriana Norwida, „Studia Norwidiana” 2009‒2010, nr 27‒28, s. 194–195.