Geneza romantyzmu

Początki romantycznego myślenia zaznaczyły się w filozofii i sztuce na początku XIX wieku, jednak jego źródła sięgają wieku poprzedniego. Wydarzenia historyczne i społeczne, które miały wówczas miejsce, spowodowały, że zaczęto zadawać sobie pytania o granice ludzkiego rozumu i poznania. Szczególną uwagę należy zwrócić na trzy zdarzenia, które do tych zmian doprowadziły.

Bezpośrednio tendencje romantyczne poprzedza sentymentalizm. Nazwą tą określa się prąd literacko‑kulturowy, wywodzący się z tradycji oświeceniowej, który wbrew osiemnastowiecznemu racjonalizmowi ważną rolę przypisywał uczuciom. Owa dominacja emocji stanie się szczególnie istotna w pierwszym okresie romantyzmu, który w realiach polskich określany jest mianem „przełomu romantycznego”, a za czas jego trwania przyjmuje się okres do ok. 1830 roku, czyli momentu wybuchu powstania listopadowego. W tym czasie charakterystyczna dla sentymentalizmu uczuciowość była rozwijana przez romantyków z krajów europejskich, które nie doświadczyły zaborów, lecz zostały naznaczone chociażby rewolucją. Dobitnym tego przykładem jest poemat Jezioro Alphonse’a de Lamartine, który wyraża melancholię związaną z ulotnością życia oraz tajemnicą przyrody, jak również pełne zwątpienia i pesymizmu poezje Giacomo Leopardiego, włoskiego poety, który u kresu życia zamieszkiwał u stóp wulkanu Wezuwiusz, aby rozmyślać nad kruchością ziemskiego życia.

RXeyaxG9lBHPK

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna. Włosy rzadkie i krótkie. Mężczyzna stoi wsparty na koronie. Ubrany jest w bogato haftowany strój, pelerynę. Pod szyją mężczyzny znajduje się żabot, na rękach rękawiczki.

Początki romantyzmu w Polsce

Umowną datę początku polskiego romantyzmu – czy też przełomu romantycznego – stanowi rok 1822, w którym ukazały się Ballady i romanse Adama Mickiewicza. Poszczególne utwory cyklu – zwłaszcza Romantyczność – stanowią rodzaj literackiego manifestu nowych tendencji kulturowych. Jednocześnie można odczytywać je jako głos w tzw. sporze romantyków z klasykami, toczonym pomiędzy zwolennikami owych świeżych idei, a poprzednim pokoleniem, kontynuującym myśl racjonalizmu i empiryzmu oświeceniowego.

Polemika w dużej mierze dotyczyła języka poezji. Według romantyków powinien on przede wszystkim wyrażać uczucia i niejednoznaczność świata. Temu miał służyć także synkretyzmsynkretyzm synkretyzm rodzajowy i gatunkowy. Klasycy tymczasem obawiali się rozluźnienia norm rządzących literaturą, co w konsekwencji miałoby prowadzić do rozbicia obrazu świata wyznaczonego przez racjonalny porządek myśli.

Manifesty literackie – założenia romantyzmu

Wartości, jakimi kierowali się przedstawiciele „młodych”, zostały zawarte w dwóch utworach Adama Mickiewicza, które można określić mianem manifestów literackich, czyli deklaracji programowych – utworów, które przedstawiają założenia danej epoki bądź prądu.

Pierwszym z nich jest Oda do młodości z 1820 roku, wiersz o klasycznej formie ody, odwołujący się również treściowo do spuścizny oświecenia – pojawiają się tam m.in. nawiązania mitologiczne. Wymowa dzieła zapowiada jednak narodziny nowych idei – podmiot liryczny nawołuje bowiem do zjednoczenia, czynów rewolucyjnych, a także wskazuje młodych jako na siłę, która może zmienić oblicze świata.

Drugim, wspomnianym już manifestem, jest ballada, która znalazła się w zbiorze Ballady i romanse z 1822 roku. Romantyczność to utwór o Karusi, która utraciła ukochanego Jasieńka i przepełniona rozpaczą rozmawia z jego duchem, czym wzbudza poruszenie wśród mieszkańców miasteczka. Dzieło zapowiada najważniejsze elementy romantyzmu, które będą rozwijane w kolejnych dziełach literackich: emocjonalność, wrażliwość, problematykę śmierci, zetknięcia dwóch światów. Karusia bowiem znajduje się pomiędzy nimi: choć sama żyje, rozmawia ze zmarłym narzeczonym.

Słownik