RRcLdVL2lXC8q

Ra4C2g3uhCSpx

R13HBUIDx1U4R

RmcH0tytixKI7

Początki komunizmu i socjaldemokracji

Druga połowa XIX w. to okres prężnego rozwoju technologicznego i dominacji doktryny liberalnejdoktryna liberalnadoktryny liberalnej w gospodarce. Doprowadziło to nie tylko do rozwoju ruchu robotniczego i narodzin idei broniących praw robotniczych i socjalnych, ale także, ze względu na specjalizację w produkcji, do zróżnicowania interesów w obrębie samej klasy robotniczej. Nastąpiło wówczas także wiele zmian politycznych. W państwach Europy Zachodniej rozwijały się instytucje demokratyczne, zwiększała się rola parlamentów, a dzięki rozszerzaniu grup, które miały prawa wyborcze, również robotnicy zaczęli zyskiwać wpływ na działania instytucji państwa. Część działaczy robotniczych dostrzegła możliwość wpływu na zmiany społeczne drogą reform parlamentarnych zamiast rewolucji. Zmiany te stały się podstawą rozłamu w ruchu socjalistycznym i początkiem kształtowania się dwóch nowych doktryn: rewolucjoniści poszli w kierunku sformułowania doktryny komunistycznej, a reformiści (nowy nurt w ruchu robotniczym) dali początek doktrynie socjaldemokratycznej.

Zdaniem wielu badaczy doktryna socjalizmu demokratycznego zaczęła rozwijać się w państwach, które przeszły rewolucję przemysłową. Ukształtowała się w nich klasa robotnicza świadoma swoich potrzeb i rozpoczęła walkę o swoje prawa. Dlatego do twórców idei socjalizmu demokratycznego zaliczymy m.in. Ferdinanda Lassalle’a.

Ferdinand Lassalle był zwolennikiem reformizmureformizmreformizmu w doktrynie socjalizmu. Reformiści odrzucali teorię walki klas i rewolucyjnego obalenia kapitalizmu na rzecz jego stopniowych przemian w drodze reform parlamentarnych. Sprzyjał temu fakt, że w tym czasie w państwach Europy Zachodniej prawo wyborcze było rozszerzane na kolejne grupy społeczne. Sam Lassalle głosił koncepcję socjalizmu państwowego, twierdząc, że państwo stanowi organizację ponadklasową całego społeczeństwa i powinno służyć dobru powszechnemu. Według niego robotnicy mieli dość siły, aby wymusić na strukturach państwa wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego, a potem przeprowadzenie reform socjalnych drogą parlamentarną.

Kolejnym przedstawicielem idei socjalizmu demokratycznego i krytykiem myśli Karola Marksa był Eduard Bernstein.

Swoje poglądy zawarł w książce Zasady demokracji i zadania socjaldemokracji wydanej w 1899 r. Wskazywał w niej błędy w rozumowaniu Marksa. Przede wszystkim nie zgadzał się z jego prognozami dotyczącymi szybkiego upadku kapitalizmu i zaostrzania się walki klasowej. Obserwując rozwój społeczeństwa kapitalistycznego, nie dostrzegał zaniku klasy średniej i nie uważał, że biedni biednieją. Wręcz przeciwnie, uważał, że systemy kapitalistyczne demokratyzują się, a te procesy łagodzą walkę klasową. Bernstein był zwolennikiem stopniowego wzrostu płac klasy robotniczej, który jego zdaniem ograniczyłby, a nawet zlikwidował wyzysk. Według niego tego typu procesy mogły zajść w obrębie systemu kapitalistycznego, stąd wniosek, że obalenie kapitalizmu nie było konieczne. Bernstein ostatecznie odrzucił rewolucję jako środek do zmiany systemu społeczno‑politycznego. Zauważył znaczenie instytucji demokratycznych i zalecał robotnikom walkę o reprezentację parlamentarną oraz mandaty w samorządzie terytorialnym. Jego zdaniem była to właściwa droga zamiany kapitalizmu w socjalizm. W czasie II Międzynarodówki przeciwnikiem Bernsteina w kwestii sposobu zmian ustrojowych był Karol Kautsky, jednak on również dołączył do zwolenników reformizmu i stał się kolejnym reprezentantem tego nurtu w doktrynie socjalistycznej.

Wyróżniki socjaldemokracji

Twórcy ideologii socjalizmu demokratycznego za najważniejsze wartości życia społecznego uznali równość i sprawiedliwość społeczną oraz wolność i solidarność. W swoich poglądach podkreślali, że w każdym człowieku tkwią możliwości i talenty, które można rozwinąć wyłącznie w sprzyjających okolicznościach. Trudno je natomiast osiągnąć w społeczeństwie pełnym nierówności i niesprawiedliwości. Według ideologów socjalizmu to społeczeństwo i jego struktura ponoszą odpowiedzialność za ludzkie błędy.

Struktura społeczna ukształtowana dzięki rewolucji przemysłowej i burżuazyjnej daje możliwość rozwoju wyłącznie warstwom posiadającym, nie klasie robotniczej. Należy zatem tak przemodelować społeczeństwo i zmienić strukturę społeczną, aby każdy jego członek, nawet ten najbiedniejszy, miał szansę rozwoju. Zwolennicy socjalizmu demokratycznego, nawiązując do Arystotelesa, głosili pogląd, że każdy człowiek jest istotą społeczną i tylko w społeczeństwie może w pełni realizować swoje potrzeby.

Socjaldemokraci pojmowali początkowo społeczeństwo jako arenę ścierania się interesów różnych klas społecznych (marksistowska walka klas). Powodem konfliktów miał być nierównomierny dostęp do dóbr powodujący poczucie niesprawiedliwości społecznej. W początkach XX w. socjaldemokraci dostrzegli jednak znaczenie własności prywatnej i uznali, że zróżnicowane społeczeństwo może porozumieć się w celu innej redystrybucji dóbr i zmniejszenia nierówności społecznych w sposób umożliwiający rozwój każdej jednostce. Zaproponowali oni progresywne podatkipodatek progresywnyprogresywne podatki i bardziej sprawiedliwy ich podział między członków społeczeństwa. Socjalistyczni demokraci byli zwolennikami państwa demokratycznego czy – zgodnie ze współczesną terminologią – państwa dobrobytu. Ich zdaniem państwo powinno likwidować nierówności społeczne przez rozbudowę usług publicznych, do których zaliczamy opiekę zdrowotną, sprawną administrację publiczną, edukację i walkę z bezrobociem. Państwo powinno również prowadzić politykę społeczną skierowaną do najbardziej niezaradnych życiowo członków społeczeństwa.

Proponowany system polityczny to demokracja liberalna oparta na silnych instytucjach demokratycznych, które zapewniają pluralizm polityczny, poszanowanie praw mniejszości i decentralizację struktur państwowych na rzecz samorządów. Socjaldemokraci byli zwolennikami zasady prymatu konstytucji, trójpodziału i równowagi władz państwowych oraz rozdziału Kościoła od państwa. Ich zdaniem każda jednostka ma prawo do własnego światopoglądu i możliwości wyboru wyznania, a także prawo do prywatności, czyli nieujawniania swoich poglądów.

Zwolennicy socjalizmu demokratycznego opowiadali się za akceptacją mechanizmów rynkowych, ale pod kontrolą państwa. Równocześnie postulowali równość innych form własności, zwłaszcza własności spółdzielczej, ale także różnych jej form kontrolowanych przez państwo. Socjaldemokraci uważali, że wyrównywanie nierówności społecznych może dokonywać się przede wszystkim przez redystrybucję dochodu narodowego. Zalecali wprowadzenie progresywnych podatków. Równocześnie w sferze polityki społecznej i gospodarczej doktryna socjaldemokratyczna postulowała istnienie państwa opartego na priorytetach, przedstawionych na schemacie:

Słownik