Konsekwencjalizm

Termin „konsekwencjalizmkonsekwencjalizmkonsekwencjalizm” (z łac. consecutio – skutek, efekt, następstwo) powstał w drugiej połowie XX w., ale  oznacza to, co w etyce charakteryzowano wcześniej jako poglądy teleologiczne (gr. telos – ‘cel’), tj. celowościowe. W określeniu normy (powinności) etycznej biorą one pod uwagę przede wszystkim kwestię celów działania – w znaczeniu jego następstw – a wartość etyczną intencji i czynów przypisują ich skutkom. Same czyny nie posiadają wartości, jest ona zależna jedynie od ich skutków. Konsekwencjalizm obejmuje zatem wszystkie te doktryny etyczne, które uznają za etycznie wartościowe takie intencje i czyny, których następstwa (nawet tylko oczekiwane) przysparzają jakichś dóbr. Wartość etyczna czynu zależy więc od wielkości dobra powstałego w następstwie określonego czynu (lub powstrzymania się od niego). Dobra rozumiane są tu już nie w sensie etycznym, ale jako egzystencjalne, subiektywne korzyści, w szczególności – szczęście (dobrostan) ludzi, a co najmniej – przyjemność czy zadowolenie. W ujęciu konsekwencjalistycznym działania (lub powstrzymanie się od nich) są równej wartości etycznej, jeśli przynoszą te same skutki.

RLyflfbvM61Is1

Rycina przedstawia profil Johna Milla. Filozof to elegancki dojrzały mężczyzna o orlim kształtnym nosie. Jest ubrany we frak. Mill jest łysawy, ma kędzierzawe włosy przy skroniach i na potylicy oraz ma bujne bokobrody.

Przykładem etyki konsekwencjalistycznej jest epikureizmepikureizmepikureizm (patrz:  Epikureizm i stoicyzm – paradygmaty etyczne) oraz utylitaryzmutylitaryzmutylitaryzm (patrz materiał: Słownik filozoficzny: utylitaryzm). Z punktu widzenia epikureizmu wartościowe jest to, co zapewnia przyjemność, czyli w szczególności brak cierpień. W świetle etyki utylitarystycznej wartość etyczną mają takie działania, które zapewniają ludziom szczęście. Tym są wartościowsze, im więcej przysparzają szczęścia.

Słabością konsekwencjalizmu jest nieostrość zbioru skutków, które mogą być uważane za etycznie wartościową korzyść. Jaki rodzaj dobrostanu nie może być prawomocnym skutkiem etycznego działania? Konsekwencjalizm bez określenia tych dóbr staje się zwykłym immoralizmem, wedle którego można czynić wszystko, co przyniesie subiektywną korzyść działającym. Konsekwencjalizm ma natomiast ważne zastosowanie w sytuacjach, gdy konsekwencje działań mogą przynosić cierpienie. Oznacza on wówczas normę, zgodnie z którą należy działać tak, by skrzywdzić jak najmniejsza liczbę osób / ochronić przed cierpieniem jak największą liczbę osób.

Deontologia i deontologizm

RzPJ6zrHmsTeF1

Obraz przedstawia popiersie Immanuela Kanta. Głowa filozofa pochylona jest pod kątem w dół. Kant ma lekkie zakola i siwobiałe włosy wywinięte po bokach do góry. Filozof marszczy brwi w zamyśleniu.

Deontologia (z gr. deon – obowiązek i logos – słowo, nauka) to nauka o powinnościach, teoria tego, co należy do etycznych obowiązków. DeontologizmdeontologizmDeontologizm zaś to termin, który stosuje się do zbioru tych teorii etycznych, które wartość etyczną norm, intencji i działań oceniają na podstawie ich istoty (natury). Normą w świetle tych teorii jest twierdzenie, że należy wykonywać obowiązek, tj. nakaz lub zakaz postępowania, zgodny z powszechnie przyjętymi zasadami moralności. Wartościowe czyny to te, które są w zgodzie z obowiązującą normą etyczną (obowiązkiem). Wartość przejawia się zatem w samym czynie, a nie w jego intencjach czy skutkach. Ma ona w tym ujęciu znaczenie obiektywne – nie jest zależna ani od warunków działania, ani od działającego podmiotu. Przykładem etyki deontologicznej jest stoicyzmstoicyzmstoicyzm oraz etyka kantowska. Stoicyzm uznaje, że sama cnota (postępowanie zgodnie z przyjętymi zasadami moralnymi) jest celem i etycznym dobremdobro etyczneetycznym dobrem. Kant uważa, że należy działać ze względu na wartość samej normy, a nie ze względu na to, jakie korzyści miałoby to przynieść działającemu.

Słabością deontologizmu jest arbitralność normy i obowiązku oraz uniezależnienie go od realnych skutków ich realizacji. Czy spełnianie nakazów cnoty, gdy przynosi nieszczęście spełniającemu i adresatom jego działania, jest słuszne? A jeśli nawet norma ta miałaby być powszechna, czy zapewnia jej to etyczne uzasadnienie? Deontologizm ma zastosowanie w szczególności w przypadkach norm wąskich, dotyczących określonych zawodów lub funkcji, np. gdy jako obowiązek lekarza określa bezwzględny nakaz pomocy choremu lub działania na rzecz jego dobra (a przynajmniej nieszkodzenia mu).

Różnice pomiędzy etyką konsekwencjalistyczną a deontologiczną

Różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami etyki dotyczą tego, w czym ujawnia się wartość etyczna. Według konsekwencjalizmu przejawia się ona w skutkach norm, intencji i działań, według deontologizmu – w samych tych normach, działaniach i postawach. Różnice te doskonale obrazują dwa starożytne systemy etyczne - epikureizm i stoicyzm. Pierwszy uznaje działanie za etycznie dobre, jeśli prowadzi do szczęścia (duchowej równowagi – braku cierpień) ludzi je podejmujących, drugi – jeśli to działanie jest realizacją etycznych powinności (cnoty). Przykładem nowożytnej opozycji tych dwu typów etyki jest przeciwieństwo pomiędzy etyką obowiązkuetyka obowiązkuetyką obowiązku Immanuela Kana a utylitaryzmem. Według pierwszej wartościowe etycznie postępowanie to takie, które dąży do realizacji obiektywnego obowiązku, czyli takich zasad postępowania, które mają charakter powszechny (ściśle takich, co do których działający chciałby, by miały charakter powszechny). Według drugiej czyny są wartościowe, gdy zapewniają ludziom indywidualne szczęście. I tym bardziej są wartościowe, im więcej szczęścia w ich wyniku powstaje.

Słownik