Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Przekrojem graniastosłupa daną płaszczyzną nazwiemy część wspólną tego graniastosłupa i tej płaszczyzny. Może być ona zbiorem pustym, kiedy płaszczyzna nie dotyka graniastosłupa. Może też być jednym punktem, gdy płaszczyzna przechodzi wyłącznie przez jeden wierzchołek graniastosłupa. W pozostałych przypadkach jest wielokątem.

Warto przypomnieć, że każda płaszczyzna jest jednoznacznie wyznaczona przez trzy niewspółliniowe punktypunkty niewspółlinioweniewspółliniowe punkty lub, równoważnie, przez prostą i punkt nieleżący na tej prostej.

Graniastosłup prawidłowy trójkątny
Definicja: Graniastosłup prawidłowy trójkątny

Graniastosłup prawidłowy trójkątny to taki graniastosłup prosty, którego podstawą jest trójkąt równoboczny.

Bryła ta ma:

  • pięć ścian: dwie podstawy (trójkąty równoboczne) i trzy ściany boczne (prostokąty).

  • dziewięć krawędzi: sześć krawędzi podstaw (oznaczmy ich długość przez a) i trzy krawędzie boczne (oznaczmy ich długość przez h)

  • sześć wierzchołków

Warto zwrócić uwagę na charakterystyczne odcinki w tym graniastosłupie:

  • wysokość podstawy o długości hp=a32

  • przekątna ściany bocznej o długości d=a2+h2

R1ZhQwhaO9n01
Na aplecie przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Podstawę dolną oznaczono ABC, natomiast górną A'B'C'. Krawędź boczną oznaczono literą h, natomiast krawędź podstawy literą a. Z wierzchołka C opuszczono wysokość hp, do podstawy AB. Linią przerywaną zaznaczono przekątną d ściany bocznej.

Przekrój graniastosłupa prawidłowego trójkątnego może być trójkątem, czworokątem lub pięciokątem. Nie może mieć więcej niż pięciu boków, ponieważ graniastosłup ma pięć ścian, a każdy bok przekroju musi leżeć na innej ścianie bryły.

Przekrój w kształcie prostokąta

Jeżeli przetniemy graniastosłup prawidłowy trójkątny płaszczyzną prostopadłą do podstawy, w przekroju otrzymamy prostokąt. 

W aplecie poniżej widzisz płaszczyznę prostopadłą do dolnej i górnej podstawy prostopadłościanu. Możesz poruszać  punktami I i J oraz obracać przestrzeń wraz z figurą, aby lepiej przyjrzeć się przekrojowi.

RL9G4QD1txm8j
Na aplecie przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Podstawę dolną oznaczono ABC, natomiast górną A'B'C'. Zaznaczono następujące punkty. Punkt I na krawędzi BC, punkt J na krawędzi AC, punkt K na krawędzi A'B' oraz punkt L na krawędzi B'C'. Punkty po połączeniu tworzą prostokąt stanowiący płaszczyznę przekroju. Punkty I oraz J można przesuwać wzdłuż krawędzi na których się znajdują,. Oczywiście nadal otrzymujemy prostokąt, ale o różnych wymiarach.

Najczęściej spotykane prostokątne przekroje graniastosłupa prawidłowego trójkątnego to przekroje:

  • zawierające wysokość w podstawie i krawędź boczną

  • równoległe do jednej ze ścian bocznych

Przykład 1

Dany jest graniastosłup prawidłowy trójkątny o krawędzi podstawy długości 6 i krawędzi bocznej długości 8. Obliczymy obwód przekroju przechodzącego przez punkty IJK takie, że: 

  • I leży na krawędzi ABAI=1,

  • J leży na krawędzi BCBJ=2

  • K leży na krawędzi B'C'JKBB'.

RUHNfJrd0elWm

Rozwiązanie

Narysujemy opisany przekrój.

R8Lo0iYpjXi0d

Jest on prostokątem, którego jeden z boków ma długość 8

Podstawą graniastosłupa jest trójkąt równoboczny, a więc IBJ=60°. Odcinek BI ma długość 6-1=5

Długość odcinka IJ obliczymy korzystając z twierdzenia cosinusów w trójkącie IBJ:

x2=52+22-2·5·2cos60°

x2=25+4-20·12

x=19

Obwód przekroju wynosi: 8+8+19+19=16+219.

Przekrój w kształcie trójkąta

Przekrój będący trójkątem otrzymamy przecinając graniastosłup prawidłowy trójkątny:

  1. płaszczyzną zawierającą krawędź podstawy i punkt leżący na przeciwległej krawędzi bocznej (w szczególnym przypadku ten punkt może być wierzchołkiem drugiej podstawy)

R1afI215ZFeg9
  1. płaszczyzną przechodzącą przez trzy punkty leżące na różnych krawędziach wychodzących z jednego wierzchołka

RS9Oc31HgMRyr
  1. płaszczyzną przechodzącą przez trzy dowolne punkty leżące na trzech różnych krawędziach bocznych (w szczególnym przypadku otrzymujemy trywialny przykład trójkąta równoległego do podstaw albo przekrój zawierający przekątną ściany bocznej i punkt na przeciwległej krawędzi bocznej)

RHFk6lwleOAYR
Przykład 2

Graniastosłup prawidłowy trójkątny przecinamy płaszczyzną zawierającą krawędź podstawy i punkt leżący na przeciwległej krawędzi bocznej. Otrzymany przekrój jest nachylony do płaszczyzny podstawy pod kątem, którego cosinus wynosi 13. Punkt leżący na krawędzi bocznej dzieli ją w stosunku 1:2 licząc od wierzchołka podstawy górnej. Wyznaczymy pole tego przekroju, jeśli długość krawędzi bocznej wynosi 6.

Rozwiązanie:

Narysujemy ten graniastosłup i zaznaczymy opisany przekrój.

RoUJREua5v87o

Jest on trójkątem równoramiennym. 

Skoro cosα=13, to xy=13y=3x.

Odcinek z ma długość: z=23·6=4

W trójkącie KCJ: y2=x2+42, zatem 3x2=x2+16, co daje x=2y=32.

Odcinek KC jest wysokością podstawy tego graniastosłupa, zatem: a32=2 i stąd: a=263.

Obliczamy pole trójkąta ABJ:

P=12·263·32=12=23

Przykład 3

Dany jest graniastosłup prawidłowy trójkątny. Obliczymy cosinus największego kąta w trójkącie IJK wiedząc, że AB=5, AA'=12, I jest środkiem krawędzi AA' oraz B'K=2BKC'J=12CJ.

R1cjACZou1xxh

Rozwiązanie:

Punkt I jest środkiem krawędzi, a więc AI=6. B'K=2BK oraz BK+B'K=12 zatem 3BK=12, czyli BK=4. Analogicznie CJ=4.

Prowadzimy pomocniczą prostą prostopadłą do krawędzi AA', przechodzącą przez punkt K.

RJEFC4rX0PYVd

Punkt przecięcia tej prostej z krawędzią AA' oznaczamy przez L. Wtedy AL=BK=4, zatem IL=AI-AL=6-4=2.

Ponadto LK=AB=5.

twierdzenia Pitagorasatwierdzenie Pitagorasatwierdzenia Pitagorasa w trójkącie LKI obliczamy długość boku IK przekroju IKJ:

52+22=IK2

IK=29

Analogicznie obliczamy długość odcinka IJ=29.

W podobny sposób, w trójkącie KMJ obliczamy MJ=CJ-CM=8-4=4 oraz

KJ2=42+52

KJ=41

RHn6IBOHzVTjd

Przekrój IJK jest trójkątem równoramiennym o bokach długości 29, 29, 41. Największy kąt leży naprzeciwko najdłuższego boku, zatem α=KIJ. Korzystając z twierdzenia cosinusówtwierdzenie cosinusówtwierdzenia cosinusów w trójkącie IJK otrzymujemy równanie:

KJ2=KI2+IJ2-2·KI·IJ·cosα

41=29+29-2·29·29·cosα

58 cos α = 17

cosα=1758

Przekrój w kształcie trapezu

Przekrój będący trapezem otrzymamy przecinając graniastosłup prawidłowy trójkątny:

  1. płaszczyzną zawierającą krawędź podstawy i punkt leżący na krawędzi drugiej podstawy, nierównoległej do obranej krawędzi (przekrojem będzie trapez równoramienny)

RG7t0CXCJmVmE
Na aplecie przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Podstawę dolną oznaczono ABC, natomiast górną A'B'C'. Długość krawędzi podstawy oznaczono literą a, natomiast długość krawędzi bocznej oznaczono literą h. Zaznaczono następujące punkty. Punkt K na krawędzi B'C' oraz punkt L na krawędzi A'C'. Zaznaczono trapez równoramienny ABKL, który stanowi płaszczyznę przekroju graniastosłupa. Punkty L oraz K można przesuwać wzdłuż krawędzi na których się znajdują. Jeżeli punkty K i L pokryją się z wierzchołkami A prim B prim otrzymamy wówczas ścianę boczną A B A prim B prim. W każdym przypadku i otrzymamy trapez o różnej długości krótszej podstawy oraz wysokości.
  1. płaszczyzną zawierającą wysokość podstawy i punkt leżący na krawędzi drugiej podstawy (przekrojem będzie trapez prostokątny)

R1eOAaFAkoHUc
Na aplecie przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Podstawę dolną oznaczono ABC, natomiast górną A'B'C'. Długość krawędzi podstawy oznaczono literą a, natomiast długość krawędzi bocznej oznaczono literą h. Zaznaczono następujące punkty. Punkt K na krawędzi B'C', punkt J na krawędzi A'C' oraz punkt I na krawędzi AC. Zaznaczono trapez prostokątny IBJK, który stanowi płaszczyznę przekroju graniastosłupa. Odcinek IB jest wysokością trójkąta stanowiącego podstawę dolną graniastosłupa. JIB jest kątem prostym. Punkt K można przesuwać wzdłuż krawędzi, na której się znajduje. Jeżeli punkt K pokryje się z wierzchołkiem B prim przekrojem będzie prostokąt. W każdym innym wypadku będzie to trapez.
Przykład 4

Obliczymy długości boków przekroju graniastosłupa prawidłowego trójkątnego o wszystkich krawędziach długości 8 płaszczyzną zawierającą wysokość podstawy wychodzącą z wierzchołka B i punkt K będący środkiem krawędzi B'C'.

RmKpG9n0caTu2

Rozwiązanie:

Narysujemy opisany przekrój.

RD0QzFzdBQPaB

Odcinek BI jest wysokością trójkąta równobocznego o boku długości 8, zatem

BI=832=43

Odcinek JK jest równoległy do BI, zatem trójkąty BCIKC'J są podobne. Co więcej, K jest środkiem odcinka B'C', a więc KC'=12B'C'=12BC, czyli trójkąt K C J jest podobny do trójkąta BCI w skali 12. Stąd wynika, że JK=12BI=23.

Rzutując punkt K prostopadle na prostą BC otrzymujemy punkt L, który jest środkiem odcinka BC. Zatem BL=4. Ponadto KL=BB'=8. Z tw. Pitagorasa w trójkącie BLK wynika, że 

BK2=42+82

BK=80=45

Analogicznie, rzutując prostopadle punkt J na odcinek CI otrzymamy trójkąt prostokątny, w którym z tw. Pitagorasa obliczymy

IJ2=22+82

IJ=68=217

Długości boków tego trapezu to 43, 45, 23, 217.

Przykład 5

Dany jest graniastosłup prawidłowy trójkątny ABCA'B'C', w którym odcinki AA', BB'CC' są krawędziami bocznymi o długości 6. Na krawędziach A'C'B'C' zaznaczono punkty L i K takie, że A'L:LC'=B'K:KC'=2:1. Pole przekroju ABKL wynosi 1621. Obliczymy długość krawędzi podstawy tego graniastosłupa.

Rozwiązanie:

Narysujemy graniastosłup ABCA'B'C' wraz z opisanym przekrojem i wprowadzimy oznaczenia 

Rkrmo17lbr44I

Zauważmy, że pole przekroju P=a+3a2·h, gdzie h jest długością wysokości trapezu. Zatem: ah=821.

W trójkącie AA'L; gdzie c jest długością ramienia trapezu. Stąd: 4a2+36=c2

RSyKzhXJl2WWq

Z twierdzenia Pitagorasa możemy również zapisać: h2+a2=c2.

Zatem:

ah=821 i stąd:

h=821a 1

4a2+36=h2+a2 i stąd: 3a2-h2+36=0 2

Podstawiając równanie 1 do równania 2 otrzymujemy:

3a2-821a2+36=0

3a4+36a2-1344=0

a4+12a2-448=0

Podstawmy: t=a2; t0

t2+12t-448=0

=144+1792=1936; =44

t=-12-442<0 lub t=-12+442=16

Stąd: a2=16, zatem a=4.

Krawędź podstawy graniastosłupa ma długość 12.

Na koniec zauważmy, że jeżeli przetniemy graniastosłup prawidłowy trójkątny płaszczyzną przechodzącą przez dwa punkty leżące na dwóch równoległych krawędziach podstaw oraz trzeci punkt leżący na dowolnej innej krawędzi podstawy, w przekroju otrzymamy trapez:

RYm6hpZn0eHvP
Na aplecie przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Podstawę dolną oznaczono ABC, natomiast górną A'B'C'. Długość krawędzi podstawy oznaczono literą a, natomiast długość krawędzi bocznej oznaczono literą h. Zaznaczono następujące punkty. Punkt K na krawędzi B'C', punkt J na krawędzi A'C', punkt I na krawędzi AC oraz punkt L na krawędzi A'C'. Zaznaczono trapez IJKL, który stanowi płaszczyznę przekroju graniastosłupa. Punkty K, I, J można przesuwać wzdłuż krawędzi, na której się znajdują. Jeżeli punkty L, K, I, J są równoodległe od wierzchołków odpowiednio A prim B prim A, B. to otrzymujemy prostokąt, w każdym innym przypadku jest to trapez

lub pięciokąt:

RX6KE8m9lvKEi
Na ilustracji przedstawiono graniastosłup prawidłowy trójkątny. Widzimy również płaszczyznę przecinającą dany graniastosłup. Możemy nią ruszać za pomocą zmiany odpowiednich parametrów. Umożliwiają to trzy suwaki znajdujące się pod rysunkiem. Suwak pierwszy jest podpisany jako alfa i jest z zakresu od minus dziewięćdziesięciu stopni do dziewięćdziesięciu stopni z krokiem co jeden. Taki sam zakres ma suwak drugi oznaczony jako beta. Ostatni suwak jest od minus czterech do czterech z krokiem co jedna dziesiąta. Suwak pierwszy odpowiada za kręcenie podaną płaszczyzną wzdłuż pionowej osi symetrii, suwak dwa odpowiada za kręcenie płaszczyzną wzdłuż poziomej osi symetrii, a suwak c odpowiada za przesuwanie płaszczyzną góra dół. Przykład 1. Dla alfa równego minus 27 stopni, beta równego minus cztery stopnie oraz c równego jeden przecinek siedem płaszczyzną przekroju graniastosłupa jest trójkąt, który łączy środku krawędzi bocznych. Przykład 2. Dla alfa równego 28 stopni, beta równego minus dziewięćdziesiąt stopni oraz c równego jeden przecinek sześć wówczas płaszczyzną przekroju graniastosłupa jest prostokąt, który łączy wierzchołek dolnej podstawy z środkiem boku leżącego na przeciwko niego dalej z środkiem krawędzi leżącej nad rozpatrywaną krawędzią podstawy i z górnym wierzchołkiem podstawy leżącym naprzeciwko tego boku. Przykład 3. Dla alfa równego dwadzieścia osiem stopni, beta równego minus 56 stopni oraz c równy dwa przecinek 1. Płaszczyzną przekroju graniastosłupa jest wówczas nieregularny czworokąt. W ten sposób można wygenerować różne kształty płaszczyzny przekroju.

Słownik

punkty niewspółliniowe
punkty niewspółliniowe

nie istnieje prosta przechodząca przez wszystkie punkty jednocześnie

twierdzenie Pitagorasa
twierdzenie Pitagorasa

jeżeli trójkąt jest prostokątny, to suma kwadratów długości przyprostokątnych jest równa kwadratowi długości przeciwprostokątnej

twierdzenie cosinusów
twierdzenie cosinusów

w dowolnym trójkącie kwadrat długości dowolnego boku jest równy sumie kwadratów długości dwóch pozostałych boków pomniejszonej o podwojony iloczyn długości tych boków i cosinusa kąta zawartego między nimi