OdruchodruchOdruch (refleks) to fizjologiczna, automatyczna reakcja organizmu na bodziec (zewnętrzny lub wewnętrzny) zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego. Pozwala nam przygotować się do określonej sytuacji, chroni przed potencjalnym niebezpieczeństwem bądź pomaga zminimalizować jego skutki. Jego realizacja zachodzi przy udziale łuku odruchowegołuk odruchowyłuku odruchowego. W prostych słowach, warunkuje przeżycie organizmu.

Odruchy możemy podzielić na bezwarunkowe i warunkowe.

Odruchy bezwarunkowe należą do odruchów wrodzonych, uwarunkowanych genetycznie, charakterystycznych dla gatunku. Ich ośrodki znajdują się w rdzeniu kręgowym i ośrodkach podkorowych mózgowia (poza obszarem kory mózgowej), dlatego zachodzą automatycznie, bez udziału woli i świadomości. Nie podlegają modyfikacjom w ciągu życia, a określony bodziec wywołuje zawsze taką samą reakcję efektoraefektorefektora.

Do odruchów bezwarunkowych należą: odruch źreniczny (pod wpływem silnego oświetlenia), kolanowy (uderzenie w kolano poniżej rzepki), podeszwowy (zgięcie palców stopy w odpowiedzi na mechaniczne podrażnienie receptorówreceptorreceptorów skóry podeszwy stopy), odruchy charakterystyczne dla noworodków i niemowląt (ssania, chwytania), które wraz z rozwojem dziecka zanikają, odruch wydzielania śliny w odpowiedzi na podrażnienie receptorów smaku, odruchy obronne powstałe w wyniku podrażnienia receptorów przez ciało obce (kichanie, kaszel, łzawienie).

Odruchy warunkowe nie są dziedziczone i stanowią cechę indywidualną. Powstają w ciągu życia osobnika i podlegają modyfikacjom. Są odruchami wyuczonymi, które aby móc się utrwalać, wymagają powtórzeń. Gdy nie są wzmacnianie zanikają. Pozwalają na przystosowanie się organizmu do nowych warunków środowiska. Odpowiedź powstała w odruchu warunkowym jest wolniejsza w porównaniu z odruchem bezwarunkowym i w jej powstawaniu uczestniczą ośrodki kory mózgowej.

Odruch warunkowy powstaje na podstawie odruchu bezwarunkowego. Warunkiem niezbędnym do wytworzenia odruchu warunkowego jest skojarzenie bodźca kluczowego (bezkierunkowego) z bodźcem dotychczas obojętnym. Utrzymanie wyuczonego odruchu wymaga ciągłych powtórzeń.

Wśród odruchów warunkowych wyróżniamy odruchy klasyczne, opisane przez Iwana Pawłowa, w których następuje skojarzenie bodźca obojętnego z kluczowym, oraz odruchy instrumentalne, w których dana czynność jest karana lub nagradzana, co zmniejsza lub zwiększa częstotliwość jej powtórzeń. Pionierem warunkowania instrumentalnego jest amerykański psycholog - B.F. Skinner. Jego klasyczne badania polegały na umieszczaniu zwierząt (głównie gołębi i gryzoni) w klatkach z systemem dźwigi i przycisków. Przebywając w klatce Skinnera, zwierzę uczyło się pozyskiwania pokarmu (układ nagrody) lub unikania rażenia prądem (układ kary) przy naciśnięciu określonego przycisku. Dzięki swoim eksperymentem o Skinnerze mówi się dzisiaj jako o ojcu behawioryzmu.

Słownik