Podczas wędrówki komórki jajowej w jajowodzie żółtko zostaje otoczone białkiem, które składa się w 90% z wody i 10% z białek (protein). Białko występuje w dwóch postaciach: zagęszczonej i rzadkiej.

Białko gęste otacza bezpośrednio kulę żółtkową oraz tworzy sznury białkowe, czyli skrętki (chalazy). Biegną one wzdłuż długiej osi jaja i łączą żółtko z biegunami skorupki jaja. Skrętka, która jest skierowana do tępego bieguna jaja, jest z reguły prawoskrętna, a skierowana do ostrego końca - lewoskrętna. Decyduje o tym kierunek obrotu komórki jajowej w czasie wędrówki przez jajowód. Gęste białko stanowi dodatkową ochronę żółtka i zarodka oraz stabilizuje je, uniemożliwiając niekontrolowane przemieszczanie się.

Białko rzadkie leży bliżej skorupki i stanowi magazyn wody, która z białka przepływa do żółtka, upłynniając je. Ułatwia to zarodkowi pobieranie zawartych w białku substancji odżywczych. Białko również chroni zarodek, amortyzując wstrząsy, oraz stanowi barierę dla mikroorganizmów chorobotwórczych, dzięki zawartości enzymów o właściwościach bakteriobójczych.

Gdy jajo przechodzi do części macicznej, tworzą się w nim dwie błony pergaminowe z włókien białkowych. Jedna jest cieńsza i leży bezpośrednio na białku (jest dobrze widoczna po ugotowaniu jaja, gdy próbujemy je obrać, a skorupka odrywa się wraz z fragmentami białka). Druga błona jest grubsza i twarda – leży bezpośrednio pod skorupką. Obie błony są do siebie przyklejone prawie na całej długości.

Po złożeniu jaja błony od strony tępego bieguna rozchodzą się i tworzą komorę powietrzną (w wyniku odparowania wody z rozgrzanego jaja). Komora powietrzna powiększa się wraz z ubytkiem wody z białka, którą zarodek wykorzystuje do rozwoju. Gdy rozwijający się w jaju pisklak jest duży, przy pomocy ostrego haczyka na dziobie (zęba), przebija się do komory i oddycha gromadzącym się w niej powietrzem.

W macicy znajduje się gruczoł skorupkowy, którego komórki wydzielają do światła jajowodu płyn zawierający jony wapnia, magnezu, sodu, potasu, węglanowe i fosforanowe. Na jaju zaczyna formować się twarda wapienna skorupka, w której znajdują się otworki (najwięcej nad komorą powietrzną) umożliwiające wymianę gazową. Zawarte w skorupce sole mineralne wykorzystywane są przez rozwijające się w jaju pisklę do budowy szkieletu (im pisklę większe, tym bardziej odwapniona staje się skorupka).

Skorupka jest od zewnątrz powleczona dodatkową błoną nadskorupkową zbudowaną w 90% z białek oraz węglowodanów (fruktozy, galaktozy, mannozy). Pokrywa ona całą skorupkę łącznie z jej otworkami, ale nie ogranicza przepływu powietrza. Jej zadaniem jest ochrona zarodka przed bakteriami.

Jajo zwrócone ostrym biegunem przesuwa się w jajowodzie do kloaki – tuż przed opuszczeniem organizmu matki obraca się. Na koniec 24‑godzinnej wędrówki w skorupce jaja pojawia się pigment nadający jej charakterystyczny kolor. W ciągu następnej doby tworzy się kolejne jajo.

Już w IV w. p.n.e. słynny filozof grecki Arystoteles, obserwując różnorodność kształtów ptasich jaj, zastanawiał się nad jej przyczyną. Dopiero niedawno udało się naukowcom rozwiązać tę zagadkę:

1. Różne kształty jaj zależą od obecności elastycznej, rozciągliwej błony pod skorupką jaja, która wpływa na jego formę.

2. Kształt jaja ma związek ze zdolnościami lotniczymi danego gatunku. Ptaki, które dobrze latają, charakteryzują się aerodynamicznym kształtem ciała – ich jaja muszą być stosunkowo wąskie, wydłużone, eliptyczne i asymetryczne, dopasowane do zwężonej miednicy, ale jednocześnie mieścić pisklę.

3. Forma jaj zależy też od trybu życia ptaków: te, które gniazdują w dziuplach, mają jaja okrągłe np. puszczyki. Gniazdujące na stromych zboczach mają jaja gruszkowate (nurzyk). Jaja ptasie mogą mieć zatem kształt kuli (puchacz, myszołów), owalu (emu, łabędź, kaczka, kura), cylindra (koliber), stożka (sieweczka); mogą być też wydłużone (nur, kondor).

   RfSx5whfP2EPH

   Ilustracja przedstawia 7 różnych jaj. To jaja emu, kondora, łabędzia, nurzyka, kaczki, myszołowa, kury. Najbardziej owalne są jaja emu i kondora. Pozostałe jaja są nieco węższe na jednym końcu i szersze na drugim. Jajo nurzyka jest nieco spiczaste w szerszej części. Jajo myszołowa jest delikatnie owalne, zbliża się do kształtu okrągłego.

   

R9zmDMlAuwDsX

Ilustracja przedstawia białe jajo z delikatnymi zielonymi kropkami. Jest owalne, ale nieznacznie. Blisko mu do kształtu okrągłego.

RONsvqaeFowmP

Ilustracja przedstawia jajo. Jest ono owalne - węższe na jednym końcu, szersze na drugim. Jajo jest białe, ma na sobie ciemne plamki o różnych kształtach.

Ubarwienie jaj jest także różnorodne: od białego (matowe lub z połyskiem), różowego, zielonego czy niebieskiego po odcienie czerni – jaja bywają gładkie lub nakrapiane, w paski lub nieregularne plamy. Białe jaja składają ptaki gniazdujące w dziuplach i norach ziemnych lub ptaki bardzo silne, które potrafią bronić jaj. Gatunki, które składają jaja na otwartej przestrzeni, np. wśród traw czy w strefach przybrzeżnych, mają je w barwach maskujących, co upodabnia je do otoczenia i chroni przed drapieżnikami. Ptaki żyjące w koloniach rozpoznają swoje jaja po kolorze i wzorkach.

RJ6eVc5I0Tvgn

Ilustracja przedstawia sześć jaj leżących w trawie. Jaja są owalne - na jednym końcu węższe, an drugim szersze. Trzy jaja są białe, trzy jasnoniebieskie - wszystkie mają na sobie ciemne plamki.