Przeczytaj
O autorze
Tadeusz Gajcy (1922–1944) – polski poeta zaliczany do tzw. pokolenia Kolumbówpokolenia Kolumbów, żołnierz Armii Krajowej ps. Topór/ Topornicki. Od 1942 roku związany z konspiracyjnym czasopismem „Sztuka i Naród”, na którego łamach publikowali swoje wiersze Kolumbowie. W czasie wojny wydał poemat Widma oraz tom wierszy Grom powszedni, w których przedstawiał doświadczenie wojny za pomocą obrazowania apokaliptycznego. Zginął w powstaniu warszawskim 16 sierpnia 1944 roku.
Apokalipsa
Pochodzące z języka greckiego słowo „apokalipsa” oznacza „odsłonięcie, ujawnienie”. Jego znaczenie frazeologiczne – apokalipsa jako zagłada – wywodzi się z ostatniej księgi Nowego Testamentu, Apokalipsy św. Jana, opisującej naznaczony serią katastrof czas poprzedzający powtórne przyjście Chrystusa i Sąd Ostateczny oraz mające po nim nastać Nowe Jeruzalem – miejsce wiecznego przebywania zbawionych w jedności z Bogiem. Pierwsza część Janowej Apokalipsy, z budzącymi grozę obrazami kataklizmów naturalnych, plag i fantastycznych potworów, inspirowała wyobraźnię twórców już od czasów średniowiecza. Obrazowanie apokaliptyczne jest ściśle związane z katastrofizmemkatastrofizmem – pesymistycznym przekonaniem o rychłym schyłku cywilizacji i zagładzie człowieka. Światopogląd katastroficzny upowszechniał się w dziejach kultury wielokrotnie, zazwyczaj w niespokojnych czasach wojen. Literackim wyrazem tego światopoglądu był np. katastrofizm młodopolski, ewokowany strachem przed schyłkiem wieku XIX, obecny np. w Hymnach Jana Kasprowicza, a także katastrofizm Drugiej Awangardy – poetów tworzących w przededniu II wojny światowej, m.in. Józefa Czechowicza.
Gajcy – poeta apokalipsy
Gajcego i innych twórców jego pokolenia nazywa się często poetami apokalipsy spełnionej. To, czego obawiali się awangardyści, na oczach Kolumbów stawało się rzeczywistością. Katastrofizm i obrazowanie apokaliptyczne stanowiły jeden z artystycznych sposobów wyrażania grozy wojny i przeczucia nieodległej śmierci. Tym, co wyróżnia twórczość Gajcego, jest wplecenie wizji zagłady w szerszy kontekst mistyczno‑religijny. Poeta, odwołując się nie tylko do Apokalipsy św. Jana, ale też do ksiąg Starego Testamentu, kreśli w swoich wierszach obraz świata zmierzającego do upadku wskutek pogrążenia w grzechu. Wojenną zagładę ujmuje nieraz w kategoriach kary za grzechy. Jego wiersze, choć często nasycone obrazami okrucieństwa i smutkiem, tchną jednocześnie spokojem wynikającym z pogodzenia się podmiotu lirycznego z własnym losem i przekonania, że zagłada nie jest – inaczej niż u Baczyńskiego – kresem dziejów. Wiersze Gajcego zapowiadają przyszłość i powstanie nowego świata na gruzach teraźniejszości. Podmiot liryczny przeczuwa, że tego świata nie doczeka, że jego losem jest pogrążenie się w ciemności. Ciekawym zabiegiem poetyckim jest jego usytuowanie na pozycji „pomiędzy” – pomiędzy przeszłością a przyszłością, życiem a śmiercią, doczesnością a wiecznością. Podmiot liryczny może dzięki temu nawiązywać dialog ze zmarłymi oraz z przyszłymi pokoleniami.
Wyobraźnia poetycka Gajcego
Poezja Gajcego, obfitująca w mistyczne wizje inspirowane twórczością poetów romantycznych i katastrofistów Drugiej Awangardy, może się wydawać hermetyczna, mało zrozumiała. Wejście w świat wyobraźni autora Do potomnego będzie łatwiejsze, jeśli zwróci się uwagę na powracające obrazy, które można traktować jako drogowskazy interpretacyjne.
Słownik
(franc. frénétique – gwałtowny) – zabieg nasycania utworu literackiego motywem zbrodni oraz obrazami makabry, popularny szczególnie we wczesnej fazie romantyzmu. W literaturze polskiej po obrazowanie frenetyczne sięgali np. Seweryn Goszczyński, Zygmunt Krasiński i Juliusz Słowacki
(łac. gothicus - styl gotycki w sztuce, od Gothi – Goci, nazwy jednego z plemion okresu wczesnośredniowiecznego) – nurt estetyczny przełomu oświecenia i romantyzmu, charakteryzujący się fascynacją średniowieczem ujmowanym jako epoka mroczna, tajemnicza i irracjonalna. Gotycyzm w malarstwie i literaturze przejawiał się wprowadzaniem do świata przedstawionego elementów architektury gotyckiej (np. zamek) oraz postaci i rekwizytów stereotypowo kojarzonych z kulturą średniowieczną (rycerz, wiedźma)
(gr. kathastrophe – punkt zwrotny) – postawa światopoglądowa oparta na przekonaniu, że świat zmierza ku rychłej i nieuchronnej zagładzie, przede wszystkim w wymiarze cywilizacyjnym i moralnym. Myślenie katastroficzne ujawniało się w kulturze w przełomowych momentach historycznych, m.in. u schyłku wieku XIX (dekadentyzm), a także u progu II wojny światowej
generacja twórców urodzonych ok. 1920 roku, których młodość przypadła na lata II wojny światowej i dla których wojna stała się wiodącym tematem twórczości. Nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego Kolumbowie rocznik 20, wydanej w 1957 roku. Można ją rozumieć metaforycznie – „Kolumbowie” to odkrywcy nowego świata, świata okrucieństwa i zagłady
nieformalna i nielegalna forma nauczania na ziemiach polskich w okresie zaborów i okupacji w czasie II wojny światowej. Tajne komplety odbywały się na wszystkich poziomach edukacji (od podstawowego po uniwersytecki), w niewielkich grupach, często w prywatnych mieszkaniach