Przeczytaj
Utwór Adama Mickiewicza Nad wodą wielką i czystą... należy do cyklu liryków lozańskich, stworzonych przez poetę w latach 1839–1840 podczas pobytu w Szwajcarii.
Uważa się, że to najbardziej reprezentatywny spośród utworów lozańskich.
Ze studiów nad kompozycją wierszy lirycznych MickiewiczaWidać w nim całe wielkie doświadczenie kompozycyjne Mickiewicza: zdają się łączyć w jego budowie najróżniejsze tradycje: i prymitywność ludowych refrenów i kunszt splatania motywów powrotnych, igraszki trioletowychtrioletowych wariacji i opanowana kompozycja sonetowa. I widać w nim równocześnie tę zasadniczą nowość, jaką jest w kompozycji wierszy lozańskich niedomówienie [...]. Wiersze lozańskie pisał poeta, który przestał się jakby liczyć z czytelnikiem, z jego możliwościami przyjęcia, zrozumienia, a który równocześnie dostrzegał, że „i słuchacz, i widz jest artystą” i jemu pozostawia trud konkretyzacji
Źródło: Danuta Zamącińska, Ze studiów nad kompozycją wierszy lirycznych Mickiewicza, „Roczniki humanistyczne” 1960, nr 1, s. 115–116.
Liryki lozańskie są wyrazem filozoficznych rozważań poety. To utwory, które zmuszają do refleksji nie tylko z uwagi na podjętą tematykę, ale także na zastosowaną przez poetę formę. Utwór Nad wodą wielką i czystą... ma charakter alegorycznyalegoryczny.
O lirykach Mickiewicza i Słowackiego. Eseje i studiaCały system środków literackich tego wiersza zamknięty jest kluczem alegorii. [...] Sens metaforyczny zasugerowano mniej programowo a bardziej lirycznie, w sposób niedopowiedziany, poetycko zaszyfrowany. Znaczenie obrazu odczuwamy tu raczej, niż rozumiemy; przeżywamy lirycznie, dalecy od sfery przekonywania, rozumowania, czy widzenia naocznie. Obraz u końca drogi poetyckiej Mickiewicza staje się transpozycją jakiejś trudno wyrażalnej, niejasno skrystalizowanej, a przecie urzekającej, przejmującej wartości lirycznej. Wiedzie nas ku elegijnej zadumie nad życiem, nad śmiercią, nad sensem naszego istnienia.
Źródło: Czesław Zgorzelski, O lirykach Mickiewicza i Słowackiego. Eseje i studia, Lublin 1961, s. 149–150.
Utwór, podobnie jak inne liryki lozańskie, jest refleksją o charakterze ponadczasowym. Jako jeden z ostatnich tekstów Mickiewicza uznawany jest za poetycki wyraz doświadczeń życiowych pisany z perspektywy dojrzałego człowieka.
Nad wodą wielką i czystą...Nad wodą wielką i czystą
Stały rzędami opokiopoki;
I woda tonią przejrzystą
Odbiła twarze ich czarne.Nad wodą wielką i czystą
Przebiegły czarne obłoki;
I woda tonią przejrzystą
Odbiła kształty ich marne.Nad wodą wielką i czystą
Błysnęło wzdłuż i grom ryknął;
I woda tonią przejrzystą
Odbiła światło, głos zniknął,
A woda, jak dawniej czysta,
Stoi wielka i przejrzysta.Tę wodę widzę dokoła
I wszystko wiernie odbijam,
I dumne opoki czoła,
I błyskawice pomijam.Skałom trzeba stać i grozić,
Obłokom deszcze przewozić,
Błyskawicom grzmieć i ginąć, —
Mnie płynąć, płynąć i płynąć!…Źródło: Adam Mickiewicz, Nad wodą wielką i czystą..., [w:] tegoż, Poezje, tom 2: Wiersze z lat 1825–1855, oprac. J. Bystrzycki, J. Kallenbach, Kraków 1928, s. 200–201.
Wiersz stanowi przykład pejzażu wewnętrznego, poprzez opis górskiego jeziora podmiot liryczny snuje bowiem refleksje na temat życia i opisuje własne doświadczenia tudzież stany emocjonalne. Przestrzeń jeziora, a ściślej mówiąc – woda – staje się tu metaforą tego, co osobiste, co związane z mentalnością. Jezioro będące przedmiotem opisu poety, zostaje ukazane w różnych stanach: początkowo spokojne, przejrzyste, potem nadciąga nad nie burza, w lustro wody biją gromy. Utwór kończy się swoistym zrównaniem podmiotu lirycznego z elementami pejzażu, każdy bowiem ma swoje zadania: obłoki przenoszą deszcz, błyskawice grzmią, podmiot liryczny – z którym możemy utożsamiać samego Mickiewicza – ma za zadanie płynąć.
Te ostatnie słowa skłaniają do refleksji – co bowiem należy przez nie rozumieć? Wydaje się, że wers o konieczności płynięcia stanowi zadumę nad przemijaniem, jest więc włączeniem motywu vanitas, czyli marności świata. Ten kulturowy topos koncentruje się wokół ulotności ludzkiego życia i nieuchronności przemijania. Owo płynięcie, podkreślone przez podmiot liryczny, z jednej strony świadczy o stałości, z drugiej jednak kojarzy się ze zmiennością wody, z upływem czasu.
Słownik
(gr. allēgoréo – mówię w przenośni, obrazowo) – w literaturze i sztuce: postać, motyw lub fabuła mające poza znaczeniem dosłownym stały umowny sens przenośny
wyrażenie stanu ducha poprzez przedstawienie przyrody splecione z przeżyciem wewnętrznym podmiotu mówiącego, ukazanie uczuć i stanów wewnętrznych bohatera przez opisy natury
strofa ośmiowersowa, w której wers pierwszy powtarza się jako czwarty i siódmy, a drugi występuje ponownie jako ostatni
(łac. vanitas - marność) – motyw marności świata wywodzący się z biblijnej Księgi Koheleta: Vanitas vanitatum et omnia vanitas – „Marność nad marnościami i wszystko marność” (Kh 1,2); nawiązuje do ulotności ludzkiego życia, próżności, daremności starań oraz nieuchronności przemijania