Unia Europejska a polska polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna to ogół działań państwa związanych z jego stosunkami z podmiotami zewnętrznymi – innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi. Możliwość swobodnego jej kształtowania przez legalny ośrodek decyzyjny jest przejawem państwowej suwerennościsuwerenność państwapaństwowej suwerenności. W stosunkach zewnętrznych Polskę reprezentuje Prezydent Rzeczypospolitej. W ramach tej funkcji m.in. ratyfikuje on umowy międzynarodowe oraz mianuje i odwołuje przedstawicieli Polski w innych państwach. Jednak zgodnie z art. 146 Konstytucji RP politykę zagraniczną realizuje w Polsce Rada Ministrów. Organ ten sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe, a także zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa oraz podejmuje działania związane z obronnością kraju.

Za działania związane z polityką zagraniczną Polski odpowiada w rządzie minister spraw zagranicznych. Kieruje on m.in. służbą zagraniczną, która działa w jego ministerstwie oraz w placówkach zagranicznych (takich jak ambasady i konsulaty).

Od 2004 roku Polska jest członkiem Unii Europejskiej – organizacji międzynarodowej o zaawansowanym stopniu integracji. W ramach swoich kompetencji realizuje ona wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa. Organy unijne mogą w tym zakresie podejmować rozmaite decyzje, co prowadzi do konieczności koordynacji i uzgadniania z nimi krajowych działań w tym obszarze.

W polskiej konstytucji jest mowa o możliwości przekazania organizacji międzynarodowej niektórych spraw należących do kompetencji organów władzy państwowej. Przewiduje to art. 90 ustawy zasadniczej:

W tym trybie Polska przyjęła traktaty europejskie, przyznające Unii Europejskiej prawo podejmowania działań w zakresie polityki zagranicznej Wspólnoty – tym samym zobowiązała się respektować zasady, jakie się z tym wiążą.

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE

Reguły wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zawiera Traktat o Unii Europejskiejtraktat z MaastrichtTraktat o Unii Europejskiej. Poświęcony jest temu rozdział 2 tego dokumentu zatytułowany Postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Wymienia on podstawowe zasady, którymi powinna kierować się UE, prowadząc taką politykę. Są to wartości, które leżą u podstaw integracji europejskiej: wspieranie demokracji, praworządności, praw człowieka, poszanowanie Karty Narodów Zjednoczonych oraz prawa międzynarodowego. Na fundamencie tych zasad organy Unii Europejskiej mogą podejmować odpowiednie działania.

Inaczej niż w przypadku integracji ekonomicznej, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa skutecznie zabezpiecza suwerenność państw członkowskich UE. Nie mogą być w jej zakresie wydawane rozporządzenia ani dyrektywy, a decyzje podejmowane są przez reprezentujące wszystkie kraje członkowskie organy unijne – na zasadzie jednomyślności. Oznacza to, że każdy kraj należący do Unii Europejskiej ma możliwość zawetowania dowolnej inicjatywy dotyczącej polityki zagranicznej tej organizacji. Nie ma natomiast takich skutków wstrzymanie się od głosu. Jeśli jednak reprezentanci co najmniej ⅓ państw członkowskich, w których mieszka łącznie co najmniej ⅓ ludności UE wstrzymają się od głosu i złożą formalne oświadczenia, wówczas decyzja nie zostanie przyjęta.

RgwVuJF7nZ0kb1

Grafika przedstawia logotyp UE. Po lewej stronie znajduje się stworzony z poziomych kresek kształt przypominający beczkę. Na części tego kształtu widnieje flaga UE.

Strategiczne interesy UE, cele i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) określa Rada Europejska, która składa się z politycznych przywódców wszystkich państw członkowskich. Organ ten jest organem decyzyjnym UE i podejmuje decyzje jednomyślnie. Rada Europejska mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WPZiB. Może też zakończyć jego kadencję.

Zadanie przewodniczącego Rady Europejskiej (który jest wybierany na 2,5‑letnią kadencję i nie jest w czasie piastowania funkcji przywódcą żadnego z państw) to działanie na rzecz znalezienia kompromisu w gronie reprezentantów 27 państw. Pełni również funkcje reprezentowania Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Na podstawie wytycznych Rady Europejskiej inny organ UE – Rada Unii Europejskiej (składająca się z ministrów reprezentujących wszystkie kraje członkowskie) – opracowuje wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa. W tym przypadku istnieją odstępstwa od zasady jednomyślności, m.in. przy wydawaniu decyzji wykonawczych lub decyzji podejmowanych na jednomyślny wniosek Rady Europejskiej. Wówczas Rada decyduje większością kwalifikowaną – wymogiem jest uzyskanie poparcia 72% jej członków, reprezentujących państwa, w których żyje łącznie co najmniej 65% ludności UE. Jednak każde z państw może zablokować1zablokować takie głosowanie, powołując się na istotne względy polityki krajowej, co w praktyce oznaczałoby powrót do zasady jednomyślności. W głosowaniu kwestii proceduralnych wystarczająca jest zwykła większość.

Rada UE jest także organem decyzyjnym w procedurze zawierania przez Unię Europejską umów międzynarodowych. Wyznacza ona negocjatorów, określa wytyczne negocjacyjne, podejmuje decyzję w sprawie zawarcia umów, a także upoważnia do ich podpisania.

Ustaloną przez Radę Europejską oraz Radę UE politykę zagraniczną UE realizują państwa członkowskie oraz wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Kieruje on posiedzeniami Rady (gdy ta zajmuje się sprawami polityki zagranicznej UE), koordynuje działania innych organów, może występować z własnymi propozycjami, zapewnia wykonanie decyzji Rady Europejskiej oraz Rady, reprezentuje Unię Europejską w zakresie jej polityki zagranicznej i przedstawia jej stanowisko w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych.

R1D0Xv5gVrDlj1

Zdjęcie przedstawia ulicę, przy której stoi kilkupiętrowy, duży budynek. Budynek zbudowany jest ze stali i szkła.

Wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa wspomaga Europejska Służba Działań Zewnętrznych. Współpracuje ona ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich i odpowiada za stosunki dyplomatyczne z innymi państwami. W jej skład wchodzą urzędnicy unijni oraz personel delegowany przez krajowe służby dyplomatyczne. Swoje obowiązki pełnią m.in. w delegaturach Unii Europejskiejdelegatury Unii Europejskiejdelegaturach Unii Europejskiej, które znajdują się na całym świecie.

Pewną, choć znacznie ograniczoną, rolę w unijnej polityce zagranicznej odgrywa także Parlament Europejski. Wysoki przedstawiciel regularnie konsultuje się z tym organem, informuje go na bieżąco o podejmowanych działaniach i czuwa nad tym, by jego poglądy zostały „należycie uwzględnione”. Parlament Europejski może kierować do Rady i do wysokiego przedstawiciela pytania oraz niewiążące zalecenia, a także – jako organ pełniący władzę budżetową – współkształtuje budżet Unii Europejskiej, również w części przeznaczonej na działania zewnętrzne. Również Komisja Europejska pełni ograniczone funkcje w zakresie polityki zagranicznej UE – prowadzi m.in. rokowania z innymi państwami oraz wspólnie z Wysokim Przedstawicielem Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa składa propozycje dot. działań zagranicznych UE.

Słownik