Przeczytaj
Na czym polega analiza i interpretacja utworu literackiego?
Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciami tymi kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą.
Analiza utworu polega na rozbiorze dzieła na elementy oraz zrozumieniu jego budowy. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:
Czemu służy dana budowa wiersza?
Dlaczego określone elementy składowe zostały zastosowane w tekście?
Jak wyglądają relacje między nimi?
W zależności od charakteru tekstu, analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.
Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą, czyli skupieniem na formie wiersza. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy dzieła na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu go w szerszym kontekście, który jest sugerowany w samym tekście.
Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?Jak interpretować utwory poetyckie?
Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego
Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywów bądź też dzieła w całości). Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:
kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,
kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,
kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,
kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,
kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,
kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.
Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.
Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniecOprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.
Między nami nic nie byłoMiędzy nami nic nie było!
Żadnych zwierzeń, wyznań żadnych,
Nic nas z sobą nie łączyło
Prócz wiosennych marzeń zdradnych;Prócz tych woni, barw i blasków
Unoszących się w przestrzeni,
Prócz szumiących śpiewem lasków
I tej świeżej łąk zieleni;Prócz tych kaskad i potoków
Zraszających każdy parów,
Prócz girlandy tęcz, obłoków,
Prócz natury słodkich czarów;Prócz tych wspólnych, jasnych zdrojów,
Z których serce zachwyt piło,
Prócz pierwiosnków i powojów
Między nami nic nie było!5 kwietnia 1870
Źródło: Adam Asnyk, Między nami nic nie było, Warszawa 2000.
Konteksty dotyczące wiersza
Konteksty biograficzne i historycznoliterackie

Wiersz jest erotykiem mówiącym o uczuciu, które się – jak można domniemywać – skończyło. Adresatką wiersza była prawdopodobnie Aniela Grudzińska, kobieta, w której Asnyk przez kilka lat był zakochany, a która odrzuciła jego oświadczyny.
Asnyk poznał ją latem 1868 roku, w popularnym ówcześnie letnisku Szczawnicy. Mająca wówczas 16 lat dziewczyna przebywała tam razem ze swoją rodziną i licznym towarzystwem, w skład którego wchodzili także pisarze, m.in. Henryk Sienkiewicz. W liście do matki Anieli Asnyk tak opisuje swoje przeżycia z tamtego czasu:
Asnyk znany i nieznanyPanie przyjmowały mnie łaskawie, rozumie się zarówno jak wszystkich, którzy mieli to szczęście bywać w Ich towarzystwie. Prawdziwa jednak dobroć i słodycz mają to do siebie, że choć nie skierowane specjalnie do pojedynczej osoby, wkradają się coraz głębiej w serce mimo woli i wiedzy. Nie zdawałem sobie sprawy z wewnętrznego stanu, czułem tylko, że byłem szczęśliwy.
Źródło: Maria Szypowska, Asnyk znany i nieznany, Warszawa 1971, s. 318.
Poeta ostatecznie zdecydował się na oświadczyny, jednak rodzice dziewczyny grzecznie, ale stanowczo, odmówili mu ręki córki. Powodem były głównie różnice materialne – Gruszeccy byli bardzo zamożną rodziną i mieli wielkie ambicje w stosunku do swojej córki. Nie ulega jednak wątpliwości, że:
Asnyk znany i nieznany[...] panna Aniela czy raczej wyobrażenie panny Anieli stało się znakomitym katalizatorem liryki miłosnej Asnyka, od tkliwych wyznań aż po humorystyczne obrazki obyczajowe, nie pozbawione potężnej dozy ironii i autoironii.
Źródło: Maria Szypowska, Asnyk znany i nieznany, Warszawa 1971, s. 328.
Z osobą ukochanej poety związane są także inne jego wiersze: Oświadczyny, Sentymentalnej, Zwiędły listek, Posyłam kwiaty...
Konteksty teoretycznoliterackie
Wiersz Asnyka jest pod względem gatunkowym erotykiem.
Erotyk (gr. eros – miłość) – utwór liryczny o treści miłosnej, wyrażający uczucia podmiotu lirycznego do osoby ukochanej. Eros po grecku oznaczał miłość zmysłową, erotyczną – w odróżnieniu od agape, czyli miłości w znaczeniu chrześcijańskiej caritas, miłosierdzia. Erotyk więc dotyczy jedynie konkretnego rodzaju miłości, nie określimy tym terminem wiersza, który wyraża uczucia rodzicielskie, religijne bądź patriotyczne.

Wiersze erotyczne można odnaleźć już w literaturze starożytnej, jednak dla rozwoju europejskiej poezji erotycznej szczególne znaczenie miała liryka prowansalskaliryka prowansalska (XII‑XIII wiek).
W polskiej tradycji najważniejsi twórcy erotyków to: Jan Andrzej Morsztyn (Niegłupia), Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (Lubię, kiedy kobieta...), Bolesław Leśmian (Gdy domdlewasz na łożu...), Leopold Staff (Gdy w twoich ustach), Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska (Miłość), Halina Poświatowska (kiedy umrę kochanie...).
Wiersz Asnyka Między nami nic nie było stanowi rodzaj gry z czytelnikiem – autor stosuje swoistą mowę ezopowąmowę ezopową – znaczenie wiersza jest zupełnie odmienne od tego, które jest deklarowane. Ta zabawa z czytelnikiem nasuwa skojarzenia z inną grą, jaką jest... miłość. Takie rozumienie miłości ma swoje proweniencjeproweniencje barokowe (np. w poezji J.A. Morsztyna). Z poezją barokową mógłby Asnyka łączyć także pomysł – koncept, na jakim został zbudowany wiersz (a więc przeczenie). Chcąc mówić o miłości, wykorzystuje także elementy zaczerpnięte ze świata przyrody, co nasuwa z kolei skojarzenia z poezją sentymentalizmu, w szczególności z krajobrazem sentymentalnym (np. F. Karpiński, Do Justyny. Tęskność na wiosnę).
Zarys dziejów literatury polskiejW liryce miłosnej i w liryce refleksyjnej [Asnyk] budzi zachwyt nieznanym dotąd w poezji polskiej bogactwem subtelnych odcieni i muzykalnością strofiki. Wyrazić umie delikatne drgnienia uczuć człowieka kulturalnego, darzy liryką na wskroś nowoczesną, bliską niemieckiemu mistrzowi [...] Henrykowi Heinemu.
Źródło: Juliusz Kleiner, Zarys dziejów literatury polskiej, Wrocław 1964, s. 413.
Kontekst artystyczny (interdyscyplinarny)
Jako konteksty wiersza Asnyka wskazać można zarówno dzieła wcześniejsze, jak i późniejsze, podejmujące podobną problematykę oraz operujące zbliżoną nastrojowością:
wiersz Franciszka Karpińskiego Do Justyny. Tęskność na wiosnę; utwór został wydany w roku 1780;
cykl wierszy Bolesława Leśmiana W malinowym chruśniaku; pochodzi z wydanego w roku 1920 tomu Łąka;
film w reżyserii Sofii Coppoli Między słowami z roku 2003.
Słownik
sposób formułowania wypowiedzi polegający na utrzymaniu treści moralizujących lub satyrycznych pod osłoną alegorii lub wieloznacznych fabuł
rozwijała się na terenie obecnej południowej Francji (Langwedocja, Prowansja, Gaskonia); gł. jej formą pozostała do dzisiaj poezja; rozkwit poezji prowansalskiej, uprawianej przez trubadurów na dworach władców (m.in. Eleonory Akwitańskiej) i feudałów, przypadł na okres od schyłku XI do połowy XIII w.