O reżyserze

RrvZpIl9r2ZME1
Zygmunt Hübner w roli Dziekana; kadr z filmu Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Zygmunt Hübner (1930–1989) – polski reżyser, aktor, pedagog, publicysta i dyrektor teatrów. Ukończył wydział aktorski (1952) i reżyserski (1956) w PWST w Warszawie. Jego reżyserskim debiutem był Melodramat Janusza Warmińskiego, debiutem aktorskim – rola Lasoty w Karykaturze Jana Augusta Kisielewskiego. Do najbardziej cenionych przez krytykę sztuk Hübnera należą: Mizantrop Moliera (1966), Ulisses Joyce’a (1970), Lot nad kukułczym gniazdem Wassermana (1977) według powieści Keseya. Dla Teatru Telewizji zrealizował m.in.: Martwe dusze Gogola (1966), Poskromienie złośnicy Szekspira (1971), Czarownice z Salem Millera (1979) i Iwonę, księżniczkę Burgunda Gombrowicza (1987).

Andrzej Wajda powiedział o Zygmuncie Hübnerze, że to człowiek, który „miał absolutną świadomość, kim jest i do czego zmierza”. Michał Komar stwierdził, że w swoim życiu reżyser nie przypisywał złych intencji żadnemu przeciwnikowi. Określa się go mianem „człowieka prostych słów”, tego, „który nie poddał się szaleństwu czasów”. Był twórcą pewnym tego, co robi, korzystał z dotychczasowych doświadczeń i przemyśleń. Jego twórczość była dowodem na to, że uważnie patrzył na ludzi i nie śpieszył się z ich ocenianiem.

(Na podstawie filmu dokumentalnego Zygmunt Hübner – gra z rzeczywistością, reż. Edyta Wróblewska, 2017).

O autorze

RDkM25JPUlN3a1
Witold Gombrowicz
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Witold Gombrowicz (1904–1969) – polski powieściopisarz, nowelista i dramaturg. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim i  uzyskał tytuł magistra praw. Potem przebywał w Paryżu, studiując w Institut des Hautes Études Internationales. Po powrocie do kraju rozpoczął aplikację sędziowską, ale ją porzucił i podjął pierwsze, początkowo nieudane, próby literackie. W 1933 roku ukazał się zbiór opowiadań pt. Pamiętnik z okresu dojrzewania, który uznawany jest za debiut Gombrowicza. W 1937 roku pisarz opublikował powieść Ferdydurke, która przyniosła mu sławę. Do najważniejszych utworów Gombrowicza należą: Iwona, księżniczka Burgunda, Opętani, Trans Atlantyk, Ślub, Dziennik, Pornografia, Kosmos. Witold Gombrowicz zaprezentował swój pierwszy dramat Iwona, księżniczka Burgunda w czasopiśmie „Skamander” w 1938 roku. We Wspomnieniach polskich autor pisze, że utwór miał być komedią i parodią sztuk szekspirowskich, natomiast w listach do przyjaciół wyraża się o swoim dziele nieprzychylnie, określając je jednym z najsłabszych. Mimo takiej opinii twórcy dramat zadomowił się na scenach teatrów.

O spektaklu – zarys fabuły

Książe Filip wraz ze swoimi przyjaciółmi z dworu spotyka w parku Iwonę. Na początku żartuje z niedojdy, jednak już po chwili, uwiedziony trudnym do rozszyfrowania milczeniem dziewczyny, postanawia się z nią zaręczyć. Zaślubinom przeciwni są rodzice Filipa – królewska para, jednak ich syn jest nieustępliwy. Iwona zostaje przyjęta w poczet dworzan. Jej zachowanie wprowadza zamęt. KonwenanskonwenansKonwenans i kulturowa poprawność, wyśmiana w Gombrowiczowskim duchu, nie wytrzymuje konfrontacji z milczącą innością Iwony. Pojawia się zatem szereg zabawnych podejrzeń zakrawających niekiedy na teorię spiskową. Bohaterka uwalnia skrywane przez dworzan demony, które starali się oni ukryć pod maskami i gębami, wykonując schematyczne gesty motywowane wyłącznie tradycją i kulturą. Król przypomina sobie o gwałcie i morderstwie dokonanym w młodości, a królowa podejrzewa, że Iwona pojawia się, aby wykpić nijakość jej młodzieńczej poezji. Dwórki widzą w niej aluzję do swych mankamentów fizycznych. Trudno zatem się dziwić, że z czasem wszyscy postanawiają zgładzić Iwonę.

O spektaklu – różne spojrzenia

Iwona, księżniczka Burgunda w reżyserii Zygmunta Hübnera pozostawiła niezapomniane wrażenia. Spektakl – zarówno na scenie Teatru Powszechnego w Warszawie, jak i w wersji telewizyjnej – zyskał wysoką ocenę krytyki i akceptację widzów. Oto co można przeczytać we fragmentach recenzji przedstawienia.

R1ad75SFS17vv
Aleksander Machalica (Książę Filip), Daria Trafankowska (Iwona), kadr ze spektaklu Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Telewizyjny spektakl nie jest jednak przeniesieniem przedstawienia teatralnego. Stanowi realizację telewizyjną dla potrzeb tego „przekaźnika” skonstruowaną z pietyzmem od początku do końca. Zygmunt Hübner nie szukał w Iwonie podtekstów, udziwnień, złóż głębi, których zresztą w niej nie ma. Już sam Gombrowicz przestrzegał przed tego rodzaju pułapkami (…)

Daria Trafankowska była właśnie taką biologiczną Iwoną, fizycznie zwyczajną Cimcirymci. To sukces aktorki, dojrzałej do tej trudnej, prawie pantomimicznej roli. (…) Ten spektakl to kolejny triumf Zbigniewa Zapasiewicza, który do „wieńca sławy” dołożył i tę rolę Króla (…) Lecz ani na krok nie ustępował mu Szambelan; w tej roli Mariusz Benoit. (…) Duet tych dwóch aktorów wystarczyłby, by premiera ta weszła na zawsze do archiwum polskiego teatru. Szczupłość miejsca nie pozwala na oddanie tego, co należy się każdemu z aktorów‑współautorów sukcesu Zygmunta Hübnera. Jego reżyserska intuicja, umiejętność czynienia z aktorów postaci, komponowanie ich scenicznych działań w spektakl czysty i fascynujący, dały tego wieczoru przeżycie niezapomniane.

Słynna Iwona

…jest bardziej rodem z biologii niż socjologii... I taka właśnie jest w tym przedstawieniu znakomita Daria Trafankowska. Zresztą wszystkie role są tu wyjątkowo trafnie obsadzone i doskonale zagrane. Korowód znakomitych postaci w serii groteskowych scen układa się w czytelną, sugestywną opowieść o samotności pośród ludzi‑figur, o mechanizmach rządzących międzyludzkimi relacjami, o pozach i poszukiwaniu tożsamości. Spektakl jest perfekcyjnie zakomponowany. Olśniewa do dziś mądrością, humorem i aktualnością.

Rw5APCoCyPFkU
Mirosława Dubrawska (Królowa Małgorzata) i Zbigniew Zapasiewicz (Król Ignacy), kadr ze spektaklu Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Reżyser oraz znakomici wykonawcy ani na chwilę nie zapomnieli, że „Iwona” napisana została jako pełna absurdu komedia, a właściwie farsa, a głębsze intelektualne przesłanie sztuki wymaga stworzenia groteskowej formy scenicznej, pełnej żartu, dowcipu, ironii czy parodii. „Iwona” będąc spektaklem dowcipnym, nie przestaje jednak być przedstawieniem na serio. Ukazując absurdy sytuacyjne, odsyła bowiem do absurdu egzystencji współczesnego człowieka, o którym decyduje nie tyle psychologia, co sytuacja, w jakiej się znajduje, a więc kontekst i inni ludzie.

RWWnVXIqVPJ9G
Zbigniew Zapasiewicz (Król Ignacy), kadr ze spektaklu Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Źródło recenzji: Wirtualne archiwum Zygmunta Hübnera.

Słownik

farsa
farsa

(fr. farce) – lekki, wesoły utwór sceniczny o niewybrednej fabule, oparty głównie na efektach komicznych

groteska
groteska

(fr. grotesque – dziwaczny, dziwaczność) – określenie szczególnego rodzaju komizmu, którego właściwością jest odrzucenie przyjętych zasad prawdopodobieństwa, prowadzące do powstania zdeformowanego, obrazu rzeczywistości; charakterystyczne dla groteski jest współwystępowanie elementów tragizmu i komizmu, czy kontrastu, które służą celom satyrycznym lub parodystycznym; utwór literacki o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych, karykaturalnych

ironia
ironia

(gr. eironeía – przestawianie, pozorowanie) – drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów, na przykład w celu ośmieszenia poglądów czy cech rozmówcy lub pokazania dystansu wobec osób czy zjawisk; wypowiedź zawierająca ironię najczęściej jest krytyką lub naganą, która przyjmuje formę pozornej pochwały; ironia jest narzędziem literackim, w którym wybrane słowa są celowo używane do wskazania znaczenia innego niż dosłowne, można wyróżnić ironię słowną i sytuacyjną

parodia
parodia

(gr. parōidía od pará – poza, obok, mimo i ōidḗ – pieśń) – świadome naśladowanie danego wzorca literackiego (dzieła, stylu, gatunku), polegające na celowym wyostrzeniu jego cech formalno‑stylistycznych oraz zmianie tematycznej i ideowej, prowadzi do efektów zabawnych, satyrycznych lub skłaniających do refleksji czy dyskusji; nieudolne naśladownictwo lub zdeformowana, wypaczona postać czegoś (fr. réalisme) – w literaturze prąd spopularyzowany w prozie 2. poł. XIX w., dążący do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności. Realiści opisywali wydarzenia, bohaterów i ich egzystencję w sposób reprezentatywny dla przedstawianej w utworze grupy społecznej

satyra
satyra

(łac. satira) – gatunek literacki lub publicystyczny łączący w sobie elementy wszystkich rodzajów literackich; wywodzi się ze starożytności; zadaniem satyry jest moralizatorskie pouczenie poprzez ośmieszenie i piętnowanie szkodliwych zjawisk, obyczajów, wad, stosunków społecznych; satyra jest anonimowa, nie uderza w konkretne osoby, operuje wyolbrzymieniem, karykaturą, groteską i ukazuje świat w krzywym zwierciadle

konwenans
konwenans

(fr. convenance) – obowiązująca w jakimś środowisku norma zachowania się w określonej sytuacji