Przeczytaj
Przeciw Sparcie
Zwycięstwo w wojnie peloponeskiej, zakończonej w 404 r. p.n.e., uczyniło Spartę hegemonem w Grecji. Jej postępowanie szybko jednak spotkało się z krytyką, zwłaszcza narzucanie miastom (które niegdyś podlegały Atenom) garnizonów pod dowództwem harmostówharmostów i ustanawianie w nich przychylnych Sparcie oligarchii. Narastające poczucie niezadowolenia znalazło ujście w trakcie wojny korynckiej (395–387 p.n.e.). Najpotężniejsze poza Spartą poleis greckie: Teby, Korynt oraz Ateny, podnoszące się z szoku wywołanego klęską, zawiązały koalicję i rozpoczęły wojnę z hegemonem. Moment wydawał się dobry, Sparta prowadziła bowiem wojnę z Persją o poleis w Azji Mniejszej. Do greckich przeciwników Sparty szerokim strumieniem popłynęło więc perskie wsparcie pieniężne. Jednak żadna ze stron – ani Sparta, ani koalicjanci – nie była w stanie przechylić szali zwycięstwa na swoją stronę. Zmęczone kilkuletnią wojną strony zasiadły do rozmów, których arbitrem został król Persji.
Dyktat perski
Warunki pokoju podyktował król Persji Artakserkses (stąd pokój ten zwiemy „królewskim”): miasta greckie w Azji Mniejszej stawały się własnością Persji, a wszystkie inne poleis (poza trzema przekazanymi Atenom) miały „pozostać autonomiczne”. Zapis ten brzmiał niewinnie i wyglądał na akceptację niezależności miast greckich, jednak w rzeczywistości działał na korzyść spartańskiego hegemona. Spartanie wykorzystywali bowiem hasło autonomii jako uzasadnienie do podważania związków tworzonych przez inne poleis, twierdząc, że system sojuszy powoduje ograniczenie swobody jego członków. Innymi słowy, Sparta postawiła się w roli żandarma, który mógł niszczyć koalicje zawiązane w celu obalenia jej hegemoniihegemonii. Postanowienia pokoju królewskiego szczególnie uderzyły w Teby, które swoją pozycję w świecie greckim budowały w ramach Związku Beockiego.
Przyjrzyj się ilustracji i wymień cechy sztuki perskiej. Czym się różni się sztuka perska od greckiej?
II Związek MorskiII Związek Morski
Doszło do sytuacji kuriozalnej: Sparta, rzucając hasło autonomii miast greckich, sama ingerowała w ich niezależność. Doprowadziło to do powstania sojuszu pod przewodnictwem Aten, który miał charakter obronny (378/377 r. p.n.e.): jego członkowie zobowiązywali się do obrony każdego, kto padłby ofiarą obcej, przede wszystkim spartańskiej agresji. Pamiętali oni jednak zachowanie Ateńczyków sprzed oraz z czasów wojny peloponeskiej, dlatego podjęli szereg działań mających na celu uniemożliwienie Atenom nadużywania swojej kierowniczej pozycji. Ateńczycy nie mogli zatem narzucać sojusznikom dowódców wojskowych, kupować ziemi i domów oraz tworzyć kleruchiikleruchii na terenach państw należących do Związku. Przeczytajmy fragment inskrypcji informującej o powstaniu sojuszu:
Jeżeli któryś spośród Hellenów lub barbarzyńców […] pragnie zostać sprzymierzeńcem Ateńczyków, niech mu wolno będzie nim zostać. Zachowa wolność i autonomię; będzie miał taki ustrój polityczny, jaki mieć pragnie; nie wpuści do siebie garnizonu; nie narzuci się mu żadnego urzędnika; nie będzie płacił żadnego trybutu […]. Jeżeli ktoś na lądzie lub na morzu zaatakuje tych, którzy zawarli przymierze, niech Ateńczycy i ich sprzymierzeńcy przyjdą im z pomocą […].
Cytat za: Benedetto Bravo, Marek Węcowski, Ewa Wipszycka, Aleksander Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009, s. 280.
Powstanie Związku stanowiło jawne pogwałcenie postanowień pokoju królewskiego. Spartanie nie mieli jednak dość sił (podobnie jak król królówkról królów), aby skutecznie interweniować i doprowadzić – mimo energicznych prób – do rozbicia sojuszu. Tym bardziej że na grecką scenę polityczną wkraczał nowy gracz: Teby.
Do którego sojuszu należało mniej państw i z czego to wynikało?
Koniec hegemonii Sparty
To właśnie Teby doprowadziły do upadku Sparty. Spartanie zaciekle z Tebańczykami rywalizowali, dążąc do podkopania silnej pozycji Związku BeockiegoZwiązku Beockiego. Do rozstrzygającej bitwy doszło pod Leuktrami w 371 r. p.n.e. Dawny hegemon poniósł dotkliwą klęskę; zaraz po niej nastąpiła też tebańska inwazja na Lakonię – Spartanie pierwszy raz od niepamiętnych czasów ujrzeli wroga na swojej ziemi. Odwrócili się od nich sojusznicy z Peloponezu, oderwała się także bogata Messenia, w której sercu heloci założyli nową, niepodległą polis, Messene (do końca IV w. p.n.e. zwaną Ithome). Sparta nigdy już nie odzyskała silnej pozycji ani na Peloponezie, ani w Grecji. Hegemonia Tebańczyków, którą zawdzięczali dwóm wybitnym wodzom i politykom: Pelopidasowi i Epaminondasowi, nie trwała jednak długo. Po ich śmierci Teby straciły swoją pozycję. Przyszły król Macedonii Filip II, twórca jej potęgi, przez kilka lat przebywał w Tebach jako zakładnik. Tam zapoznał się ze zmianami wprowadzonymi przez Tebańczyków w greckiej sztuce wojennej, które stały za ich sukcesami. Zbliżały się nowe czasy, kiedy to warunki w Grecji zaczęli dyktować cudzoziemcy: Macedończycy.
Słownik
(gr. harmostai) zarządcy wyznaczani przez Spartę w poleis odebranym Atenom po wojnie peloponeskiej lub w jej trakcie; wywodzili się z elity politycznej Sparty, a ich postępowanie często budziło krytykę; Ksenofont pisał o nich, że „mogli robić w miastach, co chcieli” (Wyprawa Cyrusa, ks. VI, rozdz. 6, ustęp 12)
(gr. hegemonia – przywództwo) przewaga polityczna i militarna jednego państwa nad innymi, zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnogreckiej
(gr. klerouchia) kolonia zakładana przez Ateny na obszarach oddzielonych morzem od Attyki, mająca charakter osady wojskowej; takie kolonie powstawały na ziemiach sojuszników Aten, często bez ich zgody
tytuł króla perskiego; królowie Persji rzadko używali tytułu „król Persji”, ponieważ był on zbyt skromny: w skład monarchii perskiej wchodziło znacznie więcej ziem
państwo związkowe skupiające poleis Beocji pod przewodnictwem Teb; najważniejszymi urzędnikami Związku w czasach, o których mowa w materiale, byli beotarchowie (było ich siedmiu lub ośmiu): przygotowywali oni obrady organów związkowych, prowadzili politykę dyplomatyczną i stali na czele armii związkowej
związek utworzony w 378 r. p.n.e. w Grecji w celu obrony wolności poleis należących do Związku przed Spartą; istniał do 338 r. p.n.e.
Słowa kluczowe
starożytne Ateny, starożytna Sparta, starożytne Teby, II Związek Morski, pokój królewski, Epaminondas, Pelopidas, szyk ukośny, Święty Zastęp, bitwa pod Leuktrami, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. 2, Okres klasyczny, Warszawa 2009.
K. Głombiowski, Ksenofont. Żołnierz i pisarz, Wrocław 1993.
R. Kulesza, Sparta w V–IV wieku p.n.e., Warszawa 2003.
R. Kulesza, Wstęp, w: Ksenofont, Agesilaos, tłum. pod kier. R. Kuleszy, Warszawa 2014.
D. Musiał, Świat grecki: od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.